Organizacja czasu wolnego niepełnosprawnych intelektualnie wychowanków internatu

SPIS TREŚCI

1. Internat. Zagadnienia terminologiczne ............................3
2. Czas wolny i funkcja organizowania czasu wolnego .................6
3. Specyfika organizacji czasu wolnego ..............................8
4. Organizacja czasu wolnego z ludźmi niepełnosprawnymi intelektualnie .....................11
5. Formy i typy zajęć stosowane w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie w internacie ........................................13
6. Prace wychowanków wykonane w czasie wolnym ......................17
7. Bibliografia ....................................................20


1. Internat. Zagadnienia terminologiczne.

Internat stanowi istotną rolę w systemie opieki nad dziećmi i młodzieżą. To instytucja najbardziej ze wszystkich uprawomocniona do rozwijania procesów opieki i wychowania; odnosi się to także do wychowania rewalidacyjnego.
Zagadnienia terminologiczne
Nazwę internat przyjęto z Francji, choć wyraz ten jest pochodzenia łacińskiego. Słowo „internus” oznacza dokładnie tyle co wewnętrzny, stąd w wiekach średnich pozostało słowo „internare” zamknąć od wewnątrz.
Internat to zakład zamknięty podaje Z. Węgierski . W literaturze wiele jest definicji dotyczących internatu. K. Kowalik pisze, że internat jest jednym z najważniejszych ogniw organizacyjnych szkoły, stanowi formę opieki pełnej i pozwala na pogłębianie pracy opiekuńczo- wychowawczej . W systemie oświaty i wychowania przyjmuje się, że internat jest instytucją społeczną i – poza rodziną- jednym z podstawowych ogniw wychowania naturalnego dziecka .
Taka koncepcja uzyskuje swoje uzasadnienie teoretyczne i praktyczne dzięki interpretacjom oraz badaniom pedagogicznym. Do nich z kolei, w toku swojej działalności koncepcyjnej, organizacyjnej i praktycznej, nawiązuje model opiekuńczy i wychowawczo- rewalidacyjny internatu.
Zakłada się, że internat stanowi najodpowiedniejszą z dotychczasowych formę życia zbiorowego dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.
Zarówno w założeniach, jak i w praktyce Systemu Oświaty i Wychowania internat dla dzieci o obniżonej sprawności umysłowej stanowi formę opieki ciągłej w pierwszej kolejności podejmując działania dla dobra poszczególnych wychowanków niepełnosprawnych intelektualnie oraz dla dobra ogółu społeczności internackiej w ogóle. Przez zapewnienie swoim podopiecznym stałej specjalnej pomocy oraz fachowej opieki placówka ta wspiera ich samych, a jednocześnie zmniejsza społeczną nierówność i koryguje niedociągnięcia powstałe w innych ogniwach Systemu Oświaty i Wychowania.
Internat jako integralna część szkoły i część specjalnego ośrodka szkolno- wychowawczego, stanowi ogniwo organizacyjne oraz stwarza szczególnie korzystne możliwości realizacji długotrwałego, intencjonalnego, zorganizowanego i świadomego procesu wychowania i opieki specjalnej.
Oddziaływanie internatu w zależności od możliwości rozwojowych i psychofizycznych wychowanków, uwzględnia także wprowadzenie elementów procesu samokształcenia i samowychowania. Jako placówka oświatowo- wychowawcza internat jest miejscem zamieszkania, wypoczynku, ma zapewnić uczniom także warunki do pracy własnej, uczyć współżycia w grupie oraz powinien organizować czas wolny .
Głównym zadaniem internatu dla dzieci i młodzieży o obniżonej sprawności umysłowej, mieszczącego się w specjalnym ośrodku szkolno- wychowawczym, jest przygotowanie wychowanków w miarę ich możliwości do samodzielnego udziału w życiu społecznym w integracji ze środowiskiem.
Internat dla niepełnosprawnych intelektualnie ma określone i ważne miejsce, ponieważ:
• Jako instytucja opiekuńczo- wychowawcza podlega ogólnemu ustawodawstwu oświatowemu oraz nadzorowi władz oświatowych;
• Jego działalność opiekuńcza i wychowawczo- rewalidacyjna jest oparta na ogólnych założeniach i wytycznych systemu oświaty i wychowania;
• Wspólnie z innymi instytucjami systemu oświaty i wychowania, stwarza wychowankom specjalne warunki materialno- bytowe i organizacyjne do właściwego przebiegu procesu kształcenia i wychowania;
• W całkowitym systemie opieki i wychowania pełni on różne funkcje: opiekuńczą, społeczną, kompensacyjną, reedukcyjną, korekcyjno- wyrównawczą, rewalidacyjną, resocjalizacyjną, profilaktyczną i adaptacyjną;
• Stwarza warunki do ujawniania i rozwijania zainteresowań oraz uzdolnień wychowanków, zgodnie z ich dynamiką rozwoju umysłowego i psychofizycznego;
• Do pracy z dziećmi są zatrudniani wychowawcy, opiekunowie, instruktorzy, nauczyciele przygotowani w ramach systemu oświaty i wychowania .
Jego niezaprzeczalna istotna rola dotyczy wspierania takich procesów jak:
- usprawnianie niezaburzonych funkcji psychicznych i fizycznych wychowanków;
- rozpoznanie ich potrzeb i trudności
- szeroko rozumiana adaptacja społeczna wychowanków;
- przygotowanie wychowanków do aktywnego udziału w życiu codziennym grupy;
- przysposabianie wychowanków do racjonalnego rozwijania i wzbogacania organizacji działalności pozalekcyjnej .
Dotychczasowe rozpoznanie rzeczywistości opiekuńczej i wychowawczej w internatach pozwala wyróżnić następujące formy zajęć świetlicowych:
- indywidualne i grupowe zabawy dowolne;
- gry ruchowe, zręcznościowe, sportowe;
- zabawy muzyczne, plastyczne;
- prace ręczne, techniczne, dekoracyjne;
- zajęcia z książką, kulturalne, oświatowe, korekcyjno- kompensacyjne;
- zajęcia poza internatem, na przykład: wycieczki, spacery, rajdy, biwaki;
- imprezy kulturalno- rozrywkowe poza internatem.
Dla dzieci o obniżonej sprawności umysłowej internat pełni różne role. Do najważniejszych z nich można zaliczyć funkcję rewalidacyjno- kompensacyjną, opiekuńczą, dydaktyczną i organizowania czasu wolnego.

