Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

UCZEŃ ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI

Podstawa prawna
Sześć rozporządzeń podpisanych 17 listopada 2010r.:
1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 228,poz. 1487)
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz.U. Nr 228, poz. 1490)
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz.U. Nr 228, poz. 1489)
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej zmieniające w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 228, poz. 1491)
5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. Nr 228, poz. 1488)
6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowego statutu publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej (Dz.U. Nr 228, poz. 1492)

Terminologia
Przez specjalne potrzeby edukacyjne należy rozumieć te potrzeby, które w procesie rozwoju dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełnosprawności lub są efektem innych przyczyn trudności w uczeniu się.
Pojęcie SPE odnosi się do tej grupy uczniów, która nie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Maja oni znacznie większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania, specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości, ograniczeń.
SPE to:
• całościowe i sprzężone zaburzenia rozwojowe,
• choroby przewlekłe,
• niepełnosprawność,
• specyficzne trudności w uczeniu się,
• wybitne uzdolnienia,
• zaburzenia zachowania i emocji.

Kryteria diagnostyczne SPE
1. Kryterium organiczne:
• Uczniowie z dysfunkcjami ruchowymi – dzieci z zaburzeniami w rozwoju motoryki małej (artykulatory, manipulacja) i motoryki dużej (nadmierne bądź niskie napięcie mięśniowe, synkinezje, stereotypie ruchowe, brak koordynacji ruchowej),
• Uczniowie z dysfunkcjami wzrokowymi – dzieci niedowidzące i niewidome,
• Uczniowie z dysfunkcjami słuchowymi – dzieci niedosłyszące i głuche,
• Uczniowie z dysfunkcjami CUN – dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, epilepsją, afazją dziecięcą,
• Uczniowie z deficytami rozwojowymi w zakresie poszczególnych funkcji poznawczych – dzieci z dysleksją rozwojową,
• Uczniowie przewlekle chorzy,
2. Kryterium psychiczne (psychologiczne):
• Uczniowie szczególnie uzdolnieni,
• Uczniowie upośledzeni umysłowo,
• Uczniowie z zaburzeniami rozwoju psychicznego – dzieci z zaburzeniami rozwoju mowy i języka, ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju umiejętności szkolnych i funkcji motorycznych,
• Uczniowie z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi – dzieci autystyczne, z zaburzeniami dezintegracyjnymi, hiperkinetycznymi,
• Uczniowie z zaburzeniami zachowania i emocji - dzieci z nadpobudliwością ruchową, z zaburzonym zachowaniem, z zaburzeniami emocjonalnymi, z zaburzeniami funkcjonowania społecznego (w oparciu o DSM-IV i ICD-10),
3. Kryterium środowiskowe
• Dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo,
• Dzieci z rodzin emigrantów, repatriantów, innych środowisk kulturowych i wyznawców różnych religii,

SPE są przyporządkowane konkretnym typom niepełnosprawności, które może występować w postaci wad zmysłów, dysfunkcji narządów słuchu, niepełnosprawności ruchowej, upośledzenia umysłowego, choroby przewlekłych i niedostosowania społecznego czy w postaci specyficznych trudności w uczeniu się. Należy również uznać, że jedną z podstawowych potrzeb wszystkich dzieci jest uznanie indywidualności oraz dostrzeganie w niej pozytywnych wartości.

Założenia SPE
• każde dziecko może mieć trudności w szkole,
• trudności te mogą być dla nauczyciela drogowskazem do zmiany,
• udoskonalania nauczania, stylu pracy,
• zmiany w stylu pracy nauczyciela prowadzą do poprawy warunków nauczania wszystkich dzieci,
• nauczyciele pragnący osiągną lepsze efekty dydaktyczno – wychowawcze powinni otrzymywać wsparcie od władz oświatowych.

Częstość występowania
Dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (special educational needs) to ok. 20% uczniów (Bogdanowicz 1999).

Zasady SPE
• częściowego udziału – dziecko niepełnosprawne nie jest w stanie wykonać wszystkich zadań
w trakcie lekcji; mimo to jego obecność jest celowa i sensowna,
• korzystania z koncepcji intelektualnego zaangażowania – dziecko powinno otrzymywać polecenia i zadania adekwatne do swoich możliwości,
• inteligencji wielorakich według teorii Gardnera, zgodnie z którą istnieje kilka typów inteligencji (logiczno – matematyczna, werbalno – lingwistyczna, muzyczno – rytmiczna, wzrokowo – przestrzenna, fizyczno – ruchowa, interpersonalna).


Pomoc psychologiczno – pedagogiczna
To zindywidualizowane wsparcie udzielane potrzebującemu uczniowi, w oparciu o rzetelne rozpoznanie potrzeb edukacyjnych i rozwojowych oraz możliwości psychofizycznych danego ucznia. Polega ona na dostosowaniu warunków oraz form i sposobów pracy na obowiązkowych i dodatkowych zajęciach, co pozwala dziecku/młodemu człowiekowi maksymalnie wykorzystywać i rozwijać posiadany potencjał.

Formy pomocy dla uczniów z SPE
• klasy i zajęcia terapeutyczne,
• zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze,
• rewalidacja,
• zajęcia specjalistyczne: korekcyjno –kompensacyjne, logopedyczne, socjoterapeutyczne,
• indywidualny tok nauki,
• dostosowanie wymagań edukacyjnych.

