Pedagogika jako nauka o wszechstronnym wychowaniu człowieka

Pedagogika jako nauka rozwijała się bardzo powolnie i z wielkim trudem. Doświadczenia praktyczne dostarczały dostatecznie dużo wiedzy empirycznej o procesach nauczania i wychowania, lecz nie stwarzały podstaw do teoretycznych uogólnień i naukowych opracowań norm i zasad planowego działania wychowawczego. Dopiero pod koniec XIX wieku ukształtował się zasób wiedzy pedagogicznej umożliwiający teoretyczną analizę zagadnień wychowania, co dało możliwość uznania pedagogiki za samodzielną dyscyplinę naukową. Polska nazwa została utworzona z wyrazu greckiego paidagogos
(pais- chłopiec, ago- prowadzę). Początkowo termin „pedagogika” obejmował wszystkie czynności związane z opieką, wychowaniem i nauczaniem dzieci. Stopniowo pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się problematyką wychowawczą zarówno w sensie teoretycznym jak i praktycznym. Pedagogika jak i inne nauki społeczne, posiada elementy aksjologiczne i normatywne, to znaczy, że zajmuje się badaniem i ustalaniem wartości określonego rodzaju(np. moralne, estetyczne etc.).
Pedagogika jest jedną z najważniejszych nauk zajmujących się wychowaniem człowieka, treściami, metodami, środkami i formami organizacji procesu wychowania a także formułuje teorię celów wychowania, uwarunkowanych historycznie i klasowo. Jako dyscyplina naukowa tworzy teoretyczne i metodyczne podstawy planowanej działalności wychowawczej, mającej na celu wyposażenie społeczeństwa w wiedzę ogólną i zawodową, w system wartości i przekonań niezbędnych dla jego funkcjonowania. Tradycyjnie pedagogika była określana jako nauka o wychowaniu dzieci i młodzieży. Zajmowała się przygotowaniem młodego pokolenia do dojrzałego życia. Proces wychowania był ujmowany jako planowe i celowe oddziaływanie dorosłego pokolenia na dzieci i młodzież. Jednak w procesie rozwoju społeczeństwa ludzkiego przedmiot badań uległ rozszerzeniu. Pedagogika bada zatem wszelkie zjawiska wychowawcze, które odnoszą się zarówno do dzieci i młodzieży jak i osób dorosłych. Przedmiot jej badań to nie tylko proces planowego i celowego wychowania, ale również wpływów wychowawczych niezamierzonych i żywiołowych.
Podstawowym zadaniem pedagogiki wg H. Muszyńskiego jest wyposażenie tych, którzy zajmują się organizacją procesów dydaktycznych lub wychowawczych, w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów. Prócz tak podstawowego zadania pedagogiki można wyróżnić również inne zadania tej dyscypliny naukowej, mianowicie:
• gromadzenie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej i rzetelny opis wyników tej obserwacji,
• uogólnienie zebranych wyników obserwacji, wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków w postaci zdań ogólnych, przedstawiających prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych,
• dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej, przedstawionej w formie zdań wartościujących i normatywnych.

Teoria wychowania stanowi, obok dydaktyki, element składowy pedagogiki jako nauki. Pedagogika zajmuje się wychowaniem w szerokim tego słowa znaczeniu, rozumianym jako trwałe i celowe działania skierowane na jednostkę, teoria wychowania natomiast zajmuje się wychowaniem w wąskim znaczeniu, gdzie wychowanie odróżniane jest od nauczania. Teoria wychowania jest nauką praktyczną, która pociąga za sobą dalsze cechy. Jest zatem nauką empiryczną czyli odwołuje się do doświadczenia ponadto jest dyscypliną ideologiczną, gdyż ustala efektywność sposobów realizacji tych celów, które są akceptowane w ramach danej ideologii.
Wincenty Okoń pojęcie wychowania wyjaśnia jako świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka. Według Bogdana Suchodolskiego najważniejszą rzeczą w wychowaniu jest kształtowanie ludzi tak, aby umieli oni żyć w warunkach współczesnej cywilizacji, aby potrafili podołać zadaniom, które im stawia, aby korzystali z kulturowego rozwoju, którego im dostarcza, aby wiedzieli, ku czemu i jak dążyć, oraz z jakich źródeł czerpać radość życia.
Celem wychowania jest przygotowanie ludzi do pracy, działalności społecznej, do ich osobistego uczestnictwa w kulturze, do umiejętności spędzania czasu wolnego od pracy. Aby możliwe było różnorodne formowanie ludzkiej osobowości, wychowanie musi przebiegać w różnorodnych zakresach takich jak umysłowy, moralno- społeczny, estetyczny oraz fizyczny. Zakresy te są od siebie zależne bardziej bądź mniej. Wychowanie umysłowe jest w pewnym sensie podstawą wychowania moralnego, ale wychowanie moralne służy równocześnie wychowaniu intelektualnemu. Podobnie wychowanie estetyczne bywa podstawą wychowania moralnego, wychowanie moralne zaś służy wychowaniu estetycznemu.
Wszechstronny rozwój jest rozwojem ściśle związanym z korelacją składników. Jeśli występuje brak takiego uwarunkowania trudno mówić o wszechstronnym rozwoju. Postulat takiego rozwoju oznacza zharmonizowanie poszczególnych stron życia osobowego, choćby dokonywało się ono z oporami i przy istnieniu różnorakich sprzeczności. Proces wychowania przebiegać może w trzech ukształtowanych formach:
• wychowanie naturalne, które dokonuje się samoistnie za sprawą społecznego uczestnictwa,
• wychowanie celowo organizowane wokół różnorodnych czynności społecznych i zawodowych nie mających celów wychowawczych,
• wychowanie organizowane celowo w specjalne powołanych instytucjach.
Nie zawsze jednak wychowanie umysłowe, moralno-społeczne, estetyczne i fizyczne dają podobne rezultaty. Niejednokrotnie powstają konflikty, które musi przezwyciężyć działalność wychowawcza, mająca na celu wszechstronny rozwój osobowości wychowanka.
Wychowanie społeczno- moralne, to działanie obejmujące ukształtowanie w osobowości człowieka postaw ideowych, społecznych, interpersonalnych, tak, aby tworzyły one pewną integralną całość. Osobowość ludzka nie nabiera walorów ideowych i moralnych ani w sposób samorzutny, ani też równolegle do rozwoju innych stron jej osobowości. Nawet najbardziej intensywne kształcenie intelektualne, estetyczne lub fizyczne nie podniesie człowieka na wyższy poziom pod względem ideowym i moralnym, jeśli nie będzie połączone z odpowiednimi do tego celu zabiegami.
Wychowanie intelektualne jest dziedziną, która najbardziej graniczy z kształceniem. Człowiek przychodzi na świat z pewnymi właściwościami i możliwościami umysłowymi. Środowisko społeczne, w którym jednostka wzrasta, może te zadatki dalej rozwijać poszerzać przez jej kształcenie. A sprawą wychowania w tej dziedzinie jest ukształtowanie w osobowości człowieka takich dyspozycji, które sprzyjać będą maksymalnemu wykorzystaniu przez niego własnych intelektualnych możliwości oraz dążenia do ich dalszego rozwoju.
Wychowanie estetyczne odnosi się nie tylko do relacji, jakie zachodzą między ludźmi, lecz także i przede wszystkim, do sfery osobistych przeżyć wewnętrznych jednostki. W wychowaniu tym mówi się o wyposażeniu człowieka w umiejętność wynoszenia osobistego szczęścia z życia. Praktyka artystyczna kształci u człowieka postawę „otwartą”: uczy subtelności i ostrości widzenia, szybkiego adaptowania się do nieznanych sytuacji, oryginalności indywidualnego wypowiadania się. Wychowanie estetyczne ściśle wiąże się z wychowaniem umysłowym i moralnym, a pod wieloma względami także i z wychowaniem fizycznym. W najogólniejszym ujęciu treści wychowania estetycznego sprowadza się do wychowania zdolności rozumienia i odczuwania wartości sztuki i piękna.
Wychowanie fizyczne obejmuje kształtowanie ciała i zarazem psychiki jednostki w nierozerwalnym związku jednego z drugim. Nie ulega wątpliwości, że wychowanie fizyczne służy rozwijaniu całej osobowości człowieka i wielostronnemu przygotowaniu go do życia.

Podsumowując, wychowanie jest pewną całością ze względu na to, że całością jest osobowość człowieka przez nie formowaną. Mimo, że wszystkie z tych procesów wpływają na kształtowanie się osobowości, przebiegają w różny sposób, wszak inaczej kształtuje się sfera intelektu, sfera uczuć czy też dyspozycje fizyczne. Pedagogika jako nauka poznająca i uogólniająca praktykę wychowawczą określa uwarunkowania tych lub innych zjawisk obiektywnej rzeczywistości wychowawczej, dostarcza wiedzy umożliwiającej realizację podstawowych celów wychowania. Celem pedagogiki jest wychowanie człowieka wszechstronnie, harmonijnie rozwiniętego, zdolnego do aktywnego udziału w różnych formach życia społecznego.


Bibliografia
1. Z. Kotarbiński, B. Śliwierski, Pedagogika. Podręcznik akademicki, Tom I. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
2. Z. Kotarbiński, B. Śliwierski, Pedagogika. Podręcznik akademicki, Tom II. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
3. H. Muszyński, Zarys teorii wychowania. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981.
4. B. Suchodolski(red.), Zarys pedagogiki. Tom I. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964.
5. B. Suchodolski(red.), Zarys pedagogiki. Tom II. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964.
6. J. Wołczyk(red.) Pedagogika. Podręcznik akademicki. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980.