Metody oparte o kontakt z ciałem w pracy z osobami umiarkowanie i znacznie niepełnosprawnymi intelektualnie

W pracy z osobami umiarkowanie i znacznie niepełnosprawnymi intelektualnie, opieka, wychowanie, rehabilitacja i nauczanie są ze sobą powiązane i obowiązują podstawowe zasady wychowania, dydaktyki oraz terapii, specjalne potrzeby edukacyjne obejmują sprawdzone zasady rzetelnego nauczania, z których mogą skorzystać wszystkie dzieci. Zakłada to, że różnice między ludźmi są czymś normalnym, a nauczanie musi być odpowiednio dostosowane do potrzeb dziecka, a nie dziecko musi dostosowywać się do z góry przyjętych założeń dotyczących tempa i charakteru procesu uczenia się. Aby można było osiągnąć wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia społecznego w granicach indywidualnych możliwości każdego dziecka, należy przestrzegać zasad pracy pedagogicznej. Każda jednostka z niepełnosprawnością intelektualną oraz z różnymi zaburzeniami funkcjonowania wymaga specjalistycznej opieki terapeutyczno - edukacyjnej. Podstawą planowania pracy edukacyjno - terapeutycznej jest przede wszystkim dobra znajomość każdego dziecka. Wiedza o stopniu niepełnosprawności intelektualnej, możliwościach i potrzebach. Aby praca terapeutyczna przebiegała prawidłowo i można było zaobserwować efekty, konieczne jest nawiązanie pozytywnego kontaktu terapeuty z dzieckiem. Skuteczna terapia jest uzależniona od rodzaju, charakteru i głębokości niepełnosprawności intelektualnej. W pracy edukacyjno – terapeutycznej z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie w stopniu umiarkowanym i znacznym powinny pojawić się cztery etapy oddziaływań:
1. „ Pobudzanie zmysłów (dotyk, smak, słuch, wzrok, węch)
2. Integracja zmysłowo – ruchowa
3. Wypracowanie somatognozji (poczucia świadomości własnego ciała i orientacji w przestrzeni, rozumienie pojęcia „Ja”)
4. Wypracowanie gotowości do nauki.
Gdy już wiemy, co osoby niepełnosprawne intelektualnie potrzebują, jakie mają trudności i zainteresowania, dobieramy dla każdej jednostki indywidualne metody, środki i pomoce dydaktyczne. Metody pracy z osobami z umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną są różnorodne a ich wybór zależy od przyjmowanego celu oddziaływań, sytuacji dziecka, a także od warunków, w jakich będzie odbywała się praca. Ważną grupą metod stosowanych w pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie są metody oparte o kontakt z ciałem. W literaturze odnajdujemy szereg metod właśnie o tym charakterze są to metody służące rozwijaniu poszczególnych funkcji, sprawności i umiejętności motorycznych oraz terapii wspomagającej ten rozwój.

Do metod, opartych o kontakt z ciałem można zaliczyć między innymi:
1. Zabawy paluszkowe.
Zabawy paluszkowe są znane od pokoleń, można by powiedzieć, że są to „ drobne formy zabawowe, w których osoba dorosła prowadząca zabawę wypowiada krótki tekst obrazując go jednocześnie za pomocą dłoni i palców swoich lub dziecka. Zabawy paluszkowe podtrzymują i wzmacniają aktywność dziecka, które spontanicznie podejmuje zabawę swoimi paluszkami i rączkami. Zabawy te dostarczają dziecku bodźców poprzez dotyk, który pozwala poznać własne ciało, poczuć jego odrębność oraz nawiązać kontakt z drugim człowiekiem. Dziecko poznaje także nowe rodzaje ruchów i możliwość ich łączenia. Zabawy paluszkowe poprawiają sprawność manualną rąk, zaspakajają podstawowe potrzeby psychiczne i emocjonalne. Poprzez naśladowanie gestów, dziecko ćwiczy percepcję wzrokową i koncentrację uwagi. Przeprowadzenie poszczególnych zabaw paluszkowych nie wymaga poświęcenia na to wiele czasu. Są to głównie zabawy kilkuminutowe. Należy jednak pamiętać żeby wielokrotnie powtarzać znane zabawy dziecku, ponieważ dzięki temu będzie ono potrafiło przewidzieć, co nastąpi dalej. Zabawy te nie wymagają specjalnie przystosowanego miejsca, ponieważ każde miejsce, które daje dziecku poczucie bezpieczeństwa będzie odpowiednie do zabaw paluszkowych. Należy jednak pamiętać, aby każda zabawa odbywała się w miłej i przyjaznej atmosferze, aby dziecko mogło poczuć się bezpiecznie. Wierszyki także należy recytować z czułością, serdecznością i uśmiechem, przy jednoczesnym delikatnym dotykaniu ciała dziecka. Pozytywny i emocjonalny kontakt nawiązany pomiędzy dzieckiem a osobą z nim bawiącą się wpływa korzystnie na podejmowane próby komunikowania się. Dla dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną, które przebywa na terenie domu pomocy społecznej i ma za sobą niejednokrotnie odrzucenie emocjonalne i brak zadawalającego kontaktu z osobą dorosłą, takie komunikaty są bardzo ważne. Im dziecko głębiej upośledzone umysłowo tym większe znaczenie nabiera bliskość fizyczna i dotyk. Jest to namacalny i zrozumiały dla dziecka dowód kontaktu, akceptacji i dobrych intencji. Do znanych zabaw paluszkowych należą na przykład: „ Sroczka kaszkę warzyła”, „ Idzie rak”, „ Dwa Michały”.

