Metody aktywizujące w pracy z dziećmi młodszymi

Magda Babiuch

Przedszkole Samorządowe Skawina

METODA NAUCZNIA – to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy i umiejętności.

AKTYWIZACJA DZIECI najogólniej rzecz biorąc to ogół poczynań dydaktycznych i wychowawczych mających na celu aktywny udział w zdobywaniu wiedzy, umiejętności i kształtowaniu postaw.

METODY AKTYWIZUJĄCE – grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczania.

PLAN NOTATEK:

METODY
INTEGRACYJNE KRASNOLUDEK, PAJĘCZYNKA, GRAFFITI,
METODY TWORZENIA I DEFINIOWANIA POJĘĆ MAPA POJĘCIOWA, KULA ŚNIEGOWA, SŁONECZKO, USZEREGOWANIE DIAMENTOWE,
METODY TWÓRCZEGO ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW, BURZA MÓZGÓW, SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY E. DE BONO, RYBI SZKIELET, DRZEWO DECYZYJNE,

METODY PRACY WE WSPÓŁPRACY ZABAWA NA HASŁO, UKŁADANKA, NIEZWYKŁA BUDOWLA,
METODY EWALUACYJNE TARCZA STRZELECKA, KOSZ I WALIZKA, BAROMETR NASTROJU, SPRZEDAWCA DZIEŁ SZTUKI,

Jeżeli chcesz, by Twoje dzieci .........
• czuły się dobrze i bezpiecznie w grupie,
• potrafiły myśleć twórczo,
• dzieliły się swoimi doświadczeniami,
• były aktywne i chętne do pracy,
• potrafiły negocjować, współpracować itp.

Użyj metod integracyjnych

KRASNOLUDEK– jest to jedna z najprostszych technik integracyjnych, którą można stosować na różnych przedmiotach, – jako element wprowadzający, ogólnorozwojowy i jako element w uzyskiwaniu informacji zwrotnych. Krasnoludek to pomoc w ręku dziecka.

Wariant A (myślenie twórcze) Przebieg
1. Dzieci siedzą w kręgu.
2. Trzymasz w ręku „krasnoludka” i proponujesz dzieciom zabawę w kończenie zdań np. „Krasnoludek” jest ............
3. Podajesz „krasnoludka” dziecku siedzącemu obok i jego zadaniem jest dokończyć zdanie: „Krasnoludek” jest ............ kolczasty.
4. Wybrane przez Ciebie dziecko podaje „krasnoludka” swojemu sąsiadowi, który wymyśla nowe dokończenie:
5. „Krasnoludka” dzieci podają kolejno dalej, aż wszystkie będą miały możliwość dokończenia rozpoczętego przez Ciebie zadania.

Uwagi
• Obowiązuje zasada nie powtarzania wcześniej usłyszanych rozwiązań.
• W przypadku małej grupy możesz utrudnić zadanie, prosząc o powtarzanie tego, co mówili wcześniej koledzy, np.: „Krasnoludek” jest kolczasty, jest wspaniała zabawką.
• Obowiązuje jeszcze jedna ważna zasada – mówi tylko ta osoba, która trzyma w ręku „krasnoludka”

PAJĘCZYNKA (KŁĘBEK) – nazwa techniki pochodzi od efektu końcowego, który powstaje w wyniku zabawy z kłębkiem nici. Dzieci przy pomocy kłębka mogą poznać swoje imiona, mówić sobie coś dobrego, ale też mogą uczyć się dodawać, odejmować, tworzyć opowiadania itp.

Wariant A (integracyjny) – „Poznajemy imiona koleżanek i kolegów”
1. Dzieci siedzą w kręgu.
2. W prawej ręce trzymasz kłębek wełny, nawijasz nitkę na palec wskazujący lewej ręki i rzucasz prawą ręką do wybranego dziecka dodając jakąś pozytywną cechę, np.: „Rzucam do Basi, bo się ładnie uśmiecha”.
3. Basia nawija nitkę na swój palec wskazujący lewej ręki i rzuca do Kuby mówiąc: „Rzucam do Kuby, który ładnie śpiewa” itd.
4. Po rzuceniu kłębka do wszystkich dzieci powstaje sieć.

Wariant B (opowiadanie odtwórcze) – „Dziewczynka z zapałkami”
1. W prawej ręce trzymasz kłębek wełny, nawijasz nitkę na palec wskazujący lewej ręki i rzucasz ręką do wybranego dziecka mówiąc: „Dawno, dawno temu, w dalekim północnym kraju, było wielkie i bogate miasto”.
2. Wybrane dziecko nawija nitkę na palec lewej ręki, rzucając kłębek do kolegi lub koleżanki odtwarzając dalej opowiadanie: „Pewnej mroźnej zimy wydarzyła się tam dziwna historia” itd.
Wariant C (zakończenie zajęć).
1. Rzucasz kłębek do któregoś dziecka mówiąc „do widzenia” i krótko podsumowujesz zajęcia.
2. Dziecko, które złapało kłębek, powtarza czynność i rzuca dalej itd.
3. Teraz poproś chętne dziecko do przecięcia pajęczynki, – co będzie symbolizowało koniec zajęć.
Metody integracyjne odprężają i relaksują, wprowadzają w dobry nastrój
i życzliwą atmosferę. Zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości z grupą, uczą efektywnej komunikacji, pomagają uporządkować problemy, uczą twórczego myślenia i współpracy.

GRAFFITI Metoda ta kształci twórcze myślenie w atmosferze dobrej zabawy. Umożliwia twórcze rozwiązywanie problemów. Można ją wykorzystać na wiele różnych sposobów. Stwarza uczniowi możliwość dzielenia się własnymi pomysłami.

Przebieg

• Nauczyciel dzieli dzieci na grupy.
• Każda grupa otrzymuje plakat z rozpoczętym opowiadaniem (obrazkiem).
• Dzieci malują ciąg dalszy wydarzeń.
• Po upływie wyznaczonego czasu przekazują plakat następnej grupie.
• Plakaty krążą od grupy do grupy zgodnie ze wskazówkami zegara.
• Zadanie kończy się w momencie, kiedy plakat wróci do grupy macierzystej.
• Dzieci wieszają plakaty i odczytują opowiadanie z ilustracji.


Jeżeli chcesz, by Twoje dzieci ...........
• rozumiały podstawowe pojęcia,
• wyodrębniały cechy istotne i nieistotne,
• potrafiły analizować i klasyfikować,
• potrafiły negocjować i przyjmować różne punkty widzenia,
• potrafiły definiować pojęcia, zasady itp.

Użyj metod tworzenia i definiowania pojęć np.

MAPA POJĘCIOWA zwana też „mapą mentalną”, „mapą mózgu”, „mapą myśli”, „mapą pamięci” – służy do wizualnego opracowania pojęcia z wykorzystaniem rysunków, symboli, wycinków, krótkich słów, zwrotów, haseł. Metodę tę można stosować na różne sposoby, za jej pomocą można definiować pojęcia, rozwiązywać problemy, planować działania itp.
Wariant A, Przebieg
1. Przedstaw cel zajęć – np. Dzisiaj spróbujemy zdefiniować pojęcie „Moja ojczyzna”.
2. Rozdaj dzieciom kartki (minimum A4) – z wyraźnie zaznaczonym hasłem.
3. Zadaniem dzieci jest przedstawienie pojęcia „Moja ojczyzna” w formie graficznej za pomocą ilustracji, krótkich słów, symboli i znaków.
4. Po wykonaniu zadania powieś wszystkie prace w widocznym miejscu i poproś o komentarz autorów. Teraz wspólnie wybierzcie istotne cechy pojęcia „Moja ojczyzna”.
Wariant B, Przebieg
1. Przedstaw cel zajęć – np. Dzisiaj spróbujemy zdefiniować pojęcie „Moja ojczyzna”.
2. Rozdaj dzieciom papier z wyraźnie zaznaczonym hasłem wywoławczym w centrum oraz promieniami odchodzącymi od hasła.
3. Poproś dzieci o rozpracowanie hasła wywoławczego, a więc napisanie lub namalowanie skojarzeń.
4. Dzieci prezentują cechy wspólne (istotne) a najważniejsze z nich tworzą jedną definicję.
Uwagi
• Zachęcaj uczniów do korzystania z krótkich słów, haseł (najlepiej rzeczowników), mapa będzie bardziej czytelna.
• Metodę tę można wykorzystać do pracy w grupach.
• Zachęcaj również do wykorzystania innych środków graficznych, do zaakceptowania ważniejszych elementów (kolor, strzałki, znaki itp.).
• Dla młodszych dzieci można przygotować gotowe obrazki, które samodzielnie będą wybierały.

KULA ŚNIEGOWA – inaczej zwana dyskusją piramidową, polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do pracy w całej grupie. Technika ta daje szansę każdemu na sprecyzowanie swojego zadania i stanowiska na podany temat, umożliwią zdobywanie doświadczeń, jak też pozwolą dzieciom ćwiczyć i śledzić proces uzgodnienia stanowisk.

PROMYCZKOWE USZEREGOWANIE – jest to technika bardzo często stosowana
w nauczaniu początkowym. Służy między innymi do definiowania pojęć, określenia cech, zasad oraz do hierarchizacji Ze względu na układanie priorytetów w promyczki często nazywana jest słonecznym promyczkiem. Jest najładniejszą techniką do zastosowania w pracy z dziećmi.

Przebieg; Dzieci siedzą w kręgu, wewnątrz którego leży narysowane i wycięte koło z napisem np.: „Dobry kolega”.
1. Rozdaj dzieciom po 3 żółte kartki.
2. Zadaniem każdego z nich jest zastanowienie się, jakimi najważniejszymi cechami powinien charakteryzować się dobry kolega i wpisać je na kartki, można również namalować sytuacje, w których przedstawimy dobrego kolegę.
3. Jedno chętne dziecko odczytuje swoje cechy lub opowiada obrazki i układa je obok wyciętego koła z napisem „dobry kolega”.
4. Teraz jest moment, aby dzieci, które mają te same lub bliskie cechy, ułożyły je w promyczek.
5. Następnie dzieci odczytują cechy, których jeszcze nie było i układają
w kolejne promyczki aż do wyczerpania żółtych kartek.

DIAMENTOWE USZEREGOWANIE – technika znana też pod nazwą „karo”. Układ priorytetów przypomina kształt „diamentu” lub „karo”. Struktura tejże propozycji zmusza grupę do współpracy, zachęca do podejmowania decyzji oraz osiągania porozumienia drogą negocjacji i kompromisu. Lista priorytetów może być różna,
w zależności od potrzeb i wieku dzieci.

DRZEWO DECYZYJNE
Metoda ta jest graficznym zapisem analizy problemu. Służy dokonaniu właściwego wyboru i podjęciu decyzji z pełną świadomością jej skutków.
Przebieg
- Sformułowanie problemu, który dzieci umieszczają w pniu drzewa
- Określenie celów i wartości najbardziej istotnych dla podejmującego decyzję; dzieci umieszczają je w koronie drzewa.
- Zaproponowanie jak największej liczby rozwiązań, które należy wpisać w gałęzie drzewa.
- Określenie pozytywnych i negatywnych skutków każdego rozwiązania z punktu widzenia stawianych celów i przyjętych wartości.
- Podjęcie najwłaściwszej decyzji.
Schemat drzewa decyzyjnego można wypełniać indywidualnie lub w grupach.
Schemat drzewa decyzyjnego(od góry):
- cele i wartości,
- skutki pozytywne,
- skutki negatywne,
- możliwe rozwiązania,
- sytuacja wymagająca decyzji(pień).

Jeśli chcesz, by Twoje dzieci...............
• potrafiły dyskutować,
• potrafiły myśleć krytycznie,
• potrafiły łączyć wiedzę z doświadczeniem,
• wyrażały własne poglądy,
• myślały twórczo,
• potrafiły rozwiązywać problemy
Użyj metod twórczego rozwiązywania problemów
np.
BURZA MÓZGÓW– „metoda Osborna”. Można ją stosować na kilka sposobów:, jako rozgrzewkę twórczą przed określonym zadaniem, np. wymień jak najwięcej zastosowań kolorowej bibuły; jako definiowanie pojęć przez skojarzenia np. – Co kojarzy się ze słowem „zabawa”; oraz jako metodę rozwiązywania problemów. „Burza mózgów” pozwala uzyskać w krótkim czasie dużą liczbę zróżnicowanych rozwiązań jednego problemu.
Metodę można podzielić na 3 etapy:
I. wytwarzanie pomysłów,
II. ocena i analiza zgłoszonych pomysłów według ustalonych kryteriów,
III. zastosowanie pomysłów, rozwiązań w praktyce.

SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY
Jest to metoda polegająca na twórczym rozwiązywaniu problemów. Kształci umiejętności porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego stanowiska, uwzględniania poglądów innych ludzi. Sześciu kapeluszom przypisano sześć różnych sposobów myślenia:
• kapelusz niebieski – pełni rolę szefa grupy, kieruje dyskusją, przyznaje głos mówcom, kontroluje czy jakiś kolor nie jest preferowany w dyskusji, podsumowuje dyskusję,
• kapelusz czerwony – kieruje się emocjami i intuicją,
• kapelusz żółty – jest optymistą, wskazuje zalety i korzyści danego rozwiązania,
• kapelusz czarny – jest pesymistą, krytykuje, widzi ujemne strony proponowanych rozwiązań,
• kapelusz biały – wydaje opinie wyłącznie na podstawie faktów i liczb, jest obiektywny, używa rzeczowych argumentów, nie poddaje się emocjom,
• kapelusz zielony – to osoba myśląca twórczo i bardzo pomysłowa, autor oryginalnych rozwiązań.

Jeśli chcesz, by Twoje dzieci .........................
• potrafiły samodzielnie zdobywać wiedzę,
• współpracować ze sobą,
• akceptować różnice indywidualne,
• potrafiły sprawnie komunikować się i negocjować,
• umiały pracować w grupie i z grupą.

Użyj metod pracy we współpracy
ZABAWA NA HASŁO – jest to jedna z wielu propozycji pedagogiki zabawy, którą można traktować, jako metodę pracy we współpracy. Szczególnie ważny jest efekt końcowy, który uzależniony jest od podziału zadań i współpracy. Elementem mobilizującym
i dyscyplinującym jest ograniczenie czasowe. Impreza na hasło to połączenie dwóch metod – wykonanie zadania + metoda pracy we współpracy.
Przebieg.
1. Każda grupa dzieci będzie wykonywała inne zadanie (tajemnica dla pozostałych grup).

I grupa
- otrzymuje instrumenty muzyczne (gitara, cymbałki, flet itp.)
zadanie do wykonania – przygotowanie części artystycznej II grupa
- otrzymuje różne elementy dekoracyjne (bibuły, serpentynki, czapeczki itp.)
zadanie do wykonania – udekorowanie sali
III grupa
- otrzymuje materiały i przybory techniczne (nożyczki, klej, wycinanki)
zadanie do wykonania – przygotowanie prezentów IV grupa
- otrzymuje różne produkty kulinarne (krakersy, owoce, serki, patyczki)
zadanie do wykonania – przygotowanie poczęstunku

2. Po upływie wyznaczonego czasu poproś grupę, aby zabrały się
i wyjaśnij, co miała zrobić każda grupa, na koniec już tylko życz dzieciom – WESOŁEJ ZABAWY.

