Chwalenie i inne sposoby motywowania uczniów do nauki - wzmocnienia pozytywne uczniów

Dlaczego jeden uczeń chce pracować nad jednym zdaniem, a zupełnie ignoruje inne (preferencje?) Dlaczego ten sam uczeń pracuje dłużej i z większym zaangażowaniem nad wybranym zdaniem (poziom energii?) Dlaczego jedni uczniowie rezygnują w pewny momencie z pracy, a inni potrafią wytrwać dłużej (wytrwałość?) Okazuje się że preferencje, poziom energii i wytrwałość zależą od motywacji do nauki.
Motywacja może być wewnętrzna i zewnętrzna .Wewnętrzna działa gdy uczeń robi coś dla własnej przyjemności (np. uczy się danego przedmiotu), natomiast zewnętrzna działa gdy robi coś dla uzyskania nagrody lub uniknięcia konsekwencji.
Na poziomie szkoły podstawowej nauczyciele na ogół korzystają z różnorodnych wzmocnień pozytywnych motywujących uczniów do nauki. Są to nagrody różnych kategorii :
1. Rzeczowe (smakołyki, przedmioty np. przybory szkolne)
2. Symboliczne (żetony, odznaki, punkty)
3. Oceny szkolne i wyróżnienia (umieszczenie pracy na tablicy, publiczne odczytanie pracy np. wypracowania, publiczny pokaz np. na forum klasy, na apelu szkolnym)
4. Przywileje (organizowanie gier i zabaw, swoboda wyboru zajęcia, dostęp do specjalnej aparatury)
5. Społeczne (uznanie, pochwała, obdarzenie funkcją)

