Dziecko z ADHD - szkolenie rady pedagogicznej

Uczeń nadpobudliwy psychoruchowo – co może zrobić nauczyciel?

OPIS PRZYPADKU NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ
Uczeń klasy I, 7 lat, 8 miesięcy. W szkole chłopiec wybitnie niespokojny. Na lekcjach ciągle kręci się w ławce, przekłada i manipuluje przedmiotami, poprawia garderobę i co chwilę prosi o pomoc nauczyciela. Przywołany do porządku utrzymuje względny spokój przez 2 – 3 minuty. W czasie przerw śródlekcyjnych biega, popycha lub mocuje się. Ciągle popada w konflikty z kolegami, jest zaczepny i niezgodny. Często skarży się i kłamie wtedy, gdy sam jest zagrożony. Gdy spotykają go wymówki, obiecuje poprawę i nie dotrzymuje.
Nauka i czynności związane z przyswajaniem wiedzy sprawiają mu trudności. Czyta głoskując lub sylabizując, ma trudności ze zrozumieniem tego, co czyta. Na pytania odpowiada pojedyńczymi wyrazami, często po powtórnym ich zadaniu. Pisze bardzo niestarannie, często kreśli, ściera gumką aż powstaną dziury. Kartki zeszytów są pogniecione, rogi pozaginane. Przepisując gubi literki, czasami całe wyrazy. Z matematyki liczy na konkretach, zadania z treścią rozwiązuje z pomocą nauczyciela. Wymaga stałej pomocy i kontroli. W domu wybitnie gadatliwy, zadaje dużo pytań, ma wiele zainteresowań, ale wszystkie bardzo powierzchowne. Wolny czas najchętniej spędza na podwórzu, na bieganiu lub przed telewizorem.
Nadpobudliwość psychoruchowa (inaczej zespół nadruchliwości, nadruchliwość dziecięca, zespół hiperkinetyczny) w znaczeniu medycznym jest schorzeniem mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego leczenia. Trzy grupy objawów są charakterystyczne dla nadpobudliwości:
1. nasilone zaburzenia uwagi;
2. nadmierna impulsywność;
3. nadmierna ruchliwość.
Dziecko nadpobudliwe ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli. Łatwo się denerwuje, płacze, jest bardzo wrażliwe. Inne dzieci mogą być agresywne, mające stale konflikty z kolegami. Objawy nasilają się w szkole, gdyż zwiększają się wymagania, sytuacja jest nowa i dziecko nie jest już jako jedyne w samym centrum zainteresowania dorosłych.
Najnowsze badania wskazują, że zespół nadpobudliwości dziecięcej (ADHD) jest zaburzeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowanym genetycznie. Trudna sytuacja domowa, brak stałych norm, zasad, niekonsekwencja rodziców i ich impulsywność mogą tylko nasilać objawy. Za czynniki ryzyka powstania ADHD uważa się również nadużywanie przez matkę w czasie ciąży alkoholu, narkotyków, leków i nikotyny.
U dzieci nadpobudliwych niektóre obszary mózgu źle funkcjonują, przyczyniając się być może do objawów tej choroby. Z zaburzeniem związane są; kora przedczołowa, cześć móżdżku oraz co najmniej dwa spośród pięciu skupisk neuronów znajdujących się w głębi mózgu, objętych wspólną nazwa jąder ( lub inaczej zwojów). Okazuje się, że te części układu nerwowego są mniejsze niż normalnie. Co powoduje, że te struktury mózgu są mniejsze u osób z ADHD? Nikt tego nie wie, ale wiele danych eksperymentalnych wskazuje na to, ze mogą tu odgrywać rolę mutacje w obrębie kilku genów, zwykle bardzo aktywnych w korze przedczołowej i w zwojach podstawy. Istnieją dowody na genetyczne uwarunkowanie tego typu defektu (bad.J.J.Gillis z University of Colorado-1992r. )
Za przetwarzanie informacji w naszym mózgu odpowiada m.in. dopamina, związek chemiczny, który odgrywa rolę neuroprzekaźnika i odpowiedzialny jest za przekazywanie informacji z jednej komórki nerwowej neuronu do drugiej. Dopaminę wydzielają neurony zlokalizowane w określonych obszarach mózgu, a jej zadaniem jest hamowanie lub modulowanie czynności innych neuronów, zwłaszcza związanych z emocjami i ruchem (np. przyczyną zaburzeń ruchowych charakterystycznych dla choroby Parkinsona jest zanik neuronów produkujących dopaminę, zlokalizowanych w istocie czarnej).
U dzieci nadpobudliwych wydzielanie dopaminy nie jest zrównoważone i być może jest to jeden z powodów, dla których tak trudno jest im się skupić. Podejrzewa się w tym względzie uwarunkowania natury genetycznej.
Mózg dzieci z ADHD jest bombardowany różnymi informacjami, których nie umie odfiltrować, czyli wybrać najważniejsze w danej sytuacji. Dlatego dzieci te szybko się rozpraszają, wszystko jest dla nich ciekawe, Słyszą zarówno głos Pani w klasie jak i cykanie zegara, głos ptaków, hałas przejeżdżającego autobusu, szelest firan w otwartym oknie. Ich mózg jest bombardowany przez wszystkie bodźce naraz, które są więc najważniejsze? I z tym dziecko z ADHD ma właśnie problemy. Nie potrafi z wszystkich dochodzących bodźców wybrać najważniejszego!
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo stanowią około 3 – 10% wszystkich dzieci w młodszym wieku szkolnym. Są nazywane „marzycielskie” czy „żywe srebra”.
Rozpoznanie najczęściej następuje w 7 roku życia, choć w opinii wielu lekarzy cechy tego zespołu są już widoczne od chwili narodzin w postaci drażliwości (łatwo zaczynają płakać), mniejszego zapotrzebowania na sen, zaburzeń łaknienia.
Zespół nadpobudliwości jest najlepiej widoczny w wieku szkolnym, gdyż zaburzenia uwagi znacząco wpływają na osiągnięcia szkolne i możliwość uzyskania wykształcenia. Nasilenie objawów zmniejsza się wraz z wiekiem, a objawy nadruchliwości przyjmują formę uczucia niepokoju oraz trudności uczestniczenia w zajęciach wymagających spokojnego siedzenia. Poważnym problemem jest brak akceptacji ze strony rówieśników. Może to prowadzić do rozwoju depresji ( z tendencjami samobójczymi), uzależnienia od papierosów, narkotyków, alkoholu oraz rozwoju osobowości aspołecznej (kłopoty w szkole spowodowane ciągłym łamaniem zasad).

