Bezpieczeństwo dzieci w codziennym życiu - przemoc w rodzinie i w szkole

Wstęp
I. Przemoc wobec dzieci - definicje pojęcia przemocy i agresji.
1.1. Przemoc w rodzinie: jej rodzaje i objawy stosowania:
• zaniedbywanie,
• przemoc fizyczna,
• przemoc psychiczna (emocjonalna),
• wykorzystywanie seksualne.
1.2. Konsekwencje stosowania przemocy wobec dzieci.
1.3. Czynniki wpływające na stosowanie przemocy wobec dzieci i młodzieży.
• Uwarunkowania społeczne,
• Uwarunkowania kulturowe,
• Podział wg Angielskiego Naukowego Towarzystwa Ochrony Dzieci przed Okrucieństwa ( czynniki społeczne, czynniki psychologiczne, czynniki interaktywne).
1.4. Sposoby zapobiegania przemocy, możliwości pomocy.
2.1. Przemoc w szkole – jej rodzaje i relacje w jakich występuje.
• przemoc jawna,
• przemoc ukryta,
• relacje w jakich występuje przemoc w szkole:.
- nauczyciel- uczeń,
- uczeń- uczeń,
- uczeń- nauczyciel
2.1. Skutki występowania przemocy w szkole.
2.2. Uwarunkowania występowania przemocy w szkole.
2.3. Propozycje przeciwdziałania agresji w szkole.
Zakończenie.
Bibliografia.


Wstęp.

Bezpieczeństwo w życiu codziennym to bardzo ważna dla wszystkich ludzi sprawa. Tym bardziej, jeżeli chodzi o bezpieczeństwo dzieci.
Krzywdzenie dzieci przez wiele lat nie zostało przez opinię społeczną rozpoznane jako społeczne zło i w związku z tym stanowiło ukryty problem społeczny. Wieloletnie przemilczanie problemu krzywdzenia dzieci w Polsce i gwałtowny proces jego ujawniania po roku 1989 związany jest z monopolem poprzedniej władzy na kreowanie problemów społecznych i odblokowaniem aktywności obywatelskie wraz z przemianami ustrojowymi. Rodzące się zainteresowanie agend państwowych ochroną interesów dzieci było poprzedzone działaniami organizacji pozarządowych, które organizowały ofertę pomocy dzieciom krzywdzonym i ich rodzinom.
Badacze problemów społecznych wykazują, że jednym z najskuteczniejszych sposobów uwidocznienia problemu jest gromadzenie oraz publikacja i prezentacja danych statystycznych i naukowych obrazujących jego skalę: (rejestry zdiagnozowane w polskich szpitalach, dane Komendy Głównej Policji, dotyczące kwalifikacji prawnych czynów przeciwko życiu i zdrowiu osób poniżej 18 roku życia, socjologiczna diagnoza skali zjawiska i postaw społecznych wobec jego przejawów).
Badania Fundacji Dzieci Niczyje prowadzone w 1998r wśród profesjonalistów pracujących z dziećmi i wśród 12-latków ukazują m. in. ,że ponad połowa badanych (51 %) uznaje, iż problem krzywdzenia dzieci nasila się w ostatnich latach.
Problemy przemocy dzisiaj urosły do rozmiarów nieporównywalnych z innymi okresami historycznymi. Dotyczy to wszystkich obszarów życia społecznego. Istnieje przemoc polityczna, militarna, ekonomiczna, kulturalna. Przemoc nie mogła ominąć także instytucji rodziny i szkoły. Nie pomogła tu nawet obowiązująca od 1991r Konwencja o Prawach Dziecka uchwalona jednomyślnie przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, która nie ogranicza się do ochrony dziecka przed przemocą fizyczną ale także psychiczną, wszelkimi formami krzywdy, zaniedbań, bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych.
W swojej pracy chciałam przybliżyć problematykę przemocy występującej zarówno w rodzinie jak i w szkole. Niepokojący jest wzrost przemocy wobec dzieci (nie tylko fizycznej). Przybliżę pojęcie przemocy i agresji w oparciu o definicje badaczy przedmiotu oraz dokumenty mówiące o ochronie praw dziecka, opiszę rodzaje przemocy zarówno w rodzinie jak i w szkole, objawy, skutki jej stosowania, nakreślę czynniki wpływające na powstawanie takich a nie innych zachowań. Postaram się przedstawić sposoby zapobiegania przemocy oraz możliwości pomocy poszkodowanym.

I. Przemoc wobec dzieci- definicje pojęcia przemocy i agresji.

Wiek XX obwołano w jego zaraniu wiekiem dziecka- w wielu krajach podjęto prace nad prawnym uregulowaniem sytuacji dzieci, zapewnieniem należnych im praw i różnych form opieki.
Niestety, nie udało się rozwiązać wielu podstawowych problemów, a zapewnienie dzieciom warunków do normalnego rozwoju wciąż pozostaje w odniesieniu do wielu z nich tylko postulatem. Do takich nie rozwiązanych problemów należy przemoc wobec dzieci.
Wyjaśnienie pojęcia ,,przemoc”- mimo, iż pojęcie to jest spotykane w wielu źródłach- nie jest łatwe ze względu na szeroki zakres znaczeniowy. Zwykle definiuje się je biorąc pod uwagę trzy kryteria: rodzaj zachowania, intencje, skutki.
Przykładem pierwszego podejścia jest definicja zaproponowana przez Kempe’go, która przemoc ogranicza do aktów fizycznego krzywdzenia dziecka.
Bardziej współczesną definicję przedstawia amerykańskie Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbywanym, uznając za przemoc fizyczną lub umysłową działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 roku życia przez osobę odpowiedzialną za pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagrożenie dla jego rozwoju.
Wg J.Kądzieli w oparciu o kryterium skutków- przemoc to takie wywieranie wpływu na ludzi, w którego wyniku ich aktualny poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy niż potencjalny poziom tego rozwoju.
Trafną definicją przemocy wydaje się propozycja I. Pospiszyl. Uważa ona, że przemoc to:,,...wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej a także psychicznej szkody osoby wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji”.
Z pojęciem przemocy wiążą się także inne pojęcia, takie jak maltretowanie czy znęcanie się. Maltretowanie rozumiane jest jako każde, zamierzone lub niezamierzone, działanie osoby, społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny i psychospołeczny jednostki, natomiast znęcanie się- to postępowanie określane potocznie jako okrucieństwo, dokonywane umyślnie i powodujące u ofiary nasilenie bólu fizycznego lub moralnego, popełniane jest z reguły wobec osób słabszych fizycznie, które nie mogą, czy też nie potrafią się bronić. Znęcanie nie mające znamion czynu jednorazowego oraz nie będące wynikiem lekkomyślności sprawcy czynu- uznawane jest za przestępstwo.
Ważnym pojęciem przy omawianiu problemu przemocy jest pojęcie agresji. Często jest ono przemiennie używane przez różnych autorów.
Słownikowe pojecie agresji ma następujące brzmienie:,, zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na osobach lub rzeczach; wroga, agresywna, napastliwa postawa wobec kogoś”.
W świadomości społecznej osób dorosłych istnieje dwuznaczny lub ambiwalentny stosunek do przemocy i agresji; potępienie pomieszane z afirmacją. Sprzeczności te ujawnia K.Ostrowska: ,,na pięć lat przed końcem XX wieku człowiek jawi się jako istota rozdarta między wartościami i antywartościami, nie pragnie agresji, przemocy, nienawiści a morduje, niszczy, nienawidzi. Głosi sprawiedliwość, równość a niesprawiedliwie sądzi , rozdziela dobra, eksploatuje planetę. Boi się samotności a zrywa więzy”. Nasuwa się pytanie dlaczego agresja jest zachowaniem i wartością społecznie pożądaną w niektórych kręgach czy profesjach i podkulturach, że sprzyja ona zaburzeniom tzw. ładu społecznego i moralnego.
Pojęcie przemocy w szkole wielu osobom kojarzy się bardzo często ze zjawiskiem zwanym w języku potocznym ,,dręczeniem kotów”. Tworzenie różnorodnych utrudnień funkcjonowania młodszym przez starsze roczniki w szkołach nie jest czymś nowym, w ostatnich latach zjawisko to przybrało niebywałe, a zarazem inne rozmiary, w których stosowane formy tworzenia utrudnień adaptacyjnych często przybierają postać agresji.
Aby bliżej przyjrzeć się problemowi przemocy, agresji należy przyjąć jeden z obowiązujących podziałów. Najczęściej spotykany podział agresji to: agresja fizyczna, werbalna i agresja pośrednia
• agresja fizyczna- bezpośrednia napaść fizyczna w postaci bójki, używania przedmiotów w celu wyrządzenia komuś krzywdy, sprawienia przykrości i bólu, a także zachowanie o charakterze destrukcyjnym, jak: darcie, psucie, tłuczenie;
• agresja werbalna- formy ataków wymagające kontaktów ,,twarzą w twarz”. Polega ona na rzucaniu wyzwisk, obelg, odmowy posłuszeństwa ( wypowiedzi szkodzące innym, poniżanie słowne, przezywanie, wyśmiewanie, groźby)
• agresja pośrednia- charakteryzująca się następującymi cechami: otwarte manifestowanie agresji werbalnej ( zniesławienie, okazywanie wzgardy), a także przypadki agresji przemieszczonej skierowanej na inny obiekt nie będący osobą ( trzaskanie drzwiami, rzucanie przedmiotów na ziemię).
W zachowaniach agresywnych można wyróżnić inny podział na : agresje bezpośrednią i pośrednią. Agresję bezpośrednią stanowi szereg prostych zachowań, takich jak: bicie, uderzanie, rzucanie przedmiotami, szczypanie, kłucie, duszenie, przeklinanie, straszenie itp. w przeciwieństwie do agresji bezpośredniej agresja pośrednia zmierza do wyrządzenia szkody osobie będącej przedmiotem agresji przez skarżenie, donosicielstwo, poniżanie kogoś ,,poza jego plecami”, przy tej formie sprawca nie ujawnia się.
Ważnym problemem , poza definicją przemocy jest określenie granicy pomiędzy oddziaływaniami wychowawczymi, oddziaływaniami mieszczącymi się w ramach władzy rodzicielskiej a działaniami noszącymi jednoznacznie znamiona przemocy. W wielu przypadkach trudno jest ustalić, czy np. oddziaływania wychowawcze, organizacja zajęć edukacyjnych, przymuszanie do określonych, społecznie akceptowanych zachowań uwarunkowane są dobrem dziecka, a ich sprawca nauczyciel, wychowawca, rodzic działał kierując się interesem dziecka. Trudno jest też oddzielić działania mające na względzie interes i ambicje dorosłych, których efektem jest szkodliwe postępowanie wobec dzieci, od działań mających na celu przekazywanie pozytywnych wzorców zachowań i ochronę dziecka przed potencjalnymi zagrożeniami.

1.1. Przemoc w rodzinie - jej rodzaje i objawy stosowania

Przemoc w rodzinie , zwana też przemocą domową, to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkom rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodując cierpienia i szkody. Określa się jako ,,awantury domowe”, ,,kłótnie rodzinne”, ,, nieporozumienia rodzinne i małżeńskie”. Powszechne postrzeganie przemocy opiera się na założeniu, że jest to każdy akt godzący w osobistą wolność jednostki, zmuszanie jednostki do zachowań niezgodnych z jej wolą. Przemoc w rodzinie przejawia się w: pastwieniu się nad żonami, dziećmi, osobami niepełnosprawnymi, chorymi psychicznie, wykorzystywaniu seksualnym dzieci. Są to wszelkie odmiany złego traktowania tych członków rodziny, którzy nie są w stanie skutecznie się bronić.
Najczęściej opisuje się cztery formy złego traktowania jednostki (dziecka) w rodzinie:
- przemoc fizyczna,
- przemoc psychiczna (emocjonalna) ,
- zaniedbywanie ,
- wykorzystywanie seksualne .

• przemoc fizyczna- wszelkiego rodzaju agresywne działania wobec dziecka mogące prowadzić do bólu i/lub fizycznych obrażeń.
Przemoc fizyczna występuje w formie czynnej lub biernej.

Czynne formy przemocy fizycznej to bicie, od klapsów, policzków począwszy, przez bicie pięścią, przedmiotem, bicie ,,na oślep”. Dalej należy wymienić kopanie, zmuszanie do uwłaczających posług, wreszcie oparzenia, zadawanie ran ciętych, szarpanych itp.

Przemoc fizyczna bierna przejawia się w postaci różnego rodzaju zakazów, np.: mówienia w określonym czasie, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych, areszt domowy itp.
Przemoc fizyczna bywa kojarzona tylko z rodzinami patologicznymi, z marginesem społecznym. Ale z badań przeprowadzonych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych wynika, że różne formy przemocy fizycznej zdarzają się właściwie we wszystkich środowiskach.
Ponad 80% polskich rodziców stosuje klapsy i bicie ręką, niemal połowa bije pasem, kablem lub innymi przedmiotami; w co trzeciej rodzinie dzieci są szarpane, ciągnięte za ucho. Ponad 40% rodziców przyznało się do surowych ,,metod karania”- porządnego lania. Rodzice polscy są bardziej skorzy do stosowania kar fizycznych niż np. w USA czy w Niemczech (w Szwecji bicie dzieci jest przestępstwem). Wbrew potocznym opiniom to matki, a nie ojcowie są w większości sprawcami tej przemocy. Szczególnie narażone są na nią dzieci małe.
Na koniec wspomnieć należy o dwóch niezwykle poważnych formach fizycznego krzywdzenia dziecka, w naszym kraju jeszcze nieczęstych: tj. praca dziecka ponad siły oraz problem związany z przestępstwem a mianowicie z handlem narządami dziecka.

Najczęściej wymieniane objawy stosowania przemocy fizycznej to:siniaki, ślady uderzeń na ciele, oparzeń, powtarzające się złamania, zwichnięcia, opuchlizny, lęk dziecka przed rozbieraniem się do ćwiczeń, snu, lęk przed dotykiem, kulenie się, lęk przed powrotem do domu, agresywność lub apatyczność.

• przemoc psychiczna (emocjonalna)- rozmyślne, nie zawierające aktów przemocy fizycznej, zachowania dorosłych wobec dzieci które powodują znaczne obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka. Przemoc psychiczna nie zostawia śladów w postaci siniaków czy innych obrażeń, ale bywa niezwykle niszcząca dla bezbronnego wobec niej dziecka. Przemoc ta może przybrać formę straszenia i grożenia( np. ,,zabraniem przez dziada”, wyrzuceniem z domu), posługiwania się krzykiem, wyszydzania, wykpiwania, upokarzania i poniżania, obdarzania niewybrednymi epitetami lub wypowiadaną spokojnym tonem krytykę. Niektórzy rodzice maltretują swoje dzieci niezwykłym rygoryzmem czy pedantyzmem; inni specjalizują się w szantażu uczuciowym- wymawiają dziecku, że to z powodu jego zachowania rozpadła się rodzina lub ,,mamusię tak bardzo boli serce”.
Objawy przemocy emocjonalnej to: zaburzenia mowy (m. in. wynikające z napięcia nerwowego), dolegliwości psychosomatyczne, moczenie i zanieczyszczanie się bez przyczyn medycznych, mimowolne ruchy mięśni (tiki), wycofanie, depresja, zachowania destrukcyjne, nadmierne podporządkowanie się dorosłym, częste kłamstwa, lęk przed porażką

• zaniedbywanie- określane jest jako niezaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka, przy czym ,,zaniedbanie” może mieć dramatyczne skutki nawet wtedy, gdy jego biologiczne potrzeby są zaspokojone, zabraknie natomiast stymulacji poznawczej. Istnieje wiele typologii zaniedbywania, najczęściej wymienia się : zaniedbania fizyczne (związane z odżywianiem, ubieraniem, ochroną zdrowia, edukacją), zaniedbania emocjonalne lub psychiczne (związane z poczuciem bezpieczeństwa, miłością rodzicielską, troską itp.)
Objawy zaniedbania dziecka to: zaburzony rozwój fizyczny (wzrost, waga poniżej normy), zaniedbany wygląd zewnętrzny, nie wyleczone rany, choroby zębów, jak również zmęczenie i apatia

• wykorzystywanie seksualne- każde zachowanie osoby dorosłej, silniejszej i/lub starszej, które prowadzi do seksualnego zaspokojenia kosztem dziecka.
Wykorzystywanie seksualne może się wyrażać w następujących formach:
- akty pozbawione fizycznego kontaktu- należą do nich takie zachowania jak: ekshibicjonizm, obsceniczne telefony, podglądactwo, fetyszyzm, a także eksponowanie ciała dziecka osobom dorosłym w celu zaspokojenia ich seksualnych pragnień, prezentowanie dziecku zdjęć pornograficznych, fotografowanie w celach pornograficznych;
- akty związane z fizycznym kontaktem z dzieckiem- są to wszelkiego rodzaju pieszczoty o zabarwieniu wyraźnie seksualnym ( zachowanie należące do najtrudniej uchwytnych, szczególnie jeżeli są dokonywane przez osobę z najbliższej rodziny), masturbacja, stosunki analne, stosunki seksualne;
- akty fizyczne o znamionach gwałtu- należą do nich wszelkie formy fizycznego kontaktu seksualnego z dzieckiem związane z uszkodzeniem ciała ofiary lub dające prawdopodobieństwo takich właśnie skutków.

Typowe zachowania dzieci, które zostały wykorzystane seksualnie, to m. in.: ból przy oddawani moczu, przy chodzeniu, otarcia naskórka, opuchlizna w okolicach genitaliów, odgrywanie przemocy seksualnej na lalkach i zabawkach, sekrety ( dziecko mówi, że ma tajemnicę, ale nie może jej zdradzić), opowieści o dorosłym, który dziwnie się zachowuje, nieadekwatne do wieku znajomość zachowań seksualnych oraz anatomii narządów płciowych, trudności ze snem, koszmary nocne

` 1.2. Konsekwencje stosowania przemocy wobec dzieci.

Przemoc odciska swój ślad w psychospołecznym funkcjonowaniu dziecka, wpływa niekorzystnie na proces jego rozwoju. Wagę tego doświadczenia podkreśla fakt, iż jego sprawcami są najczęściej rodzice lub opiekunowie, a więc osoby w naturalny sposób predysponowane do zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa i podpory we wszystkich jego trudnych chwilach. Sytuacja dziecka źle traktowanego jest trudna w dwójnasób: poprzez fakt przeżywania doświadczenia oraz ze względu na osamotnienie w tym położeniu.
Bezpośrednie konsekwencje przemocy fizycznej:
• O charakterze somatycznym to:
- uszkodzenia skóry i obrażenia (np. ślady uderzeń, oparzeń)
- obrażenia narządów wewnętrznych ( np. .wątroby, śledziony)
- mnogie złamania o różnie zaawansowanym procesie gojenia, kalectwo,
- zgon w wyniku doznanych obrażeń zadanych przez dorosłego,
• Objawy somatyczne niespecyficzne tj. nietrzymanie kału i moczu, drżenie, wymioty, uporczywe bóle, bóle żołądka, potliwość, brak reakcji na ból.
• Dysfunkcje psychiczne i behawioralne, takie jak: brak lub zachwianie poczucia bezpieczeństwa, brak przynależności uczuciowej do osób najbliższych, obniżona samoocena, trudności w nawiązywaniu kontaktu z otoczeniem, poczucie krzywdy i winy, bierność, zaburzenia pamięci oraz koncentracji i uwagi, trudności w kontrolowaniu emocji i rozpoznawaniu sytuacji społecznych.
Konsekwencje przemocy emocjonalnej:
• następstwa somatyczne: biegunka, wymioty, bóle i zawroty głowy, zaburzenia w oddawaniu moczu i kału, bóle żołądka
• zaburzenia poznawcze, emocjonalne i behawiorystyczne takie, jak: trudności w kontrolowaniu emocji, zaburzenia koncentracji wagi, obniżona samoocena, nieakceptowanie siebie, poczucie bezsensu, nieufność, lęki, fobie, zaburzenia snu, poczucie winy, krzywdy, stany depresyjne, nerwice, zachowania agresywne oraz autodestruktywne (myśli samobójcze), ucieczki z domu, problemy w szkole, uzależnienie od narkotyków, alkoholu.
Zaniedbywanie dzieci przez rodziców może powodować następujące konsekwencje:
• somatyczne: nieadekwatna do wieku dziecka waga i wzrost, opóźnienie rozwoju fizycznego, psychomotorycznego, pasożyty skóry itp.
• następstwa poznawcze, emocjonalne i behawiorystyczne- poczucie krzywdy, wstydu, obniżona samoocena, trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, niewykształcenie nawyków czystości.
Bezpośrednie konsekwencje molestowania seksualnego:
• somatyczne: urazy wewnętrzne narządów płciowych, okołoodbytnicze, przerwanie błony dziewiczej, infekcje dróg moczowo- płciowych, jamy ustnej, choroby przenoszone drogą płciową.
• Następstwa o charakterze poznawczym, emocjonalnym, behawioralnym i seksualnym, takie jak: erotyzacja dziecka, prowokacyjne zachowania seksualne, zachowania masturbacyjne, zachowania seksualne wobec rówieśników, niska samoocena, poczucie winy, krzywdy, nerwice, przygnębienie, uzależnienie od narkotyków, alkoholu, lęki wobec rodzica danej płci, poczucie naznaczenia.
Przedstawione następstwa poszczególnych form stosowanej przez rodziców przemocy wobec dzieci są jednocześnie objawami zespołu dziecka krzywdzonego.
Przemoc wobec dzieci ma swoje konsekwencje w życiu człowieka dorosłego. Ludzie wychowani w atmosferze przemocy maja braki socjalizacyjne a także zaburzenia związane z poczuciem własnej tożsamości, utrudniające jednostkom właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie. Cechuje ich nieumiejętność w realizowaniu potrzeb w sposób społecznie akceptowany, odwrócenie roli i związanego z nią poczucia odpowiedzialności, nieumiejętność dokonywania wyboru, podejmowania decyzji, nieumiejętność oddzielania sfery emocjonalnej od behawioralnej. Najbardziej dramatycznym skutkiem ze wszystkich form zespołu dziecka krzywdzonego, jest częste stosowanie przemocy przez osoby doświadczające jej w dzieciństwie, wobec własnych dzieci lub wobec innych w życiu dorosłym.


1.3. Czynniki wpływające na stosowanie przemocy wobec dzieci i młodzieży.

Przemoc w otoczeniu sprawia, że dziecko żyje w ciągłym strachu, stresie i napięciu. U nastolatków może skutkować brakiem pozytywnych modeli postępowania z innymi ludźmi.
Polski model rodziny , ról pełnionych w rodzinie nacechowany jest przemocą.
W większości przypadków przemoc pozostaje w ukryciu, zamknięta w czterech ścianach mieszkań i domów rodzinnych.
Wobec konieczności walki z taką rzeczywistością, istotne wydaje się być postawienie pytań: jakie są źródła przemocy wobec dzieci i młodzieży; jakimi warunkami społecznymi i kulturowymi zdeterminowana jest przemoc?

• Wśród uwarunkowań społecznych można wyróżnić następujące czynniki:

o Przemoc jest określona warunkami społ, jakie kształtowały ludzi. Ludzie stają się agresywni, jeżeli sami wzrastali w warunkach niesprzyjających ich rozwojowi społ, jeżeli w dzieciństwie nie byli akceptowani przez rodziców, byli traktowani jako istoty niechciane, bite i poniewierane. Przemoc doświadczana w rodzinie staje się inspiracją do przemocy przejawianej w późniejszym życiu. Tak więc agresji człowiek możne nauczyć się przez modelowanie. Agresywni rodzice- stosujący techniki wychowania oparte na przemocy, mają agresywnych rodziców i dzieci, które później upodabniają się do nich samych. W takim przypadku mówi się o wtórnie utrwalonej agresywnej motywacji- działa tu tzw. mechanizm błędnego koła.
o Przemoc nasilana jest przez występowanie takich zjawisk patologicznych, jak: alkoholizm, narkomania, przestępczość. Mimo, że przemoc występuje we wszystkich klasach społecznych, to jej poziom wzrasta w rodzinach zdezintegrowanych i dysfunkcjonalnych, a także w rodzinach dotkniętych bezrobociem i biedą. Często wydaje się być sposobem na uniknięcie niedostatku i ubóstwa.
o Nasilenie przemocy wzrasta w miarę dorastania pod wpływem rozmaitych frustracji spowodowanych niepowodzeniami życiowymi i wynikającymi z tego obciążeniami psychicznymi. Osobnicy, którzy chcą osiągnąć rozmaite sukcesy w życiu, a równocześnie zauważają swoje mankamenty i nieudolność, odwołują się do przemocy wobec innych osób, także dzieci, aby w ten sposób skompensować swoje niepowodzenia.
o Przemoc może być formą wyżycia się, wyszumienia, demonstracji przewagi fizycznej wobec ofiary- chęcią utwierdzenia się w mniemaniu o swojej wyższości wobec słabszego, sposobem ukazania własnej wartości.
o Przemoc psychiczna wobec dziecka może wynikać z braku wiedzy. Czasami rodzice i nauczyciele nie uświadamiają sobie, że kara i strach wpływają negatywnie na zdrowie psychiczne młodzieży- jest to związane z nieznajomością potrzeb dziecka.

• Wśród uwarunkowań kulturowych można wyróżnić następujące czynniki:

o Ujemne oddziaływanie środków masowego przekazu. W krajach cywilizowanych panuje pluralizm kulturowy i towarzyszące mu otwarcie na świat, które z jednej strony daje możliwość uczestnictwa w różnorodnych rzeczywistościach kulturowych czy obyczajowych, ale z drugiej strony- przekazuje odmienne światy wartości. Na przykład programy telewizyjne ukazujące skrajną przemoc, nieporównywalną z życiem codziennym, wpływają na wzrost przemocy i przestępczości w społeczeństwie. Erich Fromm pisze: ,,Przyjrzyjmy się roli, jaką zabijanie odgrywa w naszych rozrywkach. Filmy, komiksy i gazety ekscytują , ponieważ są pełne opisów zniszczeń, sadyzmu, brutalności.(...) Nic nie podnieca bardziej niż oglądanie lub czytanie o zabijaniu, bez względu na to czy jest to morderstwo, czy nieszczęśliwy wypadek w czasie wyścigu samochodowego”. Środki masowego przekazu ukazują więc ,,atrakcyjność” zachowań agresywnych i przemocy, wymuszając niejako ich występowanie.
Aby w pewnym stopniu zapobiec rozpowszechnianiu się agresji Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydała rozporządzenie z dnia 20 listopada 2001 r. W sprawie szczegółowych zasad kwalifikowania, rozpowszechniania i sposobu zapowiadania audycji lub innych przekazów, które mogą zagrażać fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi niepełnoletnich.
o Źle realizowane zadania różnych instytucji kulturowych. Na przykład szkoła, mając za zadanie wprowadzenie dziecka w świat kultury, często narzuca mu kulturę zunifikowaną. Uczniowie w szkole znajdują się pod stałym działaniem przemocy psychicznej, której powodem jest wygoda nauczycieli i chęć utrzymania dyscypliny. Szkoła- cechując się brakiem wyboru i wynikającym z tego przymusem- może więc stać się instytucją patologiczną. Sami uczniowie również mają dużo zastrzeżeń w stosunku do szkoły. Kojarzy się ona niestety z:
- zależnością: władza (nauczyciel)- poddany (uczeń),
- nietolerancją i brakiem pomocy w rozwoju ucznia, stopowanie, ośmieszanie, poniżanie przed klasą,
- brakiem porozumienia pomiędzy nauczycielem i uczniem,
- szarością i monotonią w szkole,
- nudą wywołaną często słuchaniem nieciekawych wywodów nauczycieli,
- stratą czasu- po przyjściu do domu uczeń znajduje to samo o czym mówił nauczyciel,
- stresem- tak organizuje proces edukacji aby uczeń ciągle kogoś się bał.
Pedagodzy szkolni, nauczyciele i inni pracownicy szkoły przedstawiają swój punkt widzenia, lokalizują źródło przemocy i agresji głównie poza szkołą, szczególnie w środowisku rodzinnym ucznia. Z punktu widzenia nauczycieli przyczynami konfliktów nauczycieli z uczniami są:
- nieuctwo uczniów rozumiane jako lekceważenie wiedzy,
- brak zainteresowania rodziców sprawami uczniów i ich negatywna opinia o szkole,
- agresja uczniów wobec nauczycieli i rówieśników.
Zakorzenione w społeczeństwie poglądy uznające stosowanie kar fizycznych za środki wychowawcze. Badania B.Smolińskiej-Theiss- przeprowadzone w rodzinach niewydolnych wychowawczo- wskazują na powszechność stosowania wobec dzieci przemocy. Bija zarówno ojcowie jak i matki- wyrażając opinię, że nie można wychować dziecka bez bicia. Żaden z badanych rodziców nie dostrzegał w akcie karania krzywdy dziecka i nie wiązał go z przemocą.

o Patriarchalny model rodziny. Na metodach wychowawczych stosowanych w takich rodzinach nadal ciąży tradycja ,,surowego ojca”. System patriarchalny- eksponując takie cnoty męskie, jak: kult siły, surowość- przyznał mężczyźnie przywilej stosowania przemocy – o charakterze fizycznym, jak i psychicznym- wobec kobiet i dzieci.
o Przemoc wobec dzieci może wynikać z deficytów sfery kulturowej. U ludzi charakteryzujących się ubóstwem wartości, przemoc nie znajduje silnych moralnych kontrwzorców i może sama w sobie stać się wartością.

• Angielskie Naukowe Towarzystwo Ochrony Dzieci przed okrucieństwem pogrupowało przyczyny przemocy wobec dzieci wyróżniając 3 grupy czynników i okoliczności zwiększających prawdopodobieństwo ryzyka zwiększenia przemocy rodziców wobec dzieci. Są to:
-czynniki społeczne (odpowiedzialność za przemoc ponoszą warunki i napięcia społeczne), np.: brak uregulowanego życia domowego, złe warunki mieszkaniowe, duże rodziny, izolacja, brak pomocy w wych dzieci itd.
-czynniki psychologiczne (odpowiedzialne za przemoc są aspekty psychologii sprawcy), np. rodzice sami odrzuceni jako dzieci, ofiary przemocy w dzieciństwie, zaburzenia fizyczne, umysłowe, matka- wczesna ciąża, przedwczesny poród, słaba więź z noworodkiem, nałogi, młody wiek rodziców, poczucie urazu w stosunku do dziecka, wypaczona percepcja potrzeb dziecka, nierealistyczne oczekiwania w stosunku do dziecka itd.
-czynniki interaktywne (samo dziecko wywołuje przemoc), np. dziecko uparte, natrętne, zbuntowane, trudne, niechciane, upośledzone, nadpobudliwe, itd.

2.4. Przemoc w szkole – jej rodzaje i relacje w jakich występuje.

Przemoc jako zjawisko społeczne występuje w każdej dziedzinie życia społecznego. Zaznacza swą obecność w polityce, kulturze, nauce itd. Nie jest obca także oświacie. Nie ma szkół pozbawionych przemocy. W każdej instytucji edukacyjnej takie zjawisko istnieje.
Szkoła- zdaniem M. Webera- obligatoryjnie ustawia nauczyciela i ucznia w relacjach władzy i podporządkowania. Nauczyciel jest tą osoba, która ma wadzę w klasie, zajmuje w niej pozycję dominującą nie tylko nad przestrzenią klasy ale także nad aktywnością ruchową i mową uczniów. (Janowski, Karkowska, Czarnecka). Przemoc można by zdefiniować jako ,,oddziaływanie na wychowanka siłą fizyczna lub psychiczną w celu przymuszenia go do podporządkowania się woli wychowawcy”. Jest to definicja odnosząca się do środowiska szkolnego.
Wg wybitnego znawcy przedmiotu prof. D.Olweusa z Norwegii ,, o gnębieniu czy znęcaniu się nad dzieckiem w szkole (i poza nią) można mówić wówczas, kiedy jest ono ustawicznie narażone na negatywne oddziaływanie jednej lub kilku osób”. Negatywne działania mogą przejawiać się poprzez fizyczny kontakt, przez słowa i gesty, a także przez chęć wyłączenia z grupy. Mając na uwadze znęcanie się , należy pamiętać o nierównowadze między napastnikiem a jego ofiarą; w warunkach szkolnych uczeń zdaje sobie sprawę z tego, że wobec negatywnych działań otoczenia znajduje się na pozycji słabszej czy przegranej.
Prof.D.Olweus zajmuje się zjawiskiem mobbingu. Pojęcie to nie ma dokładnego polskiego odpowiednika. Polega na szykanowaniu jednostki zazwyczaj przez grupę. Prześladowania te mogą przybrać formę pośrednią lub bezpośrednią, do przemocy fizycznej włącznie, mogą jednak ograniczać się do gorszego traktowania.
Zainteresowania prof. D. Olweusa koncentrują się wokół szkolnych relacji miedzy uczniami.
Zdaniem I. Obuchowskiej typowa dla szkoły i toczących się tam procesów wychowawczych jest przemoc psychiczna, która polega na narzucaniu wychowankowi sytuacji braku wyboru, uzależnienia realizacji pewnych potrzeb od spełnienia żądań nauczyciela, podporządkowania się jego wymaganiom.
Spośród wielu różnorodnych form przemocy opisywanych w literaturze przedmiotu dla środowiska szkolnego najbardziej charakterystyczny jest podział dokonany przez Z. Kwiecińskiego. Wyodrębnia on:
• przemoc jawną, w której wyróżnia
- przemoc fizyczną, będącą wyrazem bezsilności pedagogicznej osób, które nie znajdują innych możliwości dyscyplinowania uczniów. Przemoc fizyczna obejmuje szeroki zakres form zachowania, m. in. : klapsy, bicie ręką, przedmiotem, policzkowanie, szarpanie, popychanie, ciągnięcie za włosy i uszy, a także zakazy, np. mówienia w określonym czasie, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych
- przemoc psychiczną, przejawiającą się w postaci gróźb, ostrzeżeń,
krzyków na dziecko, ośmieszania, wyzywania itp. Elementy przemocy
psychicznej mogą zawierać komunikaty kierowane do uczniów, informujące o oczekiwaniach nauczyciela, mające formę zadań, rozkazów bądź poleceń, nie liczące się z chęciami czy potrzebami uczniów. Jest to przemoc nawet wtedy, gdy uczniowie zdają się akceptować taką sytuację. Owa,,zgoda” jest na ogół pozorna, wynika z obawy przed konsekwencjami odmowy.
Niektórzy nauczyciele używają różnych złośliwości i niewybrednych epitetów, poniżając w ten sposób nie tylko ucznia, ale i siebie, prezentując niski poziom kultury pedagogicznej.
• przemoc ukrytą., w której wyróżnia :
- przemoc strukturalną, która działa poprzez mechanizm uprzedmiotowienia ( utrata indywidualności na rzecz ogółu). Mechanizm ten powoduje poczucie braku podmiotowości, co w środowisku szkolnym przejawia się u uczniów jako brak wpływu na treść i sposób uczenia się, a także na społeczne funkcjonowanie szkoły.
- przemoc symboliczną, oparta na legalnym prawie do narzucania i interpretacji symboli i znaczeń zastanej kultury. Działalność pedagogiczna opiera się na systematycznym wpajaniu zasad i przekonań, dążeniu do określonych wzorców zachowania i myślenia.

Mówiąc o przemocy w szkole i wychowaniu w kategoriach sprawców i ofiar, wyłaniają się trzy podstawowe rodzaje relacji, w których to zjawisko występuje:
- relacja nauczyciel- uczeń,
- relacja uczeń- uczeń,
- relacja uczeń- nauczyciel.

• Relacje nauczyciel- uczeń
Szkoła jest miejscem, w którym występują różnego rodzaju konflikty. Uczniowie zaś są świadkami lub uczestnikami. Niektórzy autorzy uważają, że szkoła z ,,drugiego domu” zamieniła się w ,,arenę”, na której walczą nauczyciele z uczniami. Konflikty takie są dla uczniów zwykle sytuacją bardzo trudną do rozwiązania, a dla nauczyciela nie dostrzegalnym, mało znaczącym problemem.
Przemoc stosowana wobec uczniów przez nauczycieli podważa sens funkcjonowania szkoły, jako miejsca, w którym głównym sposobem porozumiewania się powinien być dialog.
Czynniki agresji nauczyciela wobec ucznia związane z ,, właściwościami wychowawczymi” nauczyciela , to m. in.: niekonsekwentny, zmienny stosunek do wychowanków, protegowanie ulubieńców, szykanowanie uczniów nielubianych, niski poziom kompetencji edukacyjnych, nietolerancja, stronniczość, budowanie autorytetu na strachu, uciekanie się do przemocy fizycznej. M.Dąbrowska –Bąk podaje, iż wśród zachowań nauczycielskich budzących sprzeciw uczniów można wyróżnić: naruszanie godności ucznia przez ośmieszanie, poniżanie, straszenie; reżim dydaktyczny przy użyciu technik kontroli i ocen; demonstrowanie władzy; tolerowanie i popieranie lizusostwa. Relatywnie rzadziej pojawia się przemoc fizyczna, jednak niektóre jej formy istnieją i są przez uczniów akcentowane.
Badania H Sowińskiej jak i K.Konarzewskiego wykazały, że wśród zachowań nauczycieli, które odbierane są przez uczniów jako upokarzające wymieniono między innymi: mściwość, poniżanie, złośliwość, wyśmiewanie, brak wyrozumiałości. W odpowiedzi na pytanie o formy psychiczne przemocy wymieniono: wyzwiska, ośmieszanie przed klasą, ujawnianie problemów rodzinnych, łamanie koleżeńskiej lojalności.

• Relacje uczeń- uczeń
Zjawisko przemocy w tej relacji zaznacza się szczególnie w kontaktach uczniów
starszych z młodszymi. Jest formą demonstrowania władzy i przybiera nieraz drastyczne zachowania tzw. ,,szkolenie czy też gonienia kotów”. Określenia te oznaczają zjawisko zmuszania młodszych uczniów do wykonywania poniżających czynności. Zachowania te uzupełnia przemoc psychiczna poprzez ośmieszanie, poniżanie, zjadliwą krytykę, dosadne epitety itp.
Coraz powszechniejszym, a zarazem niepokojącym zjawiskiem wśród uczniów jest agresja fizyczna. Pobicia związane często z wyłudzaniem pieniędzy, uderzeniami w głowę, nos, ciągnięciem za uszy- to tylko niektóre z kategorii przemocy fizycznej między uczniami.

• Relacje uczeń- nauczyciel
Jednostkowe badania przeprowadzone w Polsce dotyczące agresji uczniów
wobec nauczycieli wskazują, iż przede wszystkim zagrożeni są nauczyciele pracujący w szkołach zawodowych,, zastraszani groźbami pobicia, wyzwiskami. Nauczyciele szkół podstawowych liceów narażani są częściej na złośliwości i podważanie ich kompetencji.


2.2. Skutki przemocy w szkole.

Dokonując analizy zjawiska przemocy z punktu widzenia rozmiary powszechności jego występowania oraz form, nie można pominąć skutków, jakie to zjawisko za sobą niesie.
Wszystkie przejawy agresji wobec dzieci wyrządzają im krzywdę, wywołują skutki doraźne i długotrwałe.
Do najważniejszych należą:

• Zniekształcenie percepcji siebie jako jednostki wartościowej, zdolnej do podejmowania różnych zadań życiowych.
Uczeń traci pozytywny obraz samego siebie i własnych możliwości. Wpływa to na przyszłość młodych ludzi, brak pewności siebie, niską samoocenę, może poważnie utrudnić im funkcjonowanie niemal we wszystkich dziedzinach.

• Zniekształcenie zdolności nawiązywania i podtrzymywania relacji międzyludzkich.
W szkole powinno się konstruować prawidłowe wzory stosunków interpersonalnych. Wszystkie formy przemocy niszczą u dziecka te możliwości co czyni je niezdolnymi do zaspokajania potrzeby przebywania wśród ludzi i budowania trwałych związków. Gdy nauczyciel ma potrzebę obrony swojego statusu personalnego przez krytykowanie, kontrolowanie; każde samodzielne zachowanie może być odebrane jako nieposłuszeństwo wobec autorytetu. Ograniczanie możliwości działania może zmniejszyć lub zniszczyć potencjał dalszego rozwoju ucznia.

• Zniekształcanie percepcji otoczenia.
Przemoc psychiczna czy fizyczna, której uczeń doznaje w szkole ze strony nauczyciela i /lub kolegów, może wyzwolić w nim przekonanie, że świat jest wrogi, czasem tylko neutralny, ale nigdy nie przyjazny. Dziecko zamyka się w sobie, w swoim własnym bezpiecznym świecie- izolując się w ten sposób od innych. Czasami reaguje agresją, złością, która skumulowana- może w skrajnych przypadkach stać się podstawą do stworzenia ,,świata odwetu i agresji” wobec otoczenia.

• Zaburzenia sfery emocjonalnej.
Na przemoc dzieci reagują różnie: jedne stają się agresywne, impulsywne, nadpobudliwe, inne- przeciwnie- są apatyczne, przeżywają lęki, niepokoje, prowadzące do nerwicy. U niektórych dzieci przeplatają się liczne reakcje sprzeczne: ugodowość z negatywizmem, szacunek, przywiązanie z niechęcią, wstrętem.


2.3. Uwarunkowania występowania przemocy w szkole.

• Przymus tkwiący w tej instytucji- powtarzalność lekcji, przerw, monotonia, stereotypowość zajęć, ograniczenie przestrzeni i czasu, niezmienne rygory, męczą, budzą niechęć i bunt. Połączenie tych wyznaczników instytucji szkolnej z okresem rozwojowym uczniów, jest mieszanką wybuchową, dynamizującą agresję, a przy nieumiejętności, niechęci do prowadzenia negocjacji- nakręcają spiralę przemocy w środowisku wychowawczym.

• Kryzys światopoglądowy nauczycieli wobec własnej pracy. Nauczyciel źle opłacany, niedoceniany, nie znajdujący zadowolenia w tym co robi, funkcjonuje w stresie, doświadcza frustracji, którą przenosi na uczniów, a ci z kolei na młodszych kolegów.(mechanizm ,,hierarchii dziobania”)

• Stresy sytuacyjne przeżywane przez nauczyciela, wiążą się one z problemami ekonomicznymi. Niepewność nauczycieli dotycząca utrzymania rodziny, lęk przed utratą pracy spowodowaną możliwością redukcji etatów prowadzą do napiętych stosunków w zespole nauczycielskim, co rzutuje negatywnie na samopoczucie osoby nauczającej a w konsekwencji odbija się dość często na stosunku do uczniów. Agresywność nauczycieli znajduje wyraz w wygórowanych wymaganiach, surowych ocenach, zmuszaniu uczniów do podporządkowania się ich woli.

• Czynnikiem w zasadniczy sposób decydującym o relacji nauczyciel- uczeń jest osobowość obojga, a w szczególności nauczyciela. Osobowość nauczyciela łączy się bowiem w pewien sposób z preferowanym przez niego stylem kierowania klasą. Z badań A. Jackowskiego wynika, że w kierowaniu demokratycznym nauczyciel nagradza, pobudza klasę do wydawania opinii, minimalizuje napięcie i poczucie zagrożenia. Nauczyciel o zachowaniu autokratycznym wzbudza wrogość i poczucie zagrożenia, stosuje środki dyscyplinujące uczniów, więcej lub bardziej zbliżone do przemocy.

2.4. Propozycje przeciwdziałania agresji w szkole.
• Partnerstwo między nauczycielami, rodzicami i uczniami,
• Bezpłatny numer telefonu kontaktowego,
• Grupy pilotażowe
- rzetelna diagnoza,
- doradztwo,
- treningi nauczycieli,
• Kampania uwrażliwienia społeczeństwa:
- szkoły,
- społeczeństwo ogólne.
• Materiały dydaktyczne,
• Inne sposoby interwencji:
- monitoring ze strony nadzoru pedagogicznego.
1.4. Sposoby zapobiegania przemocy, możliwości pomocy.

W celu ochrony dzieci przed przemocą ustala się prawa dzieci , uczniów w różnych aktach prawnych:
- Konwencja o Prawach Dziecka- przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989r. Ratyfikowana przez Polskę dnia 30 września 1991r. (Dz.U.Nr120, poz.526, 527)
- Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991r.(Dz. U. Nr 95, poz. 425 z późniejszymi zmianami)
- Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 czerwca 1992r. W sprawie ramowego statutu szkół publicznych dla dzieci i młodzieży (Dz. U. MEN Nr 4, poz.18)
- Polska Deklaracja w Sprawie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie
` Dzieciom zapewnia się w nich dbanie o jego dobro, poszanowanie jego tożsamości, godności i prywatności. Uczniowi zapewnia się prawo do opieki wychowawczej i warunków zapewniających bezpieczeństwo pobytu w szkole, ochronę przed wszelkimi formami przemocy, poszanowanie jego godności jak również życzliwe, podmiotowe traktowanie w procesie dyd wych . Kary ustanowione przez szkołę nie mogą naruszać nietykalności, godności osobistej ucznia. Tak więc kary cielesne są sprzeczne z prawem. Również środki dyscyplinujące o charakterze poniżającym lub ośmieszającym należy uznać za naruszające godność ucznia.
Mimo tego problem przemocy istnieje, wiedzą o nim wszystkie instytucje, zarówno ministerstwo edukacji, policja, kościoły, jak tez metodycy wychowania, nauczyciele, rodzice, a przede wszystkim jej ofiary- dzieci i młodzież szkolna. Przemoc dotyczy wszystkich obszar ów życia społecznego.
Wszędzie tam, gdzie dochodzi do krzywdzenia dziecka, należy udzielić mu stosownej pomocy, podejmując działania na rzecz likwidacji źródeł przemocy oraz udzielania stosownej, wielozakresowej pomocy wszystkim osobom dotkniętym problemem. Wobec sprawców należy podjąć decyzje o charakterze interwencji mediacyjno- terapeutycznej lub represyjnej, włącznie z karną odpowiedzialnością za popełnione czyny.
Skala przemocy, jej zasięg oraz dolegliwość społeczna decydują o tym, jaki powinien być system przeciwdziałania zjawisku.
Od początku lat 90-tych zaczęło powstawać w Polsce wiele lokalnych telefonów zaufania, w tym dla ofiar przemocy. Po wstawać zaczęły punkty konsultacyjne, ośrodki interwencji kryzysowej, schroniska dla ofiar przemocy, prowadzone głównie przez organizacje pozarządowe. Od 1996 roku działa ogólnopolski numer telefonu ,,Niebieska Linia”, prowadzony przez Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie.
Ministerstwo Zdrowia we współpracy z innymi organizacjami inicjuje corocznie konferencje, programy, kampanie medialne i plakatowe poświęcone przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz przemocy wobec dzieci.
Do działań na rzecz przeciwdziałania przemocy należą prowadzone przez policję, od 1998 roku, na terenie całego kraju procedury ,,Niebieskie Karty”. Dotyczą one służb patrolowo- interwencyjnych i pracy dzielnicowych.
W wyniku zmian ustrojowych, w tym formy samorządowej, do zadań samorządów należą problemy pomocy dziecku i rodzinie, opieki nad dzieckiem oraz ochrony dziecka przed przemocą. Szczególna rola przypadła powiatowym centrom pomocy rodzinie. Do ich zadań należą: opracowanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej, podejmowanie działań wynikających z rozeznanych potrzeb. Powstały organizacje działające na rzecz dzieci , np. Komitet Ochrony Praw Dziecka, uchwalono Polską Deklarację w Sprawie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie.
Jednym z najważniejszych sposobów zapobiegania przemocy jest szeroko rozumiana profilaktyka mająca na celu prowadzenie zajęć edukacyjnych z dziećmi i młodzieżą. Metody pracy z zakresu uświadamiania dzieci opierają się na bezpośrednim doświadczeniu dzieci uczestniczących w zajęciach, na tworzeniu sytuacji, w których dzieci mogą zdobywać nowe doświadczenia i uczyć się na ich podstawie, na obserwacji różnych zachowań dzieci i dorosłych i ich konsekwencji. Cykle zajęć mają przekonać dziecko, że ma prawo do obrony własnego ciała oraz, że może szukać – nawet poza rodziną pomocy i emocjonalnego wsparcia. Ważne jest aby uświadomić dzieciom, że w sytuacji zagrożenia mogą i mają prawo zrobić dosłownie wszystko: uciekać, płakać, krzyczeć, a nawet gryźć. Jednak sposób ten nie jest wystarczający, uświadomienie dzieci o zagrożeniach ze strony osób dorosłych nie daje pewności, że taka przemoc nie wystąpi.
W jaki sposób my możemy pomóc dziecku krzywdzonemu?
a) Należy wiedzieć, że regulacje prawa karnego jak i cywilnego wskazują na obowiązek zawiadamiania odpowiednich organów o krzywdzie dziecka. Dzieci nie mogą same składać zawiadomień o przestępstwie. Ten obowiązek spoczywa na rodzicach, opiekunach lub innych osobach spotykających się z dzieckiem np. nauczycielach, pedagogach, znajomych. Gdy widzimy, że dziecko nie ma należytej opieki i dzieje mu się krzywda należy złożyć do sądu opiekuńczego wniosek o wgląd w sytuację rodzinną. Ten obowiązek spoczywa przede wszystkim na szkołach, opiekunach społecznych, organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi, funkcjonariuszach policji jak również sąsiadach, znajomych itp.
b) Jak i gdzie interweniować?
Ważną rolę odgrywa sytuacja dziecka z jaką mamy do czynienia ( zagrożenie życia, zdrowia, sprawcami są oboje rodzice, jeden z nich) na decyzję o strategii pomocy dziecku ma również wpływ rola zawodowa osoby zajmującej się sytuacją dziecka. Innymi możliwościami dysponuje pedagog szkolny, innymi policjant, pracownik socjalny.
• Powiadomienia sądu. Organem właściwym do rozpoznawania spraw małoletnich jest sąd rodzinny, tzn. Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego. Sad rodzinny nie wymaga szczególnej formy pisma procesowego, wystarczy zwrócić się do sądu z prośbą o wgląd w sytuację rodzinną dziecka. Wystarczy podać dane personalne rodziny, adres zamieszkania i niepokojące nas fakty.
• Wezwanie policji. W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia dziecka wzywamy policję.