2. Czas wolny i funkcja organizowania czasu wolnego.

Istnieje wiele definicji czasu wolnego, lecz w znaczeniu potocznym najkrócej i najczęściej określa się go jako czas bez obowiązków, przeznaczony na zajęcia dowolne .
Przyjmujemy, że czas wolny wychowanków, osób niepełnosprawnych intelektualnie to ten okres dnia, który po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę w szkole specjalnej, lub wypełnienie obowiązków zawodowych, elementarną regeneracją organizmu oraz specjalne zabiegi rehabilitacyjne, a także niezbędne czynności domowe, pozostaje do ich wyłącznej dyspozycji i może być okresem swobodnych wyborów, rodzajów i terenu zajęć związanych z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem osobistych zainteresowań .
Pamiętać należy, że czas wolny to czas przeznaczony na wszelkie zajęcia, jakim można oddawać się z własnej ochoty, bądź dla rozrywki, bądź też dla rozwijania swych wiadomości lub bezinteresownego dobrowolnego udziału w życiu społecznym . Nie możemy więc narzucać dobra innym w myśl zasady „ to co jest dobre dla mnie, nie koniecznie jest dobre dla ciebie”.
Właściwie zorganizowany czas wolny jest bardzo ważny w wychowaniu internatowym. Jest jednym z czynników stymulujących rozwój psychofizyczny, ponieważ zachowania dziecka w czasie wolnym są związane ze stosunkowo największą swobodą wyboru, dlatego świadczą one najlepiej o jego rzeczywistych dążeniach, postawach i systemie wartości. W związku z tym z wychowawczego punktu widzenia zachowania dzieci w czasie wolnym mogą dużo powiedzieć o wartościach przez nie faktycznie uznawanych. Równocześnie poprzez stwarzanie i kształtowanie motywacji do najbardziej pożądanych społecznie form spędzania czasu wolnego można wpłynąć pośrednio na kształtowanie postaw i systemu wartości dzieci .
Z tego punktu widzenia czas wolny staje się sferą szczególnie ważną dla oddziaływań pedagogicznych. Aby te oddziaływania były efektywne, konieczne jest spełnienie takich warunków, jak:
- uznawanie, że organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży jest z wychowawczego punktu widzenia równie ważna, jak dydaktyczna działalność szkoły;
- rozpoznawanie rzeczywistych potrzeb poszczególnych jednostek w tym zakresie oraz dostosowanie do nich form i metod pracy wychowawczej;
- rozwijanie samorządności i kształtowanie umiejętności samodzielnego organizowania czasu wolnego;
- preferowanie form aktywnego i twórczego spędzania czasu wolnego .
Dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie czas wolny ma duże znaczenie rewalidacyjne. Czynne uczestnictwo w zajęciach organizowanych w czasie wolnym wpływa pobudzająco na jednostki zahamowane i uspokajająco na nadpobudliwe. W zajęciach, w których dominuje dużo swobody , wychowankowi jest łatwiej osiągnąć sukces, co jest niezmiernie ważne w procesie wychowania.