Często czynnikiem utrwalającym trafne przewidywanie co do nagród preferowanych przez uczniów są okoliczności w jakich zachodzi proces nauki. Na przykład dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym cenią sobie wzmocnienia społeczne, jeśli wykonują zadanie w indywidulnym kontakcie z nauczycielem. Natomiast te same dzieci za te same zadanie wykonane w grupie preferują konkretne nagrody. Wzmocnienia pozytywne powinny się różnić w zależności od charakteru i okoliczności zadania, ale także etapu na którym dziecko się znajduje. Młodsze dzieci wolą konkretne nagrody rzeczowe czy symboliczne. Starsze dzieci bardziej cenią sobie nagrody rzeczowe np. w postaci przyborów szkolnych, różne formy wyróżnień a także wzmocnienia społeczne takie jak uznanie czy pochwała.
Nagrody muszą mieć dla ucznia konkretną wartość, aby podtrzymywały w nim motywację do nauki. Wielu uczniów nie zdaje sobie sprawy z korzyści płynących z otrzymywania dobrych ocen. Jeśli stopnie szkolne jako nagrody nie są dla ucznia niczym atrakcyjnym, a nawet są im obojętne to będą ignorowane, a w rezultacie odbije się to niekorzystnie na zachowaniach, które w zamierzeniu nagrody te miały wzmacniać. Dlatego należy starać się nadać ocenom szkolnym nowy wymiar – muszą stać się cenionym przez nich źródłem informacji zwrotnych, których celem jest promowanie wewnętrznej motywacji do nauki. Nauczyciele muszą przekonać uczniów o korzyściach, jakie daje na dłuższą metę otrzymywanie dobrych ocen (możliwość dostania się do wymarzonej szkoły czy zrobienie kariery). Nie mogą one być postrzegane przez uczniów jako tzw. łapówki za podporządkowanie się.
Jedną z istotnych sposobów motywowania uczniów jest pochwała.
Jak chwalić uczniów aby pochwała była skuteczna ?
Przede wszystkim skutecznie znaczy często. Powinniśmy na każdej lekcji dać pozytywne wzmocnienie każdemu uczniowi. Należy podkreślać nie tylko jego osiągnięcia ale i wysiłek.
Jeśli będziemy nagradzać tylko za wybitne osiągnięcia, nigdy nie znajdziemy okazji do pochwały niektórych uczniów . Jednak nie nagradza się za to że uczeń przyszedł na lekcję, słucha tego co mówi nauczyciel, odrobił pracę domową – chyba że te rzeczy są w przypadku konkretnego ucznia istotnym osiągnięciem.
Są również powody, dla których rozdawanie zbyt wielu pochwał jest niewłaściwe. Mogą one spowszednieć i przestać być atrakcyjne – gdy dziecko słyszy po raz kolejny, że narysowało „wspaniały rysunek”. Ponadto, gdy zbyt często stosujemy pochwały, to sam ich brak może być traktowany jako krytyka „skoro pani nic nie powiedziała o moim rysunku, widocznie jest do niczego”. Wreszcie często chwaleni uczniowie mogą domagać się pochwał „ zauważyła pani że pomogłem Tomkowi dzisiaj już dwa razy” czy „proszę przeczytać moje wypracowanie”.
Zwykle koncentrujemy się na efektach pracy ucznia i za to go nagradzamy lub chwalimy. Należy pamiętać, że istotne jest chwalenie starań, kiedy chcemy zmotywować ucznia by nie poddawał się tak łatwo, mimo niesatysfakcjonujących efektów. Kiedy uczeń widzi, że doceniamy jego starania nie podda się tak łatwo. Chwalmy za wysiłek i wytrwałość „ do wszystkiego doszedłeś sam utknąłeś ale się nie poddałeś i są efekty” zamiast zwykłego „w porządku” .Zauważmy nowe umiejętności i dowody że uczeń robi postępy.
Czasem, gdy uczeń boryka się z trudnościami i obawia się , że im nie sprosta, staramy się go zmotywować, korzystając z pochwał „jesteś bardzo zdolny, na pewno dasz radę” , „taki pilny uczeń jak ty nie ma co się martwić”. Niestety nie działają one tak , jak tego oczekujemy. Mogą komunikować uczniowi, że mamy o nim dobre zdanie, ale nie zmniejszają jego leku i niepewności. Uczeń ma wątpliwości „skąd nauczyciel może wiedzieć, że sobie poradzę”. Poza tym takie komunikaty są często odbierane przez uczniów jako zbywanie ich – dorosły zamiast poświęcić na to więcej czasu i porozmawiać z dzieckiem o jego trudnościach, chce załatwić sprawę zamykając dyskusję swoją wypowiedzią.
Nasze pochwały powinny być wiarygodne i szczere w oczach dziecka. Lepiej więc nie chwalić, tego co nam się nie podoba i poszukać czegoś, co możemy pochwalić szczerze. Zamiast „Jaki piękny rysunek” możemy powiedzieć „ co za niezwykły dobór kolorów” jeśli są interesująco dobrane. Pochwała powinna być konkretna. Kiedy mówimy „jesteś grzeczny” zwykle słowa te są efektem naszych przemyśleń. Obserwujemy dziecko i oceniamy jego zachowanie i dzielimy się z nim tym wnioskiem. Sprawimy mu tym przyjemność – ucieszy się z pochwały. Ale nie będzie wiedziało za co jest chwalone. O wiele lepiej gdy uzasadnimy dziecku dlaczego jest chwalone. „pomogłeś mi w posprzątaniu klasy, otworzyłeś okna żeby przewietrzyć, teraz dużo lepiej jest tu przebywać”. Zamiast powiedzieć „piszesz świetne wypracowania” możemy powiedzieć „jestem pod wrażeniem twojego ostatniego wypracowania, szczególne podoba mi się fragment, w którym piszesz o..” Warto dodać że komunikaty typu „wreszcie zacząłeś się uczyć” czy „ no proszę jednak potrafisz się nie spóźniać” tylko udają pochwały – tak naprawdę służą przypomnieniu uczniowi jego dawnych win nie nagrodzeniu jego aktualnego zachowania – na pewno nie będą skutecznie motywować. Zamiast powiedzieć „wreszcie jesteś pilną uczennicą” powiedzmy „zauważyłam że od początku miesiąca ani razu nie zapomniałaś o pracy domowej, a teraz jesteś jeszcze dobrze przygotowana do sprawdzianu”.
Należy wspierać samoocenę uczniów. Nauczyciele często mówią do ucznia
„ jestem z ciebie dumny” koncentrując się na swoich przeżyciach. Dużo lepiej jest powiedzieć „ Myślę że możesz być z siebie dumny – to wspiera samoocenę ucznia i korzystniej wpływa na jego motywację.
Powinniśmy koncentrować na wykonanym zadaniu a nie osobie. Pochwała „Jesteś zdolnym uczniem” sugeruje że sukces związany jest z cechami ucznia a nie wysiłkiem włożonym w pracę. Często adresat tej uwagi uważa, że nie jest zdolnym uczniem, uzna ,że nie znamy go zbyt dobrze i dystansuje się „ona naprawdę nic o mnie nie wie” albo że celowo mijamy się z prawdą i staje się nieufny „ ona próbuje mną manipulować mówiąc takie rzeczy”
Każda słowna pochwała powinna być połączona z niewerbalnym komunikatem . zwrot „dobra robota” stanowi nagrodę, pod warunkiem że mówimy ją z uśmiechem, ciepłym głosem i tonem sygnalizującym uznanie.
Dla starszych uczniów publiczne chwalenie i stawianie za wzór w klasie może być wstydliwe i krępujące. Wielu uczniów obawia się tej formy wyróżniania ich ponieważ uważają że zostaną postrzegani jako „pupilki nauczyciela” . Natomiast młodsze dzieci łatwiej to znoszą a nawet cieszą się z wyróżniania. Często porównywanie uczniów między sobą może sprzyjać nastrojom rywalizacyjnym w klasie, a te z kolei wcale nie wpływają korzystnie na motywację klasy do nauki, ani na atmosferę.
Podsumowując sposoby pozytywnych wzmocnień motywujących uczniów należy dostosować do wykonanego zadania, okoliczności i wieku uczniów.
Aby oceny szkolne skutecznie motywowały uczniów do nauki należy nadać im nowy wymiar, muszą stać się cenionym przez nich źródłem informacji zwrotnych, których celem jest promowanie wewnętrznej motywacji do nauki.
Nauczyciele powinni często korzystać z pozytywnego wzmocnienia jakim jest pochwała, w stosunku do każdego ucznia. Nie należy jednak stosować zbyt wielu takich samych pochwał gdyż tracą swą motywującą funkcję. Należy pamiętać, że chwalimy uczniów nie tylko za osiągnięcia ale przede wszystkim za włożony wysiłek i wkład pracy. Aby pochwała była skuteczna powinna być konkretna , szczera i wiarygodna . Powinna być zgodna z wyobrażeniem ucznia o sobie, ma dodać mu otuchy i wspierać jego samoocenę.


Bibliografia:
1. Jare Brophy, „Motywowanie uczniów do nauki”, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2002 r.
2. Martin V. Cortington, Karen Manhein Teel, „Motywacja do nauki” , Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004r
3. Magdalena Goetz, „Sztuka chwalenia” , Głos Nauczycielski, 2014 r .