Jak pokonać agresję?

W obecnych czasach jednym z najbardziej niepokojących zjawisk jest agresja. Przez zachowanie agresywne rozumie się zachowanie skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przynoszące szkodę przedmiotowi agresji, przybierające formę ataku, czyli napaści fizycznej lub słownej (Z. Skorny).
Na agresję fizyczną składać się mogą takie zachowania jak:
- uderzenie, potrącenie, szarpanie, wyrywanie przedmiotów, podstawianie nogi, kopanie,
- reakcje mimiczne: wykrzywianie się, przedrzeźnianie.
Obiektem, na który skierowana może być agresja fizyczna, jest nie tylko osoba, lecz również przedmiot z otoczenia. Stąd przejawem agresji fizycznej jest również zniszczenie lub uszkodzenie społecznego i prywatnego mienia, dewastacja przyrody itp.
Drugi typ zachowań agresywnych to tzw. agresja słowna. Atak słowny polegać może na grożeniu, straszeniu, wyśmiewaniu kogoś, obmawianiu, skarżeniu itp. Agresja tak jak inne zachowania ludzkie ma swoją przyczynę. Jeżeli uczniowie nie mogą zdobyć uznania, sukcesu, nie mają dobrych kontaktów z rówieśnikami, z nauczycielem, wówczas pojawić się mogą zachowania agresywne.
Inną przyczyną może być niesprawiedliwa ocena wystawiona przez nauczyciela. Ta ocena może zostać odebrana przez ucznia jako nieadekwatna do jego wiedzy, czy też wkładu pracy w wykonanie zadania. W tej sytuacji uczeń czuje się niedowartościowany.
Zjawisko agresji powstaje bardzo często jako reakcja na przemoc ze strony osób silniejszych lub bardziej znaczących.
Przyczyną agresji wśród dzieci może okazać się również niewystarczający udział rodziców w procesie wychowawczym. Jest on spowodowany nadmiarem obowiązków zawodowych. Czasami dzieci pozostawione są same sobie, bez opieki, z kluczem na szyi. Dzieci zawsze oczekują od rodziców miłości, akceptacji, poczucia bezpieczeństwa. Jeżeli te potrzeby nie zostaną zaspokojone, rodzą się problemy natury emocjonalnej.
Agresywne zachowanie może być wywołane także wpływem modeli, z którymi dziecko styka się w swoim otoczeniu. Modelem agresywnego zachowania mogą być osoby dorosłe, grupa rówieśnicza, filmowi, czy książkowi bohaterowie. Kolejną przyczyną wywołującą agresję jak podaje literatura – są gry komputerowe, nasycone obrazami przemocy. W grach komputerowych dzieci nie tylko oglądają przemoc, ale same ją realizują, a przez to oswajają się z nią i obojętnieją na nią.
Konwencjonalnym sposobem eliminowania agresji jest karanie za agresywne zachowania. Tymczasem badania psychologiczne udowodniły, że
nieprawidłowe karanie zachowań agresywnych nie tylko ich nie eliminuje, lecz wręcz agresję utrwala. Karą można i należy się posługiwać, ale ze szczególną rozwagą.
Należy pamiętać o następujących zasadach:

- nie należy stosować kar fizycznych – nie można eliminować u kogoś zachowań agresywnych, samemu będąc agresywnym,
- karanie słowne, perswazyjne wymaga opanowania własnych negatywnych emocji – nie należy karać w uniesieniu, zdenerwowaniu,
- jeśli karzemy, musimy się starać, aby wychowanek zrozumiał sens stosowanej kary, musimy mu wyjaśnić, za co i dlaczego został ukarany,
- karząc za zachowania agresywne, musimy dostrzegać i nagradzać różnorodne pozytywne zachowania ucznia.