3. Specyfika organizacji czasu wolnego.

Poznanie specyfiki gospodarowania czasem wolnym w grupie wychowawczej stwarza podstawy do ustosunkowania się wychowawcy do takich ważnych zagadnień jak:
- czy wychowankowie funkcjonujący w grupie mają zapewniony czas wolny, czy też jest on nadmiernie ograniczony przez inne zajęcia;
- czy konstrukcja rozkładu dnia przewiduje wystarczającą liczbę godzin czasu wolnego wychowanków na odpowiednią organizację i pełne wykorzystanie przez nich proponowanych zajęć;
- jakie specyficzne formy i treści powinno się zastosować w zorganizowanym czasie wolnym wychowanków;
- jaki przyjąć model opieki bezpośredniej nad przebiegiem czasu wolnego form indywidualnych i zespołowych;
- jakie zapewnić specjalne czynniki i warunki w celu skutecznego wykorzystania czasu wolnego dla rewalidacji wychowanków.
Charakterystyczną cechą czasu wolnego jest dochodzenie przez samych uczestników zajęć do zrozumienia konieczności samowychowania i stałego doskonalenia swoich umiejętności i właściwego zachowania w grupie . W czasie wolnym dzieci mają stworzone dodatkowe warunki do twórczej i odtwórczej pracy, a to pozwala rozwijać ich osobowość, otwiera przed nimi szerokie możliwości integracji ze środowiskiem społecznym. Mają też okazję do bezpośredniej obserwacji zjawisk społecznych i przyrodniczych. Poznają bogactwo barw, kształtów, zapachów, bujny rozwój życia w przyrodzie, biorą aktywny udział w jej ochronie i rozwijają w sobie współczucie dla zwierząt.
Takie wykorzystanie czasu wolnego daje wychowankom poczucie swobody satysfakcji i przyjemności .
Wychowankowie mają również większą okazję do doskonalenia znajomości życia społecznego uzyskiwaną w codziennym doświadczeniu, do orientowania się w zasadach funkcjonowania różnych instytucji oraz zwracania się do nich o ewentualną pomoc.
Taka różnorodność form spędzania czasu wolnego stanowi dla wychowanków doskonałą szkołę życia, ucząc gospodarowania tym czasem, przede wszystkim jednak kształtuje umiejętność czynnego wypoczywania.
Zajęcia w czasie wolnym, dzięki walorom rewalidacyjnym, są dla nich miejscem zabawy i radości życia swobodnego niczym nieskrępowanego działania. Do wykorzystania w codziennej praktyce pedagogicznej placówek, wskazać można na możliwości wieloetapowego wdrażania wychowanków do racjonalnego organizowania czasu wolnego.
Tu można wymienić etapy:
- wyrabianie u wychowanków podstawowych umiejętności kulturalnego spędzania czasu wolnego i utrwalenie tych umiejętności;
- stwarzanie warunków do samodzielnego stosowania posiadanych umiejętności na zasadach dobrowolności podejmowania czynności realizacji własnych motywów i dążenie do osiągnięcia satysfakcji;
- przygotowanie wychowanków do organizacji zajęć przez wyznaczanie zajęć etapowych;
- tworzenie pozytywnej atmosfery i nastawienia wychowanków do podejmowania aktywności przez ciągłe nagradzanie, ukazywanie na zewnątrz wyników pracy;
- włączenie wychowanków do organizacji zajęć przez wyznaczanie zajęć etapowych;
- tworzenie warunków do każdej działalności twórczej;
- wzbogacanie zajęć o rozszerzony system zabawy, poszukujący, odtwórczy, rozrywkowy, inspirujący;
- ułatwienie wychowankom bezpośredniego kontaktu z kulturą i sztuką;
- tworzenie warunków do różnego rodzaju aktywności o charakterze „ improwizacji własnej” .
Elementarne znaczenie w procesie racjonalnego sterowania organizacją czasu wolnego w internacie, ma jasność i przestrzeganie przez wszystkich wychowanków ogólnie przyjętych zasad postępowania są nimi:
• dostosowanie zajęć czasu wolnego do potrzeb, zainteresowań oraz możliwości psychofizycznych wychowanków;
• dobrowolność uczestnictwa w organizowanych zajęciach czasu wolnego;
• motywacja do podejmowania aktywności w organizowanym czasie wolnym;
• atrakcyjność organizowanych zajęć czasu wolnego;
• wszechstronna aktywizacja uczestniczących w zajęciach czasu wolnego;
• indywidualizacja pracy z wychowankami podejmującymi aktywność w czasie wolnym;
• stopniowanie trudności i etapowości w realizowaniu zadań organizowanego czasu wolnego;
• poglądowość metod i form, treści opracowanych i wykorzystanych w organizacji czasu wolnego;
• ciągłość i systematyczność sprawowania opieki wychowawczej;
• zapewnienie higieny i bezpieczeństwa wszystkim wychowankom biorącym udział w organizacji czasu wolnego .
Specyfika organizacji czasu wolnego w internacie wymaga uwzględnienia także innych dodatkowo sformułowanych zasad postępowania którymi powinien kierować się wychowawca. Są one następujące:
- działanie świadome, przemyślane, zaplanowane i bezpośrednio poprzedzające udział wychowanków w organizacji czasu wolnego, rozwijające ich rozmaite dyspozycje, sprawności, umiejętności i zainteresowania;
- tworzenie sytuacji pozwalających na wytworzenie oczekiwanych u wychowanków nawyków, realizację etapowości korekcji i kompensacji zaburzeń, oddziaływanie psychoterapeutyczne;
- zapewnienie w organizacji rozkładu dnia odpowiedniej ilości czasu na różne formy aktywności oraz odpoczynek czynny i bierny wychowanków;
- przejawianie stałego, życzliwego zainteresowania aktywnością wychowanków, ich niepowodzeniami i osiągnięciami w czasie wolnym;
- poważne traktowanie wszelkich sygnałów wskazujących na niechęć wychowanków do aktywności w czasie wolnym, poznanie przyczyn i udzielanie stosownej pomocy wychowankom;
- uwzględnienie życzeń, zainteresowań i możliwości wychowanków w doborze treści i form organizowanym w czasie wolnym;
- wprowadzenie do zajęć organizowanego czasu wolnego atmosfery akceptacji i życzliwości .

