Znaczenie umiejętności czytania i pisania w życiu człowieka - artykuł do prelekcji dla Rodziców SOSW nr 1 w Krakowie

NABYWANIE UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA
- ISTOTA, PROCES, METODY PRACY

1. ISTOTA CZYTANIA (I PISANIA)
Czym jest czytanie ?
Czytanie samo w sobie jest fenomenem .
M.Spitzer w książce „Jak uczy się mózg” powiedział:
„czytanie dla mózgu jest jak jeżdżenie traktorem po torze wyścigowym”
Mózg ludzki nie ma struktury odpowiadającej za ten proces, który jest czynnością złożoną angażującą wiele funkcji i procesów umysłowych obu półkul mózgowych.
Dla większej jasności:
Każda z półkul mózgowych ma swoją „specjalizację” i odpowiada za różne umiejętności , które scalając się pozwalają człowiekowi opanować mowę, czytanie i pisanie:
-lewa część mózgu, kontrolująca prawą część ciała, to półkula analityczna, sekwencyjna, linearna, odpowiedzialna za odbieranie i przetwarzanie treści słownych; przetwarza docierające bodźce poprzez ujęcie relacji i dostrzeganie różnic; preferuje myślenie logiczne, sekwencyjne, do problemów podchodzi w sposób problemowy. To z rozwojem lewej półkuli związane są funkcje mowy, czytania i pisania
W procesie czytania:
-odbiera, rozpoznaje, różnicuje dźwięki mowy,
-opracowuje materiał związany z cichym czytaniem,
-rozpoznaje rymy,
- dokonuje złożonych operacji werbalnych.
-prawa półkula, sprawuje kontrolę nad lewą częścią ciała i związana jest z przetwarzaniem obrazów; pracuje na zasadzie symultanicznej, globalnej opartej o dostrzeganie podobieństw; dąży do syntezy( scalania, uogólniania); to ona związana jest z myśleniem twórczym, wyobraźnią; jest aktywna na bodźce kinetyczne /ruch, działanie/.
W procesie czytania:
-identyfikuje i różnicuje głoski,
-kontroluje kierunek czytania,
-pozwala rozumieć prozodię mowy,
-kontekst wypowiedzi i znaczenie metafor.
Dzięki połączeniu półkul za pomocą corpus calosum mogą one ze sobą współdziałać. W przypadku czytania ( a także związanego z nim pisania) zaangażowanie obu półkul oraz ich współdziałanie jest konieczne.
Czytanie to proces odkodowania informacji zawartej w przekazie tekstowym zapisanej danym „szyfrem” (litery, znaki graficzne – pismo obrazkowe, tłoczenie – pismo wypukłe w alfabecie Braille’a). W procesie czytania przechodzimy od prawopółkulowego postrzegania tekstu: kształtu liter, ich wyglądu (rodzaj, wielkość, kolor czcionki), ich rozmieszczenia od lewej do prawej do lewopółkulowego odczytywania całościowych znaczeń niesionych przez znaki. Pisanie jest procesem odwrotnym, angażującym dodatkowo sferę małej motoryki (rękę). Czytanie i pisanie są ze sobą powiązane.
Co warunkuje nabywanie sprawności czytania (i pisania)?
W proces „odkodowania informacji”, czyli czytania, jak i jego „kodowania” – pisania zaangażowane są takie modalności jak: zmysły (wzrok, słuch, dotyk, kinestetyka) i funkcje poznawcze ( pamięć, uwaga, myślenie, percepcja, abstrahowanie), istotne też są nabywane doświadczenia, znajomość kontekstów, bogactwo słownictwa.
1. Sprawność narządów i funkcji:
Każda z wymienionych wyżej modalności jest istotna w procesie nabywania umiejętności czytania ( mówienia) i pisania.
- analizator wzrokowy ( ostrość widzenia fizycznego, percypowanie- spostrzeganie, dostrzeganie różnic i podobieństw)
np. podobieństwo znaków: s, ś, sz ( trudności w dostrzeganiu różnic)
p, b, d ( problem z kierunkowością, zwłaszcza u dz. dyslektycznych)
litery tekstu „wychodzą z tła” ( kwestia błędnika = choroba lokomocyjna)
litery „falują” ( np. A widziane niewyraźnie A, jak H, jak odwrócone V itd.)
-analizator słuchowy (stopień sprawności słuchowej – obniżony słuch fizyczny z uwagi na jakość życia – nadmiar bodźców; „biały szum”;)
Np. umiejętność różnicowanie dźwięków np.b-p, k-g
zdolność wyróżniania w wypowiedzi oddzielnych wyrazów, a w wyrazach liter-głosek itd.
( te dwa analizatory to pierwsze kanały, którymi „odczytujemy” tekst, by móc go wielorako „poznać” z wykorzystaniem wszystkich wymienionych kanałów)
-analizator kinestetyczno – ruchowy ( niewystarczająco rozwinięta sprawność ruchowa, problemy z równowagą, orientacją w schemacie ciała i w przestrzeni, kierunkowość, ukształtowanie lateralizacji, trudności w zakresie motoryki małej i dużej: ruchy izolowane dłoni i wzroku, naprzemienność ruchów, wykonywanie sekwencji ruchów, ruchy drobne ręki, męczliwość)

2. Ćwiczenie sprawności czytania (mówienia) i pisania przy użyciu wszystkich kanałów modalnych ( zajęcia wyrównawcze, rewalidacyjne z języka polskiego, logopedii).

3. Systematyczność i stałość oddziaływań ( zaangażowanie wszystkich nauczycieli).


4. Współpraca środowiska rodzinnego ze szkołą ( wymiana informacji o potrzebach i postępach ucznia na bieżąco, włączanie się w oddziaływania).

5. Powszechność działań ( nawyk czytania - czytanie problem ogółu, kampania ogólnopolska „Cała Polska czyta dzieciom”, program „Czytamy razem”, pozycja „Czytam, rozumiem, wiem”.

2. ZNACZENIE UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA (I PISANIA)
Opanowanie umiejętności czytania i pisania ma wielorakie znaczenie
- indywidualne (a/ praktyczne: samodzielność, zaradność, aktywność poznawcza i komunikacyjna, b/ psychologiczne: poczucie niezależności, sprawstwa, samostanowienie w zakresie podejmowanych aktywności, wzrost samooceny)
-środowiskowe (wielowymiarowo: przynależność do grupy, rozwijanie zainteresowań, kontaktów, podtrzymywanie więzi, możliwość wyrażenia się, podniesienie poczucia wartości)
-społeczne (a/wymiar pragmatyczny: użyteczność na co dzień (plan, lista, wykaz), umiejętność załatwienia formalności na poczcie, opłaty w banku, rozliczenia w urzędzie; b/wymiar duchowy: dostęp do kultury (wymiana informacji, doświadczeń), otwartość poznawcza, bogactwo doświadczeń)
Z uwagi na aspekt egzystencjalny czytanie( mówienie) i pisanie poszerza horyzonty i rozwija
-poznawczo,
-emocjonalnie,
-psychicznie,
-moralnie.
Czytanie i pisanie ułatwiają proces porozumiewania się ludzi ze sobą nie tylko „tu i teraz”, ale też umożliwiają przekaz doświadczeń między pokoleniami. Te techniki są uniwersalnym, ponadczasowym środkiem rozpowszechniania ludzkiej myśli, cywilizacji. Wyposażenie dziecka w umiejętności czytania i pisania to jak podanie mu narzędzi do działań, to wysiłek będący inwestycją w jego przyszłość.


Bibliografia:
1. „Nowe podejście w diagnozie i terapii logopedycznej – metoda krakowska”, pod red. J.Cieszyńskiej, Z.Orłowskiej – Popek, M.Korendo, Krakóa. 2010.
2. „Wczesna interwencja terapeutyczna”, J.Cieszyńska, M.Korendo, Kraków 2007.
3. „Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji?”, J.Cieszyńska,
Kraków 2005.
4. „Język – komunikacja – niepełnosprawność”, A.Rakowska, Kraków 2003.
5. „O znaczeniu nabywania przez dzieci umiejętności czytania i pisania w procesie rozwijania ich kompetencji językowych”, G.Skurka; za: http://www.profesor.pl/publikacja,9558,Artykuly,O-znaczeniu-nabywania-przez-dzieci-umiejetnosci-czytania-i-pisania-w-procesie-rozwijania-ich-kompetencji-jezykowych

Załączniki:
1. Materiały szkoleniowe „Alternatywne metody nauki czytania” M.Cużytek, Terener MNODN „Kangur”(s.1-11).