ADHD: MODEL PSYCHOLOGICZNY
Utrata zdolności i hamowania zachowań i samokontroli prowadzi do następujących zakłóceń w pracy mózgu:
RODZAJE DYSFUNKCJI KONSEKWENCJE PRZYKŁAD
Pamięć operacyjna niewerbalna. Gorsze poczucie upływu czasu.
Niepamięć o zdarzeniach.
Niezdolność do refleksji nad zdarzeniami.
Niezdolność do przewidywania Dziecko zapomina, np. o tym, ze minął termin napisania wypracowania, czy, ze miał zgłosić po lekcjach do dyrektora szkoły.
Internalizacja monologów. Niezdolność do przestrzegania ustalonych zasad.
Upośledzenie zdolności udzielania sobie instrukcji i zadawania pytań. Dziecko 6-letnie dużo mówi podczas wykonywania zadania i nie potrafi instruować siebie po cichu, jak wykonać zadanie.
Autoregulacja nastroju, motywacji i poziomu pobudzenia. Brak zdolności ukrywania emocji, duża ich impulsywność.
Upośledzona autoregulacja popędów i motywacji. 8-letnie dziecko szybko złości się, kiedy jest sfrustrowane pracą domową, nie potrafi spokojnie wysłuchać dłuższego opowiadania.
Rekonstytuowanie (umiejętność rozkładania zaobserwowanych i tworzenie z nich nowych kombinacji) Upośledzenie zdolności analizowania zachowań i tworzenia nowych.
Niezdolność do rozwiązywania problemów. 14-letni uczeń przerywa odrabianie lekcji w momencie, kiedy orientuje się, że z 5 zadań zadanych spisał tylko dwa. Nie przyjdzie mu do głowy, że mógłby ten problem rozwiązać np. dzwoniąc do kolegi i poprosić o podyktowanie pozostałych trzech.


Zespół nadpobudliwości psychoruchowej może występować w 3 formach:
1. z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi – dzieci tzw. marzycielskie, nie mogą się skupić , potrafią pozostać w bezruchu, jeśli wymaga tego sytuacja; częściej występuje u dziewczynek;
2. z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej – dzieci tzw. „żywe srebra”, biegają w kółko bez obiektywnej przyczyny, odpowiednio zmotywowane potrafią się skupić na dłużej; częściej występuje u chłopców;
3. typ mieszany – nasilone objawy nadruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi; częściej u chłopców.
Leki nie mogą wyleczyć z nadpobudliwości, ale mogą pomóc ją przeżyć. Dlatego wskazane jest kierowanie rodziców do neurologa, gdy podejrzewamy ADHD. Diagnozę zawsze stawia lekarz! Tłumaczmy rodzicom, że:
- dziecku będzie się łatwiej skupić podczas nauki;
- zacznie słyszeć, co do niego się mówi;
- łatwiej będzie mu zapanować nad swoją potrzebą ruchu;
- łatwiej mu będzie przez chwilę pomyśleć, zanim coś zrobi;
- łatwiej mu będzie skupić się w czasie zajęć reedukacyjnych ( częściej niż inne dzieci mają kłopoty z dysleksją, dysgrafią, dyskalkulią); specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu częściej występują u chłopców.
Leki nie zastąpią wychowania i nauczania!
Jak sobie wobec tego radzić? Najprostsza wydaje się recepta, która mówi, by agresji nie prowokować. Przed reakcją na zachowanie agresywne warto wziąć trzy głębsze oddechy i czasem zlekceważyć drobne, niewłaściwe zachowania, które nie stanowią zagrożenia dla innych uczniów, by nie rozkręcić koła agresji. Dzieci z ADHD nie są w stanie kontrolować swoich reakcji, a im są starsze, tym silniej reagują w obliczu frustracji. Warto pamiętać, że cały czas postrzegane jako złe nie mają ochoty się poprawić - to działa jak samospełniające się proroctwo.
Dzieci z nadpobudliwością wymagają innego charakteru i organizacji pracy w klasie. W tych przypadkach sprawdza się doskonale praca w 3-5 osobowych grupach na każdym poziomie kształcenia i na każdym przedmiocie. Jeżeli nauczyciel nie ma przekonania do tej metody, ma słaby kontakt z uczniami lub nie lubi eksperymentować, to lepiej zrobi pozostając przy swoich metodach pracy.
Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu?

W szkole, przedszkolu warto zacząć od rzeczy najprostszych, czyli np. ustawienia stolika, ławki dziecka nadpobudliwego bliżej biurka nauczyciela, w pewnym oddaleniu od innych dzieci. Takie usytuowanie dziecka ogranicza ilość wzmocnień otrzymywanych od kolegów, będących reakcją na zachowanie dziecka (np. błaznowanie), ułatwia też nauczycielowi stałe monitorowanie zachowania dziecka. Pozwala częściej przekazywać dziecku informacje dotyczące jego pracy i zachowania. Taka sytuacja jest korzystna dla niego samego, może pomagać w skupieniu uwagi. Ważne by takie usadzenie ucznia nie było odebrane przez niego jako kara. Można mu to wyjaśnić informując, że siedzi sam, bo trudno mu się skupić, więc inne dzieci nie będą mu teraz przeszkadzać. "W przypadku dzieci w wieku przedszkolnym należy zwrócić baczną uwagę na aranżację przestrzeni, w której dzieci siedzą na podłodze w trakcie zajęć lub zabawy. Obszar, w którym znajduje się dziecko z ADHD powinien mieć wyraźnie oznaczone granice. Może to być mały prostokątny dywanik [Pfiffner, 1996, s. 36].

Poprawienie umiejętności organizujących.