UKŁADANKA
Dzieci pracują w parach, otrzymują pocięte zdjęcie (pocztówkę, obrazek, puzzle) i układają ją w logiczną całość, według zasady „raz ja, raz ty”.

NIEZWYKŁA BUDOWLA
Dzieci pracują w zespołach. Przed przystąpieniem do wykonania zadania losują jednorodny materiał, np.: pojemniki po jogurcie, wytłaczanki do jajek, rolki po papierze toaletowym. Zadaniem grupy jest jak najszybciej ustawić budowlę. Trzeba wykorzystać wszystkie materiały, a budowla nie może się rozsypać.

Metody pracy we współpracy są alternatywą dla dotychczasowego stylu nauczania. Uczą samodzielnego zdobywania wiedzy współpracującą ze sobą grupę. Sukces grupy uzależniony jest od sukcesów indywidualnych. W tak stworzonych warunkach nie ma mowy o rywalizacji, wręcz przeciwnie, uczniowie pomagają sobie nawzajem, mają szansę na mówienie, słuchanie, argumentowanie i dyskutowanie.


Jeżeli chcesz, by Twoje dzieci ................
• Potrafiły oceniać siebie i innych,
• Umiały wyszukiwać słabe i mocne strony postaci, sytuacji itp. ......,
• Potrafiły przyjmować i wyrażać krytykę i pochwałę.
•
Użyj metod ewaluacyjnych
TARCZA STRZELECKA – jak sam nazwa wskazuje, służy sprawdzeniu wiedzy
i umiejętności strzelca. Strzelcem może być zarówno uczeń, jak i nauczyciel.
Za pomocą tarczy możemy ocenić zajęcia, fakty, wydarzenia itp. Strzał w dziesiątkę” (centrum tarczy) oznacza pełną perfekcję, strzał poza tarczę to „pudło”. Analiza, ocena i refleksja to najlepszy nauczyciel w drodze do sukcesu.
Przebieg
1. Na tablicy lub szarym papierze narysuj tarczę strzelecką uwzględniając wybrane aspekty zajęć, które chciałabyś, aby Twoi wychowankowie ocenili.

2. Rozdaj dzieciom po cztery strzały (cenki sklepowe) i odwracając się na moment pozwól im na zabawę w „strzelanie”.
Uwagi
• Za pomocą tarczy strzeleckiej możesz ocenić niemalże wszystko. (Samoocena dziecka).
• Tarcza nie daje Ci pełnej informacji, co do oceny, wiesz, że jest coś źle, ale nie wiesz, co.

KOSZ I WALIZECZKA
Należy przygotować ilustracje przedstawiające różne sytuacje, (po jednej dla uczestnika zabawy). Na tablicy umieszczamy kosz i walizeczkę. Zadaniem dzieci jest ocenienie zachowania bohaterów i umieszczenie przy walizeczce ilustracji z cechami pozytywnymi, zaś przy koszu – z negatywnymi. Na zakończenie analizujemy wybory przedszkolaków.

BAROMETR NASTROJU
Na początku zajęć dzieci otrzymują kółeczko, na którym rysują minę odzwierciedlającą ich samopoczucie: zadowolenie, smutek lub obojętność. Metodę można wykorzystać do oceny zachowania bohatera wysłuchanej bajki, baśni, opowiadania albo obejrzanego filmu. Dzieci mogą dysponować gotowymi obrazkami i unieść do góry te, które według nich są właściwe.


SPRZEDAWCA DZIEŁ SZTUKI
Metodę tę można wykorzystać, jako samoocenę pracy plastycznej. Dziecko jako sprzedawca dzieła prezentuje swoją pracę, wychwala jej walory. Osoby, którym atuty dzieła się podobają biją brawo.


Literatura
internet
Jadwiga Gierula: Metody aktywizujące w katechezie, WITKM Kraków 2004
Krzyżanowska Jadwiga: Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej, AV OMEGA, Suwałki 1998
Wychowanie przedszkolne „Przykłady metod aktywizujących” Agata Jacewicz 02.2012 str.24