4. Organizacja czasu wolnego z ludźmi niepełnosprawnymi intelektualnie.

Zasada podstawowa.
Organizacja czasu wolnego jakiejkolwiek osoby, w żaden sposób nie może odbyć się bez niej osobiście. Zadanie musi być wyjątkowo zindywidualizowane, dopasowane do potrzeb i specyficznych upodobań zainteresowanego. Tak więc organizacja czasu wolnego osoby niepełnosprawnej intelektualnie nie różni się niczym od planu dnia każdego z nas. Pamiętajmy, że każdy człowiek to niepowtarzalna jednostka o szczególnym imieniu, potrzebach i zainteresowaniach.
Przede wszystkim musimy mieć na względzie dobro człowieka, stan jego zdrowia i stan psychiczny. Nie bez znaczenia jest też poszanowanie wolności i godności osobistej, których zwłaszcza niepełnosprawnych intelektualnie łatwo naruszyć.
Każdy z nas ma ukryte zdolności indywidualne, ukierunkowania, sobie wiadome pragnienia, marzenia pisze św. Tomasz „ Indyviduum est innefabille”. Odkrywanie tej tajemnicy może dawać nam mnóstwo radości. Może uczyć nas autentycznej miłości, z której czerpać będziemy o wiele więcej satysfakcji niż ze znakomitych efektów pracy.
Rzecz druga: organizując czas wolny musimy wziąć po uwagę stopień upośledzenia. Pamiętać należy, że czas wolny to czas przeznaczony na wszelkie zajęcia jakim może oddawać się z własnej ochoty, bądź dla rozrywki, bądź też dla rozwijania swych wiadomości lub bezinteresownego dobrowolnego udziału w życiu społecznym ( poza obowiązkami). Planując i organizując czas wolny należy stawiać cele, które będą służyć dobru i samopoczuciu podopiecznych .
Istnieje potrzeba stosowania w internacie wielu różnych form zajęć organizacji czasu wolnego wychowanków:
zajęcia wzbudzające aktywność poznawczą, twórczą i odtwórczą;
zajęcia profilowane- dla tych wychowanków, którzy mają częściowo ukształtowane zainteresowania i zamiłowania i chcą je utrwalać;
zajęcia wzmacniające, korygujące i kompensujące aktywność wychowanków, w pierwszym rzędzie dla tych, u których na tle grupy daje się zauważyć szczególne zaburzenia, ograniczenia i niepowodzenia .
Nieodłącznym elementem odpowiedniego ukierunkowania czasu wolnego jest wykorzystanie wszelkich możliwych pomieszczeń oraz placów zabaw i gier w internacie oraz poza nim (np. świetlica, pomieszczenie przeznaczone do zajęć do zajęć terapeutycznych i sportowych, miejsca spotkań i pracy różnych zespołów artystycznych, majsterkowanie, hobbystów, tereny zabaw wewnątrz placówki, tereny zielone i parki, ośrodki kultury).
Analizując wybrane zagadnienia, które powinny stać się przedmiotem uwagi w sterowaniu organizacją wolnego czasu wychowanków, zwrócić trzeba uwagę na konieczność uruchomienia przez wychowawców oddziaływania zgodnego z przyjętym w internacie modelem procesu wychowania i adaptacji wychowanków.
W tym celu powinni oni dokonywać rozpoznawania warunków umożliwiających usprawnianie funkcjonowania wszelkich proponowanych działalności w placówce. Na szczególną uwagę zasługują zagadnienia:
dokonanie wyboru programu centralnego, który powinien stać się przedmiotem zainteresowań wychowanków w czasie wolnym;
rozpoznawanie potrzeb w zapewnieniu bezpośredniej opieki organizację czasu wolnego;
dokonywanie rozpoznania uwarunkowań dla realizacji treści i form aktywności wychowanków poza internatem;
dokonywanie wyboru miejsca dla realizacji treści i form organizowania czasu wolnego wychowanków
dokonywanie analizy w zakresie integrowania poszczególnych grup działalności czasu wolnego wychowanków wewnątrz internatu .

5. Formy i typy zajęć stosowane w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie w internacie.

Wychowankowie internatu uczestnicząc w różnych formach spędzania czasu wolnego, moją możliwość lepszego poznania siebie i swoich potrzeb. W konsekwencji utwierdzają się w poczuciu własnej wartości, co w znacznym stopniu może się przyczynić do likwidacji kompleksów i stanów frustracyjnych.
Jak potwierdza praktyka, zorganizowany czas wolny powinien uwzględnić aspekty:
wychowawczo- psychologiczny;
opiekuńczy;
higieniczno- zdrowotny;
rewalidacyjny,
które czynią z niego zarówno zjawisko o charakterze społecznym, jak też w przebiegu procesu rewalidacji nadaje mu właściwości szczególnego środowiska wychowawczego. Na sposób użytkowania czasu wolnego przez wychowanków wpływa w głównej mierze rozwój form przedmiotowych i organizacyjnych realizowanych zajęć, wypracowane, określone tradycje, obrzędowość oraz kontynuacja specjalizacji zainteresowań .
Pozwalają one na wyróżnienie następujących typów zajęć: oświatowe, rozrywkowe, artystyczne, praktyczno- techniczne, fizyczne i sportowe, organizacyjno- społeczne, harcerskie, specjalne (indywidualne).
Z kolei do podstawowych zadań wychowawczych, celów ogólnych związanych z typami zajęć, zalicza się takie dziedziny oddziaływania jak: wychowanie umysłowe, moralno- społeczne, estetyczne, politechniczne oraz higieniczno- zdrowotne.
Odpoczynek, regeneracja sił i rekreacja jest jedną z podstawowych funkcji psychohigienicznych czasu wolnego .
Atrakcyjność proponowanych form, rekreacyjny i spontaniczny charakter prowokują wychowanków do aktywności i działania, podczas którego wychowawca ma możliwość oceny i diagnozowania obszarów wymagających komensacji.
Przyjmując jako kryterium podziału zajęć pozalekcyjnych dobór treści, metod i środków realizacji, można wyróżnić następujące typy zajęć wcześniej już wymienionych: oświatowe, kulturalno- rozrywkowe, artystyczne, politechniczne, wycieczki i krajoznawstwo, hobbystyczne, kolekcjonerskie i harcerskie, a także działalność w środowisku, udział w życiu organizacji dziecięcych, wczasy, turnusy rehabilitacyjne, kolonie letnie i zimowe, środki masowego przekazu, instytucje upowszechnienia kultury i życie towarzyskie .
W organizowaniu zajęć pozalekcyjnych istotną rolę odgrywają zainteresowania. K. Kirejczyk podaje, że „ rozwój zainteresowań u dzieci upośledzonych intelektualnie przychodzi z większą trudnością” , dlatego tak dużego znaczenia nabiera kształtowanie u nich zamiłowań, dostarczanie okazji do nabywania konkretnych umiejętności o praktycznym charakterze.
Metodą wykorzystywaną z powodzeniem do kompensowania deficytów rozwojowych u osób niepełnosprawnych intelektualnie są zajęcia oparte na założeniach pedagogiki zabawy .
Zabawa, obok pracy i uczenia się, należy do podstawowych form aktywności człowieka, dlatego też wykorzystywania zabawy jako podstawowej metody pracy z dziećmi upośledzonymi intelektualnie ma pierwszorzędne znaczenie w procesie ich wychowania i kształcenia. Zabawa jest wypoczynkiem czynnym, nie wymaga spokoju, ciszy, izolacji lecz zmienności, bogactwa wrażeń, przygody i sytuacji nowych.
Analizując rolę i znaczenie zabawy, można wyróżnić jej podstawowe funkcje:
• kształcącą- polega na tym, że wychowanek w zabawie kształci swoje zmysły, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca wiedzę o świecie i samym sobie, tzn. poznaje swoje możliwości i uczy się je oceniać;
• wychowawczą- wychowanek, zwłaszcza w zabawach grupowych przyswaja różne normy, uczy się przestrzegania reguł postępowania w różnych sytuacjach oraz przestrzegania umów z innymi ludźmi;
• terapeutyczno- kompensacyjna- w zabawie wychowanek ma możliwość uwolnienia się od dręczących go napięć, emocji i uczy się różnych sposobów wyrażania uczuć oraz rozwiązywania osobistych problemów; właśnie w zabawie tj. w sytuacji „na niby”, ma wiele okazji do zrealizowania rzeczy niemożliwych w życiu codziennym, przy czym realizuje je w sytuacji bezpiecznej, może więc uwalniać się od „zalegających” w nim emocji i w pełni wykorzystać swoje możliwości i talenty;
• projekcyjna- wychowanek wchodzi w różne sytuacje, wykonuje różne zadania oraz pełni różne role, a więc ujawnia swoje właściwości, dorosły może odkryć i lepiej poznać różne problemy wychowanka, a także jego mocne i słabe strony .
Z kolei usprawnienia fizyczno- ruchowe stanowią główny cel i istotę organizowanych w internatach zajęć sportowych:
- ćwiczenia relaksacyjne
- ćwiczenia usprawniające czynności rąk
- terapię ruchową V. Sherbaurne
- spontaniczne zabawy ruchowe.
Należy pamiętać o spontanicznej aktywności ruchowej, akceptować i pobudzać wychowanków do podawania takich propozycji i uczyć ich odpowiedzialności za przebieg tych zajęć .
Sport stanowi ważny element rehabilitacji. Wyraża się przez ćwiczenia i gry uprawiane według określonych zasad. Wychowankowie swoje umiejętności mogą sprawdzić w licznych zawodach sportowych i turniejach.
Kontakt z przyrodą zapewnia najwartościowszy odpoczynek. Słońce, woda, zieleń, świeże powietrze i przestrzeń to najbardziej poszukiwane środowisko odpoczynku.
Hobby jest szczególną grupą czynności wolnoczasowych. Zdaniem Kamińskiego hobby nie przystaje do podawanej przez niego czynności wolnoczasowych, a jednocześnie może dotyczyć każdej z grup ( teatry, muzea, wystawy, majsterkowanie, itd.).
Turystyka to forma czynnego wypoczynku. Obejmuje wszelkie formy dobrowolnej zmiany miejsca pobytu jest ważnym elementem rekreacji i życia kulturalnego. Według Kamińskiego są trzy rodzaje turystyki: pobytowa, wędrowna i podmiejska.
Środki masowego przekazu są podstawą systemu komunikowania się w kulturze masowej.
Kultura Instytucje kulturalne zaspakajają potrzeby kulturalne odbiorców eksponując dzieło sztuki.
Amatorstwo artystyczne jest pożyteczną formą spędzania czasu wolnego polegającą na dobrowolnym i samodzielnym zdobywaniu i rozwijaniu umiejętności w różnych dziedzinach sztuki np.: plastyka, tkactwo, fotografowanie.
Kolekcjonerstwo to pożyteczna forma spędzania czasu wolnego, która polega na gromadzeniu przeróżnych przedmiotów według określonych, ważnych dla zbieracza kryteriów.
Zabawa i kontakty towarzyskie to pożyteczna forma spędzania czasu wolnego, której pożyteczność może być bezsporna. Polega ona na organizowaniu, w klubach, świetlicach, kawiarniach i innych lokalach powszechnej użyteczności spotkań towarzyskich, różnorodnych rozrywek i gier, połączonych z jedzeniem, muzyką i dyskusją na dowolne tematy

Literatura

[1] R. Anyszko, T. Kott: „ Wychowanie dzieci w zakładzie leczniczym”
WSiP, Warszawa 1988
[2] Artykuł: „Organizacja czasu wolnego w pracy z ludźmi niepełnosprawnymi
intelektualnie” , www.free-art.pl
[3] H. Borzyszkowa: „Zajęcia pozalekcyjne i poza szkolne oraz czas wolny dzieci
upośledzonych umysłowo” [W] K. Kirejczyk (red), upośledzenie umysłowe, pedagogika,
PWN, Warszawa 1981
[4] H. Borzyszkowa: „Oligofrenopedagogika”, PWN, Warszawa 1985
[5] H. Bruno- Nowakowa, I. Polkowska: „Zajęcia pozalekcyjne z dziećmi upośledzonymi
umysłowo w stopniu lekkim” , WSiP, Warszawa 1982
[6] H. Czajkowska: „ Kompensacyjna funkcja internatu w procesie socjalizacji dzieci i
młodzieży upośledzonych umysłowo”, Kraków 2005
[7] Czasopismo, K. Deczek: „Pedagogika aspektu czasu wolnego”, Lider 2006 nr 12
[8] Czasopismo, M. Parachomiuk „Sposoby spędzania czasu wolnego przez młodzież
upośledzoną umysłowo w stopniu lekkim i sprawną umysłowo” , Wychowanie na co
dzień, 2000, nr 4/5
[9] Z. Dąbrowski: „ Czas wolny dzieci i młodzieży”, PZWS, Warszawa 1966
[10] Dziennik Urzędowy Ministra Oświaty i Wychowania Nr 5 z dn. 21.02.1980r
[11] „Encyklopedia Pedagogiczna”, PWN, Warszawa 2004
[12] D. Fontana: „ Zarządzanie czasem”, PWN, Warszawa 1999
[13] A. Kamiński: „ Czas wolny i jego problematyka społeczno- wychowawcza”, Wyd. ZN
im. Ossolińskich, Wrocław- Warszawa- Kraków, 1965
[14] K. Kowalik: „ Wychowanie w internacie”, 1975
[15] W. Okoń: „ Nowy słownik pedagogiczny”, Wydawnictwo Akademickie ŻAK,
Warszawa 2001
[16] W. Pielecka, J. Pielecki, J. Baran: „Wychowanie dzieci o obniżonej sprawności
umysłowej w internacie”, WSP, Kraków 1992;1997
[17] J. Piętka: „Pedagogika czasu wolnego”, WSE, Warszawa 2004
[18] L. Ploch: „Praca wychowawcza z dziećmi upośledzonymi umysłowo w internacie”,
WSiP, Warszawa 1997
[19] K. Przecławski: „ Po pracy i nauce. Wzory zachowań młodzieży w czasie wolnym”,
PWN, Warszawa 1979
[20] Z. Węgierski: „ Internat szkolny- geneza, rozwój”, Problem pedagogiczny,
Bydgoszcz 1984