2. Baraszkowanie.

Jest kolejnym przykładem zabaw opartych o kontakt z ciałem. „Jest to zabawa, która intensywnie stymuluje zmysły poprzez różne doświadczenia na przykład: huśtanie dziecka, podrzucanie, rzucanie poduszkami, kręcenie, galopowanie, turlanie po materacu, siłowanie itp. Do przeprowadzenia baraszkowania potrzebna jest duża sala z materacem, koce, poduszki, piłki. Dzięki tej zabawie dziecko wchodzi w kontakt z drugim człowiekiem, buduje zaufanie w oparciu o to, że nie stanie mu się nic złego w trakcie zabawy. W tej samej zabawie również ważna jest przyjemna atmosfera, która stwarza dziecku poczucie bezpieczeństwa, które wynika z bliskości i obecności znaczącej dla niej osoby dorosłej. Baraszkowanie przeznaczone jest dla dzieci, ale może być również wykorzystywane w pracy z osobami dorosłymi. Poprzez stymulację dotykową tworzy się struktura „Ja”, której elementem jest „Ja” cielesne. Poczucie ciała natomiast, którego elementem są czynności motoryczne, ma ścisły związek z rozwojem poznawczym i emocjonalnym.

3. Program Aktywności - „ Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja” opracowanego przez Mariannę i Christophera Knillów.

O tym, że każde dziecko, nawet najbardziej pasywne, lub wrogo nastawione do otoczenia, można zachęcić do przejawiania własnej inicjatywy i aktywności, przekonuje nas stosowanie Programów Aktywności Marianny i Christophera Knillów. Programy Aktywności: „Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja”, oraz „Dotyk i Komunikacja” — Christophera Knilla, stosowane są w wielu krajach, zostały już przetłumaczone na siedem języków, zaś tłumaczenia na język polski dokonała Maria Piszczek. Są one rezultatem wieloletniej pracy twórczej, intensywnej praktyki i doświadczeń terapeutycznych autorów z dziećmi, młodzieżą i osobami dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. Programy Aktywności mogą być stosowane w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego i z różnymi rodzajami niepełnosprawności fizycznej. W zastosowaniu Programów nie określa się granicy wieku, bowiem można je stosować z pewnymi modyfikacjami także w przypadku osób dorosłych z poważnymi zaburzeniami komunikacji.