Powiadomienie sądu, prokuratury czy policji to podjęcie kroków o charakterze ściśle prawnym. Nie zawsze problem jest tak drastyczny aby podejmować takie działania. Często efektywną pomoc można uzyskać przy współudziale lekarza, pracownika ośrodka pomocy społecznej, pedagoga, psychologa, prawnika poradni rodzinnej itd.
Pomoc dziecku jeżeli nie ma ograniczać się do oderwania od środowiska rodzinnego oraz na różnych formach ograniczeń władzy rodzicielskiej, wymaga zespolonych wysiłków wielu specjalistów, budowania interdyscyplinarnych zespołów środowiskowych oraz ciągłego uwrażliwiania społeczeństwa na problemy dzieci. Inicjatorem powstania zespołu interdyscyplinarnego może być każdy z profesjonalistów zaangażowanych w rozwiązywanie problemów dziecka i rodziny.
W Polsce system przeciwdziałania przemocy głównie opiera się jednak na formach represyjnych, brak jest dostatecznej ilości form pomocy opartych na metodach mediacyjnych, terapii ofiary i sprawcy, wiele jeszcze trzeba zmienić w praktyce funkcjonowania instytucji publicznych oraz w obszarach prawa, by w pełni realizować zasadę kierowania się przez wszystkich najlepiej pojętym interesem dziecka.

Zakończenie.

Przemoc jest problemem w dzisiejszych czasach coraz bardziej narastającym, możemy zauważyć ja w różnych dziedzinach życia społecznego. Praca, warunki bytowe, socjalne, brak czasu oaz środków na wypoczynek i wiele innych czynników wpływają na nerwowy tryb życia.
Przyczyny, źródła przemocy są różne, często podawane to : wpływ telewizji, filmy zawierające brutalne sceny, środowisko rówieśnicze ( chęć bycia, zaistnienia w towarzystwie, obawa przed odrzuceniem) oraz dom rodzinny ( brak nadzoru rodziców nad rozwojem młodej osoby), a także rozluźnienie lub brak dyscypliny w szkole przyczynia się do powstawania przemocy.
Zachowania agresywne, obrazy przemocy, których świadkami i uczestnikami są dzieci, uczą je agresywnego zachowania, wskazują niewłaściwy sposób rozwiązywania konfliktów. Dziecko z roli ofiary łatwo może przejść do roli sprawcy przemocy. Mechanizm ten obserwujemy w środowisku szkolnym jako przemoc rówieśniczą, zjawisko fali, nieaprobowane zachowania w grupach nieformalnych. Przemoc w domu ,,przekłada się” bardzo często na zachowania dziecka w szkole.
Aby przeciwdziałać rozpowszechnianiu się agresywnym zachowaniom należy przede wszystkim podjąć kroki profilaktyczne, opracować programy profilaktyczne, uczulić społeczeństwo, przeszkolić kadrę w ramach WDN tak aby w odpowiednim momencie można było zauważyć i odpowiednio zareagować na akty przemocy, uświadomić i uczulić rodziców, jak również same dzieci i młodzież. Powinna istnieć ścisła korelacja pomiędzy domem rodzinnym, szkołą i samym wychowankiem.


Bibliografia.

1. Bandura A, L. Walter Agresja w wieku dorastania. Warszawa 1968
2. Jaros P. Przemoc wobec dzieci ,,Probley Opiekuńczo Wychowawcze”2002,nr1
3. Kaczara A. Młodzież o swojej szkole, ,,Problemy Opiekuńczo Wychowawcze” 1998, nr2
4. Karkowska M., Czarnecka W. Przemoc w szkole. Kraków, s.26
5. Olweus D. Mobinng fala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać? Warszawa 1998
6. Ostrowska K., Taranowicz J. Zanim w szkole będzie źle... Profilaktyka
zagrożeń. Warszawa 1996 s.4
7. Pacewicz A. ,,Przemoc wobec dzieci”- zajęcia edukacyjne dla uczniów szkół podstawowych
8. Pospiszyl I. Przemoc w rodzinie. Warszawa 1994
9. Rode D. Przemoc w szkole- rozmiary i charakter zjawiska, ,,Chowanna”
Katowice 1998 tom1 (10)
10. Rowell Huesmann L. Przemoc na ekranie a przemoc w życiu,
,,Nowiny Psychologiczne , 2001 nr 4
11. Słownik języka polskiego. t. I. Warszawa 1984
12. Szymańska D. W poszukiwaniu moralnego ładu- rozmowa z prof. Dr hab.
E. Lipińskim, ,,Problemy Opikuńczo Wychowawcze” 1995, nr5
13. Taranowicz J. Dojrzewanie do przemocy, cz1, ,,Nowa szkoła” 1998, nr 2
14. Wojciechowski M. Przemoc wśród dzieci szkolnych, ,,Lider” 1996, nr6 15. Zawadzki Z. Społeczne i kulturowe uwarunkowania przemocy wobec dzieci i
młodzieży, ,,Praca Socjalna” 2000, nr3
16. Źródła przemocy tkwią w psychice sprawcy ,,Wychowanie na co dzień”1999, nr12