Dostosowanie wymagań
To zastosowanie do sformułowanych wymagań edukacyjnych, takich kryteriów, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka czyli uwzględnienie przy formułowaniu wymagań edukacyjnych możliwości i ograniczeń w funkcjonowaniu dziecka.

Obszary dostosowania
• dostosowane warunki zewnętrzne (np. zapewnienie pomieszczenia na terenie szkoły, w którym dziecko z nadpobudliwością będzie mogło odpocząć bez narażenia na zbyt dużą ilość bodźców),
• odpowiednia organizacja pracy w czasie zajęć obowiązkowych, nadobowiązkowych i dodatkowych (m.in. stosowanie metod pracy adekwatnych do potrzeb ucznia, podawanie materiału w odpowiednim układzie),
• właściwe egzekwowanie wiedzy i ocenianie ucznia (np. sprawdzanie umiejętności czytania ucznia z dysleksją nie w obecności klasy; stosowanie oceny opisowej nie tylko na etapie edukacji wczesnoszkolnej),
• wykorzystywanie codziennych szkolnych sytuacji, zajęć wychowawczych i innego rodzaju zajęć do wspierania rozwoju, kształtowania akceptowanych postaw, zapobiegania zagrożeniom, korekcję dezadaptacyjnych zachowań (np. praca nad umiejętnościami wyrażania emocji w oparciu o konflikt, który dzieje się między uczniami podczas wycieczki szkolnej, polegająca na wspieraniu uczniów w rozwiązaniu realnie zaistniałej sytuacji).

Dostosowanie wymagań
• powinno dotyczyć głównie form i metod pracy z uczniem, zdecydowanie rzadziej treści nauczania,
• nie może polegać na takiej zmianie treści nauczania, która powoduje obniżanie wymagań wobec uczniów z normą intelektualną,
• nie oznacza pomijania haseł programowych, tylko ewentualne realizowanie ich na poziomie wymagań koniecznych lub podstawowych,
• nie może prowadzić do zejścia poniżej podstawy programowej, a zakres wiedzy i umiejętności powinien dać szansę uczniowi na sprostanie wymaganiom kolejnego etapu edukacyjnego.

Dostosowanie wymagań do sprawdzianu i egzaminu na podstawie:
1. orzeczenia,
2. opinii,
3. zaświadczenia o stanie zdrowia wydanego przez lekarza (uczniowie chorzy lub niesprawni czasowo),
4. pozytywnej opinii rady pedagogicznej (ze względu na trudności adaptacyjne związane z wcześniejszym kształceniem za granicą, zaburzenia komunikacji językowej lub sytuację kryzysową lub traumatyczną).


Orzeczenie
Dokument zawierający decyzję zespołu orzekającego działającego przy poradni. Orzeczenie ma wartość decyzyjną a wykonanie tej decyzji jest dla dyrektora szkoły obligatoryjne. Organ prowadzący (starosta, jednostka samorządu terytorialnego) jest zobowiązany do realizacji zaleceń sformułowanych w orzeczeniu (np. do zapewnienia dziecku odpowiedniej formy kształcenia specjalnego czy indywidualnego nauczania).

Rodzaje orzeczenie
1. o potrzebie kształcenia specjalnego,
2. o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dla dzieci, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola lub oddziału przedszkolnego,
3. o potrzebie indywidualnego nauczania dla dzieci i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły,
4. o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim,
5. opinie (w randze orzeczenia) o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dla uczniów:
• niesłyszących i słabosłyszących,
• niewidomych, słabowidzących,
• z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
• z upośledzeniem umysłowym,
• z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
• z niepełnosprawnościami sprzężonymi,
• niedostosowanych społecznie,
• zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Opinie
Mają wartość opiniotwórczą. Opinie zawierają diagnozę trudności i wskazują właściwe formy pomocy dziecku. Decyzję o realizacji zaleceń poradni podejmuje dyrektor placówki (np. o wcześniejszym przyjęciu dziecka do klasy pierwszej, zakwalifikowaniu ucznia do odpowiedniej formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej) lub rada pedagogiczna (np. w sprawie niepromowania ucznia klas I-III). Zalecenia zawarte w opinii poradni szkoła realizuje w miarę swoich możliwości. Szkoła może na przykład nie prowadzić zajęć socjoterapeutycznych, jeśli w szkole nie ma osoby uprawnionej do prowadzenia tego rodzaju zajęć.
Mają wartość obligatoryjną – dotyczące dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych możliwości ucznia, zwolnienia ucznia z wadą słuchu lub z głęboką dysleksją rozwojową z nauki drugiego języka obcego oraz przystąpienia ucznia z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się do egzaminów końcowych. Przepisy prawa oświatowego zobowiązują dyrektorów szkół i nauczycieli do stosowania zaleceń zawartych w wymienionych opiniach.

Opinia dotycząca specyficznych trudności w uczeniu się
• może być wydana uczniowi nie wcześniej niż po ukończeniu przez niego trzeciej klasy szkoły podstawowej i nie później niż do ukończenia szkoły podstawowej. Opinia jest ważna przez cały okres kształcenia ucznia w szkole podstawowej, gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej.
• przepisy dopuszczają też możliwość wydawania przez PPP opinii o specyficznych trudnościach w uczeniu się uczniowi gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej.