Przystosowanie społeczne jednostek z zespołem Downa w procesie rewalidacji

Przystosowanie społeczne jednostek z zespołem Downa w procesie rewalidacji.

Rozwój społeczny osoby upośledzonej umysłowo z zespołem Downa, podobnie jak osób w normie intelektualnej stanowi jeden ze składników ogólnego rozwoju psychofizycznego.
Różnorodne ujęcia rozwoju społecznego ściśle związane są z odpowiednimi kryteriami, jakie przyjmuje się dla określenia poziomu rozwoju sfery społecznej jednostek. I tak na przykład przyjmując, że rozwój społeczny to proces stawania się członkiem społeczeństwa, musimy znać kryterium bycia człowiekiem. Jeśli poziom rozwoju określa się w oparciu o przystosowanie jednostki do wymagań życia określonej społeczności, kryterium oceny tego poziomu zasadzać się będzie na stopniu nabycia umiejętności sprostania tym wymogom.
M.Kościelska (1989) mówiąc o rozwoju społecznym osób upośledzonych zwraca uwagę na to, iż problem kryteriów przystosowania i nieprzystosowania społecznego ściśle łączy się z upośledzeniem. Już sposób orzecznictwa psychologicznego w stosunku do jednostek upośledzonych opiera się nie tylko na określeniu ilorazu inteligencji, ale również na określeniu wskaźnika przystosowania społecznego. Społeczne przystosowanie jest warunkiem rozstrzygającym o stwierdzeniu niedorozwoju umysłowego w wieku dojrzałym, kiedy to zwraca się uwagę, w jakim stopniu osobnik jest zdolny do samodzielnego stanowienia o sobie utrzymania siebie i wywiązywania się z odpowiedzialności wobec poszczególnych osób i grup społecznych, w których przebywa.
Traktując rozwój społeczny w kategoriach socjalizacji, a więc przygotowania do udziału w życiu społecznym, można mówić o przechodzeniu od egocentryzmu, czyli koncentracji na zaspokajaniu własnych potrzeb, do zaangażowania w sprawy innych ludzi. Dla dziecka czymś naturalnym i właściwym jest zaspokajanie potrzeb i zależności od otoczenia. To dziecko jest biorcą a rodzice dawcami . Z czasem powinna nastąpić zmiana w drugim kierunku i to należy do głównych zadań socjalizacji.
Prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie osób niepełnosprawnych intelektualnie wiąże się z przygotowaniem ich do życia w środowisku społecznym. Kształtowanie samodzielności rozumianej jako zdolność do samoobsługi i wykonywania prostych czynności dnia codziennego, jest stosunkowo często podnoszone do rangi najważniejszego zadania rewalidacji. Terminem tym określamy bowiem nie tylko zdolność do realizacji zadań, ale także umiejętność kierowania własnym postępowaniem. Zaburzenia w sferze intelektualnej nie mogą zamykać drogi do uczestnictwa jednostki w życiu społecznym. Skuteczność działań wspomagających rozwój społeczny u dziecka upośledzonego umysłowo w dużym stopniu zależy od synchronizacji pracy ludzi profesjonalnie zajmujących się upośledzeniem, a więc: lekarzy, psychologów, pedagogów, terapeutów, a także rodziny.
Niestety wiele rodzin tworzy niepełnowartościowe środowisko wychowawcze z powodu nikłej wiedzy o aspektach upośledzenia umysłowego, nieporadności wychowawczej, czy zagubienia się w trudnej emocjonalnie sytuacji. Wobec powyższego większość zadań dotyczących kształcenia i przystosowania osób upośledzonych do uczestnictwa w życiu społecznym przejmują szkoły specjalne i szkoły życia.
Zasadniczym celem “Szkoły życia” jest organizacja pracy i stosowanie metod wspomagających ogólny rozwój dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, aby osiągały one dostępny im indywidualny pułap przystosowania społecznego w życiu.
Do szczegółowych zadań “Szkoły życia” zalicza się :
- rozwijanie procesów poznawczych,