Podstawowym założeniem Programu Aktywności jest stwierdzenie,
„że rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie. Zależy on, zatem również od sposobu, w jaki ludzie zaznajamiają się ze swoim ciałem i uczą się, jak go używać.” Są jednak ludzie, którzy mają problemy w nabywaniu i organizowaniu podstawowych informacji o sobie. Dlatego należy rozwinąć w nich świadomość własnego ciała. W przypadku dzieci głęboko niepełnosprawnych intelektualnie, interakcje ze środowiskiem są ograniczone i w efekcie mogą one wykształcić zaburzony obraz swojego ciała. Brak kontroli nad ruchami może spowodować poważne problemy w komunikowaniu się. Taka sytuacja może być przyczyną braku bezpieczeństwa i zaburzeń emocjonalnych, które mogą ograniczyć rozwój. Proponowane programy przez M. i Ch. Knillów stanowią ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa. Programy mogą być stosowane przez każdą osobę, która ma dobry oraz częsty kontakt z dzieckiem. Można wykonywać je codziennie i jeśli to możliwe to o tej samej porze dnia. Częstotliwość prowadzenia Programów Aktywności jest uzależniona od indywidualnych możliwości dziecka. Do realizacji Programów nie potrzebne jest specjalne wyposażenie, wskazane jest, aby dziecko miało swoją matę, (koc lub materac), wystarczająco dużą, aby pomieściły się dwie osoby, na przykład dziecko i nauczyciel. Mata powinna być dobrze rozpoznawana przez dziecko, dlatego powinna mieć odpowiedni kolor lub fakturę i nie może być zbyt ciężka. Potrzebny jest również magnetofon z dobrym dźwiękiem, ponieważ do Programów dołączone są kasety ze specjalnie skomponowaną muzyką. Akompaniament muzyczny zawiera prostą linię melodyczną, która może być łatwa do odtworzenia rytmu, jest ona wspomagana głosem osoby prowadzącej (lektora podający kolejne polecenia), śpiewem, rytmicznym mówieniem dostosowanym do wykonywanych czynności. Dzięki temu dziecko koncentruje się na wybranych aktywnościach. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu na początku i na końcu każdego Programu, dziecko stopniowo uczy się rozpoznawać sytuację, a to przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością.
W takich warunkach, w poczuciu zaufania, bezpieczeństwa, w radosnej zabawie tworzymy odpowiednią bazę wyjściową dla rozwoju rozumienia i użycia języka. Dzięki Programom Aktywności dzieci lepiej rozumieją relacje pomiędzy sobą i swoim ciałem, a to może uczynić je zdolnymi do odkrycia znaczących powiązań z otoczeniem i wejścia w relacje z innymi ludźmi, oraz do manipulowania przedmiotami w sposób celowy, poznawczy, a nie schematyczny i stereotypowy. Programy Aktywności opierają się na poznawaniu przez dziecko różnych rodzajów aktywności, poprzez dostosowywanie swych ruchów (np. kołysanie, wymachiwanie rękoma, zginanie i rozprostowywanie rąk, pocieranie dłoni, zaciskanie i otwieranie dłoni, poruszanie palcami, klaskanie, głaskanie głowy, itd.)
do melodyczno - rytmicznego akompaniamentu z taśmy magnetofonowej. Zdaniem autorów
„ (...) rozwój kontaktu i komunikacji jest znacznie ważniejszy niż sam ruch i jego mniej
lub bardziej precyzyjne wykonywanie”. Aktywność może być realizowana w różny sposób, w zależności od specyficznych potrzeb dziecka i jego możliwości ruchowych. Główną zaletą Programów Knillów jest to, że są one przeznaczone dla dzieci, młodzieży i dorosłych z różnymi poziomami rozwoju intelektualnego i fizycznego, dzieci niesłyszących, niewidomych oraz autystycznych, psychotycznych. Pozytywną stroną Programu jest także to, że możemy dopasować go do indywidualnych możliwości i potrzeb.

4. Program „ Dotyk i komunikacja” opracowany przez Christophera Knilla.

Autorem Programu „Dotyk i Komunikacja” jest Christopher Knill. Program przeznaczony jest dla rodziców dzieci upośledzonych umysłowo, autystycznych, pasywnych, i wrogo reagujących na otoczenie, dla osób z defektami sensorycznymi i fizycznymi, ale i dla wszystkich, którzy mają małe i zdrowe dzieci. Podstawowym założeniem tego Programu jest „ (...) oparcie działań stymulujących rozwój dziecka na zmyśle dotyku.” Skóra ludzka jest najważniejszym kanałem sensorycznym, zaś doświadczenie dotyku jest pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy. Kontakt fizyczny rodzi się nie tylko z dotyku, ale także dzięki ruchowi. Zdaniem Christophera Knilla bardzo bliski kontakt fizyczny i zaakceptowanie integralności z partnerem jest skuteczną drogą do rozwijania własnej świadomości dziecka, nawiązania kontaktów z innymi ludźmi i komunikacji między nimi. Należy jednak dobrze poznać dziecko i przewidzieć, jaki rodzaj kontaktu jest jemu potrzebny, ponieważ
w niektórych przypadkach może się zdarzyć, że dziecko reaguje inaczej niż oczekujemy lub też jego reakcje są trudne do identyfikacji. Dlatego należy właściwie tworzyć pozytywne interakcje z dzieckiem, aby nie przestymulować go. Autor Programu zwraca uwagę, że na skuteczność oddziaływań nie wpływa ilość, lecz jakość kontaktów, jakie ma dziecko z innymi ludźmi. Dlatego ważniejsze jest powtarzanie tych samych sytuacji, w których dziecko będzie czuło się bezpieczne i pewne, (ponieważ będzie to sprzyjało kontaktom), niż stwarzanie nowych sytuacji, które nie są znane dziecku i mogą wzbudzić w nim strach. Dotyk i kontakt z drugim człowiekiem szczególnie wpływa pozytywnie na osoby głęboko niepełnosprawne intelektualnie, ponieważ mają one zaburzoną komunikację, oraz bardzo znikome doświadczenia w określeniu osobistej przestrzeni, nie posiadają także pozytywnych doświadczeń związanych z dotykiem, na przykład: są mało przytulane, kołysane, są często odrzucane oraz izolowane, itp., mogą także okazać się wrażliwe, albo wręcz nadwrażliwe na kontakt fizyczny. Dlatego też w pracy z takimi dziećmi powinniśmy znaleźć odpowiedni sposób na wykorzystanie lub włączenie dotyku jako akceptowanego kanału kontaktu i komunikacji. Program Christophera Knilla jest opisem przykładowych technik, nazwanych „ sesjami kontaktu”, sposobów planowania i przygotowania sesji, oraz oceny efektywności, na konkretnych przykładach dzieci i dorosłych z praktyki autora i jego współpracowników. Do Programu załączona jest kaseta magnetofonowa, zawierająca specjalnie skomponowaną muzykę ( dźwięki tworzące tony, harmonię i rytm, połączone w różny sposób,
ze zróżnicowaniem głośności i tempa). Muzyka jest wspaniałym uzupełnieniem Programu, tworzy atmosferę intymności i bezpieczeństwa, służy relaksacji, a w innych częściach zachęca do inicjatywy i interakcji. Zdaniem autora najlepszymi i najbardziej naturalnymi partnerami, a zarazem pierwszymi opiekunami w „sesjach kontaktu” powinni być rodzice. Nie zawsze jednak decydują się oni na tak trudną i niekiedy czasochłonną rolę, zważywszy, że przebywanie z dzieckiem upośledzonym umysłowo obciąża właściwie całą rodzinę. Dzieci z zaburzoną komunikacją zwykle spotykają się z tym, że ich komunikaty są błędnie interpretowane, a brak zrozumienia wywołuje frustrację, lęk, podejrzliwość, nieufność, mimo najlepszych zamian. Stosowane regularnie i w sposób świadomy „sesje kontaktu” mogą przyczynić się do tego, że dziecko i jego partner staną się zdolni do akceptowania i rozumienia swoich sygnałów.
5. Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne.
Metoda „Ruchu Rozwijającego” została opracowana w Wielkiej Brytanii i rozpropagowana w innych krajach Europy. W latach 60 - tych Weronika Sherborne wypracowała własny system ćwiczeń, opartych o teorię ruchu Rudolfa Labana, mający zastosowanie we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dzieci i korygowaniu jego zaburzeń. W Polsce metoda została upowszechniona od połowy lat 70 - tych. Wykorzystywana jest w pracy z dziećmi prawidłowo rozwiniętych, z dziećmi z zaburzeniami w rozwoju i z różnorodnymi potrzebami. Weronika Sherborne na podstawie swoich wieloletnich doświadczeń i obserwacji ruchu, doszła do wniosku, że „wszystkie dzieci mają dwie podstawowe potrzeby: pragną czuć się dobrze we własnym ciele („ jak w domu”), czyli umieć nad nim w pełni panować, po drugie odczuwają potrzebę kontaktów z innymi.”
Ruch jest naturalną potrzeba każdego człowieka, zwłaszcza dzieci. Ujawnia się poprzez różne formy aktywności w życiu codziennym. Pozwala na rozładowanie ukrytych i hamowanych uczuć, odreagowaniem napięć psychicznych. Ruch jest również sposobem wyrażania emocji i nawiązywania kontaktów i komunikowania się z otoczeniem. Jest stałym składnikiem ludzkiego życia, ma szczególne znaczenie w stymulacji dzieci głęboko upośledzonych, u których motoryka jest poważnie ograniczona. Ruch Rozwijający Weroniki Sherborne jest metoda niewerbalną, poprawia komunikację dziecka z otoczeniem, uaktywnia „ język ciała i ruchu”. Ze względu na słaby rozwój mowy dzieci upośledzonych umysłowo, często stosują one komunikację niewerbalną w wyrażaniu swoich myśli, potrzeb i uczuć. Podstawą porozumiewania się za pomocą ruchów jest świadomość własnego ciała. Obie umiejętności: orientacji we własnym ciele i porozumiewania niewerbalnego, mogą być rozwijane u dzieci z upośledzeniem umysłowym za pośrednictwem tej metody. Metoda Weroniki Sherborne umożliwia dzieciom upośledzonym zaspokoić potrzebę bezpieczeństwa, potrzeby społeczne i poznawcze oraz bardzo dla nich ważną potrzebę ruchu. Ruch jest zabawą, która daje przeżycie radości i dzielenia jej z innymi. Zajęcia te mogę być stosowane wobec dzieci upośledzonych w różnym stopniu. Partnerami w tej metodzie mogą być rodzice jak i nauczyciele. W metodzie „ Ruchu Rozwijającego” wyróżnia się kilka kategorii ruchu. Największe znaczenie w terapii z dziećmi głęboko upośledzonymi umysłowo ma grupa ćwiczeń pozwalających dzieciom poznać własne ciało. Świadomość samego siebie, posiadania ciała jego części jest podstawą do wyodrębnienia własnej osoby z otoczenia
i poczucia tożsamości. Dzieciom niepełnosprawnym szczególnie potrzebne są ćwiczenia dające im poczucie centralnej części ciała, podnoszące zdolność kontrolowania ciężaru ciała
i podtrzymujących części ciała. Dzięki tym ćwiczeniom dziecko czuje się całością wyodrębnioną. Umożliwia mu to poczucie władania ciałem, skutecznej aktywności ruchowej oraz daje mu poczucie bezpieczeństwa wynikające z pełnego oparcia o podłoże i fizycznego „ ześrodkowania”. Ćwiczenia te wskazane są w zastosowaniu u dzieci głęboko upośledzonych, ponieważ nie wymagają one podjęcia przez nie aktywności, dziecko może być bierne a jego partner aktywny. Ćwiczenia te w prosty sposób przekazują dziecku wiedze na temat własnego ciała, ponieważ ćwiczenia odbywają się na podstawie bezpośrednich doświadczeń. Ćwiczenia metodą Weroniki Sherborne mają stworzyć dziecku okazję
do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki i możliwości ruchowych.
6. Metody stymulacji polisensorycznej.
Jedną z metod w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim jest metoda „ Porannego kręgu”. Metoda ma charakter stymulacji polisensorycznej, obejmuje dotyk, wzrok, smak, słuch i węch. Celem zajęć prowadzonych tą metodą jest dostarczanie dziecku określonej ilości bodźców oraz budowanie relacji pomiędzy ludźmi. Podstawą „ Porannego kręgu” jest świat przyrody. W czasie zajęć przybliżamy dziecku żywioły barwy, zapachy, smaki, wrażenia dotykowe i termiczne znajdujące się w otaczającym świecie.
W proponowanych zajęciach do każdej pory roku został przypisany inny kolor, zapach, instrument, smak. Do lata należy kolor czerwony, zapach różany, używamy grzechotki
z piaskiem i gongu. Do jesieni przypisano kolor żółty, zapach lawendy oraz dzwony rurowe, które będą imitowały wiatr. Do zimy przypisano kolor biały, zapach mięty oraz dzwonki
i trójkąty. Wiośnie przyporządkowano kolor zielony, olejek cytrynowy oraz bęben. Manipulacja barwą w czasie zajęć polega na zmianie wystroju całego pomieszczenia zgodnie z kolorem przypisanym porze roku. Zapachy podobnie jak kolory oddziałują na psychikę dziecka. Łagodzą napięcia, złość, uspakajają i ożywiają. Z kolei silne wibracje i dźwięki instrumentów wspomagają odbiór fal akustycznych. Kolejny zmysł poddawany stymulacji
to smak. Bodźce smakowe zmieniają się wraz ze zmianą pory roku. Celem stymulacji tego zmysłu jest dostarczenie dziecku przyjemności wynikającej ze smakowania różnych pokarmów, oraz zwiększenie wrażliwości warg, języka by móc delektować się pokarmami. Ważny jest nie tylko smak, ale i zapach pokarmu. Wiosną podajemy cytrynę posypaną cukrem, latem konfiturę, jesienią miód i krem orzechowy a zimą miętowe pastylki w czekoladzie. W każdej porze roku uczymy także dzieci innej samogłoski. Latem wprowadzamy samogłoskę „ i ”, jesienią „ e ”, zimą „ a ”, wiosną „ o”. Jednym
z najważniejszych elementów „Porannego kręgu” jest spotkanie z żywiołem. Podobnie jak
w przypadku bodźców wzrokowych, zapachowych, słuchowych i smakowych, do każdej pory roku należy inny żywioł. Wprowadzenie żywiołów do zajęć jest bardzo ważne, gdyż mają one charakter polisensoryczny, a zatem oddziaływają na wiele zmysłów dziecka. Ogień, doskonały bodziec wzrokowy i termiczny- to żywioł lata. Wiatr – to żywioł jesieni, czujemy go na skórze, jego działanie możemy usłyszeć i zobaczyć; woda – żywioł zimy, możemy słuchać plusku wody, oglądać ją, poczuć jej krople i doświadczyć zimna lodu; ziemia – to żywioł wiosny, ma swój zapach i stanowi bodziec wzrokowy i dotykowy.
7. Sala Doświadczania Świata – Snoezelen