W przeciwdziałaniu agresji naśladowczej istotne znaczenie ma zabezpieczenie dziecka przed niekorzystnym wpływem modeli agresywnego zachowania się. W tym celu u dziecka przejawiającego skłonności agresywne należałoby ograniczyć oglądanie filmów zawierających drastyczne sceny, gloryfikujących przemoc, zakazać czytania książek o podobnej treści. Równocześnie należałoby się starać zainteresować dziecko filmami lub książkami ukazującymi pozytywne modele zachowania się. Powinny one przedstawiać różne formy prawidłowo ukształtowanych kontaktów społecznych, aprobować koleżeństwo, przyjaźń, wzajemną życzliwość, gotowość udzielenia pomocy, opiekowania się słabszymi.
Jeżeli modele agresywnego zachowania występują w bezpośrednim otoczeniu dziecka, wtedy należy dążyć do izolowania go. Można to osiągnąć np. przez dłuższy pobyt dziecka w świetlicy szkolnej, nawiązanie kontaktów koleżeńskich z dziećmi nie przejawiającymi skłonności agresywnych.
Przed zalewem agresji może skutecznie chronić - rodzina. To od niej w dużej mierze zależy jak kształtowana będzie psychika dziecka, jego rozwój i przyszłość. Rodzice powinni być świadomi tego, że tradycyjnych metod wychowania nie zastąpi telewizor ani komputer.
Szkoła ma również wiele możliwości, by zapobiegać zachowaniom agresywnym.
Szczególnie przydatne w przeciwdziałaniu agresji okazują się gry i zabawy, w które można się bawić np. na zajęciach reedukacyjno – wyrównawczych i motoryczno – zdrowotnych. Dają one uczniom możliwość bycia aktywnym. Zabawy i gry przeciwstawiające się agresji pozwalają dostrzec agresywne uczucia i wyrazić je, uczą lepiej rozumieć siebie samych i innych ludzi, pozwalają kontrolować własne zachowania, budować poczucie własnej wartości i silnej osobowości, pokojowo rozwiązywać konflikty. Na końcu każdej zabawy następuje faza podsumowania.

Przykładowe gry i zabawy przeciwko agresji:

Dzielenie się złością

Dzieci, które często się kłócą, malują wspólnie „obrazek wściekłości”. W tym celu siadają naprzeciwko siebie, pomiędzy nimi leży kartka papieru.
W milczeniu zaczynają rysować. Próbują przy tym wyrazić wszystkie uczucia, które żywią do siebie nawzajem. Uczestnicy powinni na zakończenie porozmawiać ze sobą – w małych grupach lub wspólnie ze wszystkimi i odpowiedzieć na pytanie: Co przeżywali w trakcie wspólnego malowania z partnerem, którego nie lubią?

Wściekły jak zwierzę

Dzieci otrzymują następujące zadanie: Wyobraźcie sobie, że jesteście zwierzęciem. Jakie zwierzę wybrałbyś? Przeobraź się w nie. Jesteś spokojny, łagodny i nie myślisz o niczym złym. Aż nagle pojawia się inne zwierzę, z którym kiedyś bardzo się kłóciłeś i na które jeszcze jesteś wściekły. Co się stanie? Co zrobisz? Co zrobi to drugie zwierzę?
Każde dziecko maluje lub opisuje dalszy przebieg opowieści. Następnie wszystkie prace zostają wywieszone na gazetce ściennej i omówione na forum grupy. Można również odegrać krótkie scenki.

Złości mnie

Każde dziecko wypisuje na kartce papieru litery swojego imienia jedna pod drugą i szuka do niej dowolnego wyrazu – nazwy wydarzenia, które może szczególnie rozzłościć, np.

M...matematyka
O...okropna pogoda
N...niespełnione marzenia
I...idiota
K...karny rzut w meczu piłki nożnej
A...atak migreny
Następnie dajemy uczestnikom możliwość porozmawiania o indywidualnych przyczynach wybuchów złości.

Przeciwdziałanie agresji w szkole wymaga także:

- poszerzenia oferty zajęć pozalekcyjnych,
- realizowania programów profilaktycznych w myśl hasła, że ,,lepiej jest zapobiegać niż leczyć”,
- zapewnienia nadzoru pedagogicznego na przerwach i otoczenia opieką uczniów, aby nie byli narażeni na agresywne zachowania swoich kolegów,
- zgodnego i jednoznacznego traktowania przez personel szkoły wszelkich zachowań agresywnych.


Bibliografia:
Leszczyńska E., Jak pokonać agresję?, w: Życie Szkoły 2001 nr 8.
Lubaszka D., Skibińska A., Jak przeciwdziałać agresji?,
w: Życie Szkoły 2002 nr 10.
Kubik B., Agresja w szkole, w: Życie Szkoły 2001 nr 4.
Skorny Z., Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się,
Warszawa 1968, PWN.