- rozwijanie mowy,
- usprawnianie fizyczne,
- wyrabianie sprawności manualnych,
- uspołecznienie,
- utrwalenie i zdobywanie umiejętności w zakresie samoobsługi,
- wyrabianie prostych nawyków higienicznych,
- kształtowanie uczuć estetycznych,
- umiejętność wykonywania prostych prac fizycznych ( Wyczesany 1999).
Poprzez te zadania szkoła kształtuje odpowiednie postawy uczniów oraz wyposaża ich w potrzebne wiadomości i umiejętności niezbędne w późniejszym życiu. Dużą rolę w kierowaniu procesem wychowania dzieci niepełnosprawnych intelektualnie odgrywa nauczyciel - wychowawca. W swojej pracy powinien on kierować się bezwarunkową akceptacją osoby wychowanka, empatią i autentycznością, ma nie tylko dostarczać wzorców postępowania interpersonalnego w specjalnie w tym celu zaaranżowanych sytuacjach, ale też nauczyć wychowanka, w jaki sposób można je wykorzystywać w różnych sytuacjach życia społecznego ( Grochulska - Stec 1986 ).
Jednym z głównych regulatorów zachowań społecznych osób niepełnosprawnych intelektualnie jest lęk. Z reguły jest to lęk przed odrzuceniem, brakiem akceptacji i uznania, które przyczyniają się do licznych porażek i niepowodzeń dziecka. Dziecko niedoceniane, niechwalone, niedostrzegane staje się bierne albo zaczyna przejawiać zachowania destrukcyjne, by zwrócić na siebie uwagę.
Badania pedagogiczne wykazują, że osoby niepełnosprawne intelektualnie mogą osiągać względnie wysoki stopień przystosowania społecznego pod warunkiem, że do pełnienia swoich ról będą odpowiednio pokierowane i przygotowane.
Podejmowano też badania, które miały na celu ustalenie poziomu rozwoju społecznego u osób z zespołem Downa. Z badań tych wynika, że poziom rozwoju społecznego u osób z zespołem Downa jest istotnie wyższy niż poziom rozwoju intelektualnego, natomiast wiek dojrzałości społecznej jest zazwyczaj wyższy od wieku inteligencji. Młodzież z zespołem Downa ma zdolność do nabywania podstawowych umiejętności życia codziennego i osiągnięcia względnej niezależności ( Zasępa 2000 ).
Pomocne pod tym względem jest rewalidacyjne doradztwo zawodowe. Kształcenie zawodowe i praca osób niepełnosprawnych opiera się na poradnictwie zawodowym. Problem ten ujmuje T.Witkowski (1991) pisząc, iż rewalidacyjne doradztwo zawodowe jest asystowaniem osoby niepełnosprawnej w osiąganiu funkcjonalnej zdolności i efektywnego przystosowania, zaś tak pojętym jego celem jest osiągnięcie poczucia własnej, osobowej wartości i satysfakcjonującego przystosowania, a proces rewalidacyjnego doradztwa podejmowany jest w imię wartości, godności i praw osoby ludzkiej.
Doradztwo zawodowe definiuje się jako proces ukierunkowany na osobę niepełnosprawną oraz orientację w dostępnych dla niej zawodach, wraz z realizacją ogólnych celów rewalidacyjnych.
Gdy dzieci z zespołem Downa wolniej się rozwijają, należy od razu je usprawniać. Należy uczyć je zdobywania umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji oraz wyborów. Należałoby także uczyć w jaki sposób kontrolować swoje postępowanie, jak radzić sobie z frustracjami i rozczarowaniami, jak rozmawiać i bawić się z innymi dziećmi.


Bibliografia:
1. Kościelska M., Upośledzenie umysłowe a rozwój społeczny, Warszawa 1989.
2. Grochulska - Stec J., Doświeadczenia interpersonalne dziecka, a proces jego wychowania, Kraków 1986.
3. Witkowski T., Podstwy doradstwa dla osób niepełnosprawnych, Lublin 1999.
4. Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umyslowo, Kraków 1999.
5. Zasępa E., Zachowanie przystosowawcze u dzieci z zespołem Downa, “Czasopismo Psychologiczne” R. 2000, Nr 1/2, s. 87 - 96.