Termin „ snoezelen jest kombinacją dwóch słów: smuffelen - węszyć i doezelen - drzemać, przyglądać się, pozostać w półśnie.” Sala Doświadczania Świata, została stworzona dla niepełnosprawnych i najciężej upośledzonych. Przez nią mogą oni w spokoju doświadczać samych siebie i otaczający świat. Aby było to możliwe niezbędne jest otoczenie, w którym można się koncentrować na wybranych bodźcach. Sala Doświadczania Świata jest pomieszczeniem, w którym świadomie proponowane są bodźce o pierwszorzędnym znaczeniu, w przyjemnej atmosferze. Jest to podstawowe aktywizowanie osób, zwłaszcza upośledzonych umysłowo, przede wszystkim w zakresie doświadczeń zmysłami za pomocą światła, odgłosów, zapachów, przedmioty do dotykania itp. Snoezelen nie jest związane
z określonym pomieszczeniem, ponieważ snoezelować możemy wszędzie, w pomieszczeniu jak i na zewnątrz, pozwalając wszystkim bodźcom na dochodzenie do dziecka. Poprzez organy zmysłów i system nerwowy są one przekazywane do mózgu w postaci przyjemnych doświadczeń. Sala Doświadczania Światem powinna być miejscem, które stwarza możliwości prawdziwego poznania świata. W Salach Doświadczania Świata powinny być zamontowane także instalacje nagłaśniające, ponieważ muzyka jest ważnym elementem, w Snoezelen, jej zadaniem jest stworzenie przyjemnej atmosfery oraz odprężenia. Możemy do tego wykorzystać, różne odgłosy natury, dźwięki, muzykę relaksacyjną. W zakresie wizualnym wykorzystuje się stale lampy także z uwzględnieniem potrzeby stworzenia odpowiedniej atmosfery, na przykład poprzez włączniki ściemniające stopniowo światło i światła punktowe. Lustra znajdujące się w Sali Doświadczania Świata, dostarczają rozmaitych doświadczeń.
Z jednej strony nadają pomieszczeniu optycznie większą przestrzeń a z drugiej odbijają różne źródła światła.
8. Inne metody terapeutyczne np. muzykoterapia, aromaterapia, dogoterapia, hipoterapia itp.

a) Aromaterapia
Aromaterapia jest metodą leczniczą o historii tak długiej jak historia cywilizacji. Historia wskazuje, że ludzie używali olejków eterycznych do wielu różnych celów, wśród których działania terapeutyczne były najważniejsze. Termin aromaterapia oznacza terapię przez zapach, która wykorzystuje naturalne olejki eteryczne (substancje zapachowe w postaci czystych, stężonych wyciągów z kwiatów, liści, igieł, kory, skórek owoców), które wprowadzane są do organizmu poprzez drogi oddechowe i skórę. Wykazują dużą skuteczność w leczeniu i w profilaktyce zdrowotnej. Olejki są również wykorzystywane jako bodziec w stymulacji dotykowej oraz zapachowej u dzieci głęboko upośledzonych umysłowo. Lotne cząstki związków zapachowych i składniki olejków eterycznych za pomocą receptorów węchowych w błonie śluzowej nosa docierają do mózgu skutecznie łagodząc lub eliminując między innymi bóle mięsni, stres, nerwice, poprawiają samopoczucie. Zapachy przenikają do krwi jako lecznicze substancje. Dzięki właściwością olejków możemy pobudzać u osób niepełnosprawnych intelektualnie zmysł węchu poprzez różne inhalacje z wykorzystaniem lampek lub kominków aromaterapeutycznych, nawilżaczy powietrza oraz wykorzystywać olejki do stymulacji przez dotyk podczas masażu. Dzięki różnym zapachom oraz właściwością olejków możemy otworzyć dziecku poznanie nowych doświadczeń oraz wyeliminować różne bóle mięśni, stawów, bóle głowy.
b) Muzykoterapia
Znaczenie terapeutyczne ma również muzyka. Jej celowe stosowanie przez terapeutów wobec pacjentów nazywane jest muzykoterapią. Muzykoterapia jako nowa dziedzina nauki, wywodząca się z psychoterapii, stosuje bodźce muzyczne, wykorzystując ich ogromne możliwości terapeutyczne, zwłaszcza jako sposób oddziaływania na emocjonalną i psychosomatyczna sferę osobowości człowieka. Muzykoterapia również traktowana jest jako dyscyplina, która wspomaga pedagogikę specjalną. „ Muzykoterapia niepełnosprawnych dzieci stosuje sztukę muzyczną i inne zjawiska akustyczne w celu stymulowania, usprawniania, kompensowania i korygowania zaburzeń rozwoju, powstałych na skutek zaistnienia defektu lub deficytu rozwojowego, a tym samym przysposobienia ich do możliwie optymalnego funkcjonowania w sytuacji niepełnej sprawności psychofizycznej, intelektualnej i umożliwia im realizowania celów życiowych. Ten rodzaj terapii wchodzi najczęściej w zakres kompleksowej rehabilitacji, rewalidacji, terapii lub leczenia wielospecjalistycznego, przy czym pełni funkcje uzupełniające i wspierające usprawnianie dzieci z paraliżami, niedowładami, amputacjami, upośledzeniem umysłowym, ślepotą, niedowidzeniem, głuchotą, niedosłuchem, uszkodzeniem mózgu, zaburzeniami zachowania, opóźnieniami rozwojowymi, autyzmem wczesnodziecięcym, defektami fragmentarycznymi itp.
c) Dogoterapia
Jako metoda terapeutyczna została zastosowana po raz pierwszy przez pielęgniarkę Elaine Smith z Kalifornii, w USA. W Polsce dogoterapia jest jeszcze Malo znana, ale cieszy się ogromnym zainteresowaniem wśród osób niepełnosprawnych. Jest to jedna z metod wspomagających leczenie i rehabilitację, wykorzystująca psy jako terapeutów. Psy wywierają pozytywny wpływ na ludzi, a ich obecność działa uspokajająco i kojąco, dlatego też coraz częściej są one wykorzystywane do pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie. Korzystnie oddziaływuje na sferę psycho i socjofizyczną osób chorych. Pomaga im otworzyć się na świat zewnętrzny, przełamać lęki związane z nawiązaniem bezpośredniego kontaktu z ludźmi oraz stymuluje rozwój zmysłów: wzrok, słuch, dotyk czy węch. Rozwijają komunikację z otoczeniem, uczą wyrażania emocji.
d) Hipoterapia
Hipoterapia jest wyjątkową i niepowtarzalna metodą usprawniania dzięki obecności konia – współterapeuty. Koń zmniejsza spastyczność mięśni, hamuje nieprawidłowe odruchy towarzyszące niektórym postaciom mózgowego porażenia dziecięcego, przywraca zaburzoną symetrie mięśni tułowia, koryguje postawy ciała, pobudza zmysły, daje bliskość.

9. Niedyrektywna Terapia Zabawowa

Terapia ta została oparta na koncepcji Wirginii Axline. Cechą zasadniczą oddziaływań terapeutycznych, opartych na dowolnej zabawie dziecka, jest ich niedyrektywność. Nauczyciel pozostawia dziecku swobodny wybór zabaw i nie wykonuje za nich żadnych czynności. Zadaniem nauczyciela jest obserwowanie czynności wykonywanych przez dziecko. Niedyrektywna Terapia Zabawowa mobilizuje dziecko do podejmowania decyzji, pokonywania trudności, a tym samym sprawia, że rozwój emocjonalny dziecka przebiega harmonijnie. Obserwując dziecko w czasie zabawy możemy uświadomić sobie potrzeby dziecka, jego zainteresowania, źródła lęku i frustracji, oraz sposoby radzenia sobie
w potrzebie. Zabawa w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo jest okazją do poznania i określenia umiejętności komunikacyjnych, sposobów ich porozumiewania się z otoczeniem. W czasie zabawy dziecka terapeuta potrafi określić potrzeby dziecka oraz ustalić zakres niezbędnej dla niego pomocy. W oligofrenopedagogice używa się wiele rodzajów zabaw, które umożliwiają osiągnięcie tych celów, są to na przykład zabawy z żywiołami (woda, powietrze, ziemia, glina), baraszkowanie, zabawy z tworzywami przekształcalnymi - przykładem może być masa solna.
10. Metoda Integracji Sensorycznej SI

Metoda Integracji Sensorycznej powstała w latach 70 – tych w USA. Twórczynią metody była amerykańska psycholog i terapeutka zajęciowa Ann Jean Ayres. Do Polski metod SI dotarła w roku 1993. Ogólnie integracja polega na scaleniu w jednolitą całość podobnych elementów. J. Ayres definiowała „ integrację sensoryczną jako proces, dzięki któremu nasz mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów dokonuje ich rozpoznania, segregowania i interpretacji, a także, że integruje je ze sobą oraz z wcześniejszymi doświadczeniami i na jej podstawie tworzy odpowiednią do sytuacji reakcję ( zwaną w teorii Si reakcję adaptacyjną). Informacje, które nasz mózg otrzymuje mogą dochodzić drogą słuchową, wzrokową, czuciową, smakową, zapachową, ale także z mięśni, ścięgien, stawów (zmysł propriocepcji, czucie głębokie), oraz zmysłem, który odbiera siłę grawitacji i ruch naszego ciała (układ przedsionkowy). Przebieg procesu integracji zmysłów będzie decydować o jakości wykonywanych przez dziecko ruchów, rozwoju świadomości własnego ciała i sposobie postrzegania świata. Tylko przy dobrej integracji bodźców sensorycznych człowiek może się odpowiednio zachowywać w danej sytuacji.


BIBLIOGRAFIA
1. H. Olechnowicz, Metody aktywizowania głębiej upośledzonych umysłowo, Nasza Księgarnia, Warszawa 1983
2. J. Pilecki (red.), Usprawnianie, wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym, AP, Kraków 2002, s.23.
3. M. Knill, Ch. Knill, Program Aktywności – Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja, Centrum
4. Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1997, s.7.
5. J. Grut, Programy M. i Ch. Knillów w terapii dzieci z zaburzeniami w rozwoju, w: Rewalidacja 1, 1997.
6. Ch. Knilla, Dotyk i Komunikacja, Centrum Metodyczne Pomocy Pedagogiczno
7. – Psychologicznej MEN, Warszawa 1997.
8. M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska, Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Wydanie II, WsiP, Warszawa 1994, s.12.
9. W. Sherborne, Ruch rozwijający dla dzieci, Wydanie II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1999.
10. J. Kielin, Rozwój daje radość, Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, s.180.

11. E. Grzybowska, Metoda Integracji Sensorycznej ( SI). Rewalidacja 2 / 99