Dziecko nadpobudliwe ma ogromne trudności z organizowaniem sobie pracy i całej życiowej aktywności. Dlatego należy ustalić jasne reguły każdej wykonywanej przez nie pracy, jednocześnie wyrażające oczekiwania rodziców czy nauczyciela.
”Jest pięć zasad, jakie należy wpoić dziecku nadpobudliwemu, któremu zaleca się wykonywanie jakiejś czynności, wymagającej spokojnego zachowania:
1. Siedź na wyznaczonym miejscu.
2. Zajmuj się swoim zadaniem i niczym innym.
3. Patrz na osobę wspomagającą w pracy lub na wykonane zadanie.
4. Słuchaj – nie przerywając – tego, co się do ciebie mówi.
5. Pracuj tak długo, póki zadanie nie będzie zakończone"
[Wolańczyk, Skotnicka, Kołakowski, Piskula, 2003 nr 11, s. 6].
Nadpobudliwi uczniowie często nie rejestrują ważnych instrukcji, ponieważ zajęci własnymi sprawami nie słuchają, co się do nich mówi. Pomocne w aktywnym słuchaniu mogą być następujące techniki:
• wydawanie krótkich instrukcji, złożonych ze zrozumiałych dla dziecka zdań;
• powtarzanie instrukcji tak często, jak jest to potrzebne;
• nakłanianie dziecka do powtórzeń instrukcji; w ten sposób rozwija się umiejętność słuchania i zapamiętywania;
• informowanie dziecka o tym, że komunikuje się najpierw poprzez używanie kluczowych zdań typu: to jest ważne, musisz mnie wysłuchać" lub "to będziesz musiał wkrótce wykonać". Czasem dla podkreślenia wagi komunikatu można użyć dodatkowych sygnałów, takich jak np. podniesienia ręki.
Inne metody dostosowywania programu nauczania do dzieci nadpobudliwych

"Czasami nawet drobne zmiany mogą wpłynąć korzystnie na zachowanie dziecka z ADHD. Dlatego warto korzystać z różnych form sprawdzania wiadomości, wiedząc, że dziecko nadpobudliwe zwykle lepiej koncentruje się podczas odpowiedzi ustnej, natomiast podczas prac pisemnych popełnia błędy wynikające z nieuwagi: nie czyta do końca poleceń, myli się przy przepisywaniu. Podczas prac pisemnych ważne jest skracanie ich długości, przeznaczenie większej ilości czasu na ich wykonanie, nieustanne przypominanie o sprawdzaniu".
Dzieci z ADHD często odrywają się od wykonywanego zadania i angażują się w inne, atrakcyjniejsze. Trzeba, więc pomagać im w ustaleniu planu pracy i "odhaczaniu" czynności, które już wykonali.
Nauczanie przez rówieśników
Korzystne dla dziecka nadpobudliwego może być nauczanie przez grupę rówieśników. Jest to model nauczania, w którym dzieci pracują w parach; jedno z nich przybiera rolę nauczyciela i instruuje kolegę. Mogą to być pary równowiekowe, jak i dobrane spośród dzieci w równym wieku. Bardzo korzystne dla dziecka nadpobudliwego jest połączenie w parę z kolegą sumiennym i pilnym.
Inną metodą może być nauka we współpracującej grupie, kiedy cały zespół podzielony jest na 4-5 osobowe zespoły. Członkowie zespołu wzajemnie się motywują i pomagają sobie.
Parallel teaching
Ta technika polega na równoległym, jednoczasowym przekazywaniu wiedzy szkolnej i zasad zachowania na lekcji. Zakłada, że rolą nauczyciela jest nie tylko przekazywanie wiedzy, ale także nauczenie dzieci przestrzegania zasad i norm społecznych. Nauczyciel w sposób aktywny musi nawiązać kontakt z wychowankami i wspierać to, co stanowi ich mocne strony, ale także starać się eliminować niewłaściwe zachowania i starać się wyrównać rozwojowe defekty i deficyty dzieci.
Podczas nauczania równoległego tj. przekazywania wiedzy i jednoczesnego kierowania zachowaniem i uwagą uczniów, nauczyciel powinien:
• uważnie obserwować wszystkie dzieci;
• starać się zachęcać każde dziecko do aktywnego uczestnictwa w zajęciach;
• wyraźnie wskazać zasady właściwego postępowania i zachowania oraz konsekwencje zachowań niewłaściwych;
• formułować polecenia w sposób jasny i jednoznaczny;
• chwalić dziecko za każdy sukces, wytrwałość w pracy, poszukiwanie właściwych rozwiązań.

Propozycje dla nauczycieli pracujących z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo:
Prezentacja nowego materiału:
• prezentuj materiał na konkretnych przykładach, zanim sformułujesz bardziej ogólne twierdzenie;
• na początku lekcji przedstaw uczniom jej ramowy plan;
• sprawdzaj, czy uczniowie rozumieją język, którym przekazujesz im informacje i polecenia;
• przedyskutuj poszczególne punkty prezentacji zaraz po ich zaprezentowaniu;
• podkreśl najważniejsze fragmenty w prezentowanym materiale;
• formułuj pracę domową w jasny i przejrzysty sposób.
Zmiany dotyczące czasu:
• zaznaczaj, które elementy zleconego zadania są najważniejsze i najpilniejsze; w jakiej kolejności dziecko powinno się nimi zająć;
• wprowadź jasne wymagania określające dokładnie czas wykonania zleconego zadania.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa:
• ustal realne i możliwe do przestrzegania przez dzieci wymagania dotyczące ich zachowań, porządku, wyglądu itd.;
• zmniejsz ilość materiału lub podziel go na mniejsze części, jeżeli dzieci nie są w stanie go opanować.
Przetwarzanie wzrokowe, wizualizacja:
• przygotowuj gotowe, czytelne materiały dotyczące prezentowanych treści;
• sprawdź, czy uczeń rozumie przekazywane mu informacje;
• poproś ucznia, żeby przed rozpoczęciem wykonywania zadania powtórzył otrzymane polecenie.
Rozumienie i posługiwanie się językiem:
• parafrazuj przekazywane informacje, powtarzaj je wielokrotnie,
• zachęcaj dzieci do pytań i komentarzy; zorientujesz się, czy rozumieją przekazywane im informacje,
• zawsze odnoś nowo prezentowane treści do wcześniej przyswojonego przez dzieci materiału.
Zmiany organizacyjne:
• wprowadź szczegółowy plan dnia oraz plan zajęć;
• wprowadź jasne i zrozumiałe reguły postępowania dotyczące zachowania w różnych sytuacjach i stosuj je konsekwentnie;
• sprawdzaj notatnik ucznia, żeby mieć pewność, że korzysta on z kalendarza, zapisuje prace domowe;
• planuj i informuj uczniów o terminach, w jakich muszą składać wykonane prace;
• często sprawdzaj zeszyty ucznia.
Charakterystyka objawów nadpobudliwości psychoruchowej – co może zrobić nauczyciel?
1. Zaburzona koncentracja uwagi:
- uczniowie bardzo szybko się rozpraszają:
- zapominają polecenia;
- nudzą się szybko;
- szybko przerywają pracę, w połowie;
- czytają bez zrozumienia;
- wracają do początku, gdy przerwą pracę;
- charakteryzuje je chaos odpowiedzi i natłok myśli;
- bardzo dużo gestykulują;
- mają trudności z zorganizowaniem sobie pracy;
- unikają zadań wymagających wysiłku umysłowego;
- gubią rzeczy potrzebne do pracy;
- zapominają co było zadane.

Co może zrobić nauczyciel?
1.Dawać bardzo krótkie komunikaty, formułowane w pozytywie:
np.: Teraz otwórz zeszyt!, Kopiesz w ławkę!, Spakuj rzeczy!,
Uwaga, zaczynamy pisać!, Śmieci!, Spójrz w zeszyt!
2. Powtórzyć polecenie krótko i czytelnie.
3. Zapisać polecenie.
4.Sprawdzić, czy uczeń wykonał to polecenie ( czy rzeczywiście otworzył zeszyt), teraz dopiero przechodzimy do następnego polecenia:
np..: A teraz otwórz książkę na stronie 20.
następnie: Spójrz na zadanie 2 na stronie 20.
następnie: Zrób to zadanie.
5. Zwracać uwagę hasłowo:
Spójrz na mnie!, Halo!, Zobacz!, Uwaga! – i zatrzymać wzrok na dziecku.
6. Użyć dzwoneczek czy gwizdek jako krótki sygnał dźwiękowy.
7. Stanąć przy dziecku, poklepać po ramieniu, kucnąć i popatrzyć mu w oczy, prosić o powtórzenie jego słów – utrzymać kontakt wzrokowy.
8. Zrobić gimnastykę śródlekcyjną.
2. Nadmierna ruchliwość:
- nerwowe ruchy rąk i stóp;
- często wstają z miejsca, chodzą po klasie;
- nadmiernie gadatliwe;
- ciągle kręcą się;
- grzebią w torbie;
- gryzą ołówki;
- wyrywają się do odpowiedzi, choć nie zawsze znają właściwą odpowiedź;
- zaczepiają, potrącają.
Co może zrobić nauczyciel?
1. Prosić ucznia o wykonanie drobnych czynności np.:
- zawieszanie mapy;
- zbieranie zeszytów;
- przyniesienie kredy;
- zmoczenie gąbki;
- przyniesienie wody do kwiatków; podlanie kwiatków;
- zmycie tablicy.
2. Chwalić za każdy etap pracy, mówić powoli - to uspakaja.
3. Mało dopytywać, bo ucieknie od kontaktu; unikać pytania „DLACZEGO?”, w zamian: „CO SKŁONIŁO CIĘ DO ....?”
4. Za każdym razem pokazywać mu, co robi dobrze, z czego się cieszymy.
5. Gdy biegnie na korytarzu, to zatrzymać go i utrzymać kontakt wzrokowy, spytać o imię, odciągnąć uwagę „CHODŹ, POMÓŻ MI ...”
6. Wzmacniać pozytywnie, pochwalić jak coś zrobił dobrze np. spokojnie przesiedział 5 minut.
3. Nadmierna impulsywność
- impuls tzn. działam już;
- reakcja jest nieproporcjonalna do bodźców (agresja słowna, fizyczna);
- działają nie przewidując konsekwencji swojego działania, łatwiej podpadają, bo nie sprawdzają czy nauczyciel jest obok;
- wiedzą, co powinni zrobić, ale tego nie robią; znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem;
- są niecierpliwe, często wtrącają się do rozmowy, nie czekają na swoją kolej;
- przypadkowo, nieumyślnie niszczą rzeczy;
- prowokują, kłócą się;
- obrażają się, kłamią;
- odpowiadają nie na temat, wolą mówić niż słuchać;
- generalizują: „nikt mnie nie lubi / nie kocha”.
Co może zrobić nauczyciel?
1. Dzień po dniu przypominać o zasadach.
2. Proponować: weź ołówek i pokaż na kartce, jaki jesteś zły, narysuj to;
3. Wykorzystać „kartkę bezpieczeństwa” „Zgnieć ją, podrzyj, podeptaj, wyrzuć”
4. Odwrócić uwagę dziecka „Chodź pomożesz mi przy ...”
5. Zaproponować, by poskakało na materacach lub porzucało nimi;
6. Posadzić pomiędzy dwoma flegmatycznymi prymusami.

Dziecko nadpobudliwe ruchowo otrzymuje w szkole etykietę „nieznośnego”. W konsekwencji dzieci z ADHD:
- mają niską samoocenę:
- buntują się przeciwko normom społecznym;
- próbują różnych używek;
- są przygnębione, cierpią na depresje;
- osiągają dużo niższe wyniki niż ich możliwości.
W pracy z dziećmi z różnorodnymi zaburzeniami, np. zespół nadpobudliwości psychoruchowej, dysleksja, wady wymowy, wady postawy, autyzm stosuje się wiele form terapii. Aby odniosła ona rezultaty musi być rozpoczęta odpowiednio wcześnie i systematycznie prowadzona. Podstawą terapii i nauczania dziecka jest dobór odpowiedniej metody, a następnie nawiązanie kontaktu, zdobycie sympatii i zaufania dziecka. Jeśli połączymy naukę z zabawą możemy liczyć na odniesienie sukcesu. Takie możliwości daje nam Kinezjologia Edukacyjna.
Kinezjologia Edukacyjna jest to system efektywnego uczenia się i pełnego wykorzystania osobistego potencjału dziecka w celu samorealizacji i efektywnego uczenia się (www.babysit.com.pl/pl2/zdrowedziecko-kinezjologia-edukacyjna). Autorami tego programu są Paul Dennison i Gail Dennison. Zakłada on, iż do uczenia się konieczny jest ruch. Ruch aktywuje wiele możliwości umysłu człowieka, integruje w sieciach neuronowych nowe informacje i doświadczenia (Hannaford, 1998, 96).
Podstawowym elementem programu Kineziologii Edukacyjnej jest metoda zwana Gimnastyką Mózgu. Zestaw ćwiczeń ruchowych zastosowany w tej metodzie prowadzi do synchronicznej pracy mózgu. Każdy z nas ma pewien stopień dominacji półkulowej. Każda półkula mózgowa przetwarza informacje w specyficzny dla niej sposób, analitycznie lub globalnie. Im więcej używamy obu półkul, tym inteligentniej jesteśmy w stanie funkcjonować. Przed rozpoczęciem ćwiczeń Gimnastyki Mózgu musimy osiągnąć stan PAKE- pozytywne, aktywne, klarowne, energetyczne uczenie się. Przygotowanie to wspomagane jest piciem wody, punktami na myślenie, ruchami naprzemiennymi i pozycją Cooka np.: ruchy naprzemienne polegają na naprzemiennym chodzeniu w miejscu. Prawym łokciem dotyka cię lewego kolana, a następnie lewym łokciem prawego kolana. W ten sposób pobudzane są równocześnie duże powierzchnie obu półkul mózgowych. Ruchy naprzemienne doskonale aktywują pełne funkcjonowanie umysłu i ciała. Aby wykonać pozycję Cooka należy najpierw przełożyć jedną kostkę nad drugą, krzyżując nogi, a następnie skrzyżować ręce, złączyć dłonie i odwrócić je. To ćwiczenie wywołuje podobny efekt w mózgu jak ruchy naprzemienne. Aktywuje czuciowe i ruchowe obszary kory każdej półkuli mózgu.
Ćwiczenia Gimnastyki Mózgu można podzielić na kilka grup:
1. Ćwiczenia w przekraczaniu linii środkowej.
2. Ćwiczenia wydłużające.
3. Ćwiczenia energetyzujące.
4. Ćwiczenia pogłębiające.
Do pierwszej grupy zaliczamy takie ćwiczenia jak: patrzenie na znak X, ruchy naprzemienne, leniwe ósemki do pisania, leniwe ósemki dla oczu, alfabetyczne ósemki, słoń i inne np.: leniwe ósemki do pisania to ćwiczenie z wykorzystaniem ołówka i kartki papieru. Polega na narysowaniu płynnym, nieprzerwanym ruchem symbolu nieskończoności, zaczynając od środka w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara. Ćwiczenie to doskonali pisemną komunikację. Jest doskonałe do ustanowienia potrzebnego rytmu i płynności dla dobrej koordynacji ręka-oko. Rozluźnia mięśnie dłoni, rąk i ramion, sprzyja wodzeniu wzrokiem. Leniwe ósemki są pomocne przy egzaminach.
Do ćwiczeń wydłużających zalicza się m.in. następujące ćwiczenia: Sowa, Aktywna ręka, Pompowanie piętą, Zginanie stopy. Sowa to ćwiczenie, które zmniejsza napięcie mięśni ramion i karku, czyli tych, które napinają się przy czytaniu i siedzeniu. Ćwiczenie rozpoczyna się od chwycenia prawą dłonią mięśni z lewej strony barku. Następnie należy powoli odwrócić głowę, żeby popatrzeć za siebie przez ramię. Następuje wyprost i głęboki oddech. Potem trzeba obejrzeć się w tył przez drugie ramię, jednocześnie swobodnie opuszczając ramiona. Następnie opuścić luźno głowę do przodu dotykając brodą klatki piersiowej, głęboki wdech i wydech rozluźniający mięśnie. Całe ćwiczenie powtarza się zmieniając układ rąk. Sowa wzmacnia percepcję słuchową oraz koordynację wzroku i słuchu z pracą całego ciała. Poprawia pamięć długo- i krótkoterminową.
Aktywna ręka usprawnia małą i dużą motorykę, poprawia twórcze działanie i ekspresję słowną. Wpływa na wzmocnienie koordynacji ręka - oko - ucho. Obniża napięcie mięśniowe obręczy barkowej. Aby wykonać ćwiczenie należy podnieść w górę wyprostowaną rękę i chwycić ją drugą ręką zza głowy poniżej łokcia. Na wydechu naciskać ją w czterech kierunkach wyczuwając jej opór.
Ćwiczenia energetyzujące rozpoczynamy piciem wody. Do ćwiczeń energetyzujących zaliczamy m.in. punkty na myślenie, punkty uziemienia, punkty równowagi, punkty przestrzeni, energetyczne ziewanie i kapturek myśliciela. Punkty uziemienia (lub ziemi) powinno wykonywać się przed liczeniem. Poprawia ono koncentrację oraz organizację działań, doenergetyzowuje system nerwowy. Palcami jednej ręki dotykamy punktów pod dolna wargą, drugą rękę trzymamy na dole brzucha. Powtarzamy, zmieniając układ rąk.
Punkty równowagi to ćwiczenie wpływające na wzrost równowagi wewnętrznej, poprawia samopoczucie, relaksuje. Wspiera komunikację niewerbalną, powoduje wzrost koncentracji i szybkości podejmowania decyzji. Poprawia percepcję wzrokową oraz łagodzi objawy choroby lokomocyjnej. Palcami jednej ręki dotykamy wypukłości za uchem i przy podstawie czaszki, drugą trzymamy na pępku. Powtarzamy ćwiczenie, zmieniając układ rąk.
Energetyczne ziewanie to ćwiczenie poprawiające zdolność ekspresji i twórczego myślenia. Wzmacnia także siłę głosu i ułatwia artykułowanie myśli. Usprawnia percepcję wzrokową. Podczas stresu często napinamy żuchwę, ćwiczenie to pomaga w rozluźnieniu mięśni twarzy oraz okolicy oczu, szyi i karku. Masujemy staw żuchwowo - skroniowy, otwierając usta i głęboko ziewając.
Ostatnia grupa ćwiczeń to postawy pogłębiające. Należą do nich m.in.: pozycja Cooka, punkty pozytywne i akumulator.
Punkty pozytywne można wykonywać, gdy czegoś obawiamy się lub jesteśmy zdenerwowani, kiedy chcemy zrelaksować się lub złagodzić skutki stresu. Poprawiają pamięć oraz umiejętności komunikacyjne i organizacyjne. Ćwiczenie to możemy wykonywać na sobie lub innej osobie. Polega na delikatnym dotykaniu końcami palców punktów znajdujących się na czole między linią włosów a brwiami. Oddychamy przy tym spokojnie. Akumulator to ćwiczenie rozluźniające mięśnie szyi i ramion, gdyż wydłuża i pogłębia oddychanie, co zwiększa pobór tlenu. Akumulator pobudza cały organizm, można go więc zastosować po wyczerpującej pracy przy komputerze bądź długim siedzeniu. Aby wykonać akumulator należy położyć dłonie na stole przed sobą. Następnie obniżyć brodę do piersi, czując napięcie z tyłu szyi i rozluźnione ramiona. Potem bierzemy głęboki oddech, pochylamy się do przodu z głową podnosząc do góry i do tyłu brodę. Pozwalamy plecom wygiąć się trochę i otworzyć klatkę piersiową. Robimy wydech zaokrąglając plecy i kładziemy brodę z powrotem na piersi. Organizowanie przerw na ćwiczenie Akumulatora po kilkunastominutowej sesji uczenia się przywraca koncentrację.

Gimnastyka Mózgu jest bardzo skuteczną metodą pracy z dzieckiem z dysfunkcjami, korzystnie wpływającą na jego rozwój. Pomaga przywrócić u ucznia wrodzoną zdolność do nauki i maksymalnej sprawności.

Pamiętajmy:
- nie należy karać za objawy!
- współpraca rodziców z nauczycielem może ułatwić dziecku z ADHD funkcjonowanie w szkole!

Jak rodzic wspiera dziecko w kłopotach?
1. Nie mówcie dziecku tego, czego sami nie znosicie wysłuchiwać.
2. Chwilka spędzona z kimś, kto cię rozumie nawet wtedy, kiedy ci się nic nie udaje pozwala odzyskać wiarę w siebie.
3. Dostrzegaj sukcesy dziecka a nie porażki. Jeśli trzeba, zmień porażkę w zwycięstwo.

Jak rodzić powinien pomagać w odrabianiu lekcji?
• biurko ucznia, miejsce pracy – pomóżcie je uporządkować, zabierzcie z niego wszystkie niepotrzebne przedmioty.
• czas pracy – wyznaczcie godziny pracy i zabawy. Łatwiej się pracuje, jeśli wiadomo, w jakich godzinach możemy odpocząć.
• obecność rodziców – niektóre dzieci potrzebują pomocy w odrabianiu lekcji. Inne tylko rodzica w pobliżu. Ustalcie wspólnie, jaki typ pracy wam odpowiada i opracujcie staranny harmonogram.
Dziecko powinno wiedzieć, jakie są kary i należy mu przypominać o możliwości ich stosowania. Kara musi być konsekwentna. Nie ma nic skuteczniejszego niż sukces. Należy zaczynać od realnych, prostych i możliwych do osiągnięcia przez dziecko kroków. Cele muszą być jasno określone. Dzieci powinny znać ograniczenia i mieć pewną orientację w zasadach społecznych.

Jak postępować drodzy rodzice?:
Musicie uzbroić się w cierpliwość.
- Starajcie się kontrolować swoje emocje i wypowiedzi.
- Utrzymujcie kontakt wzrokowy z dzieckiem.
- Powinniście być konsekwentni, jasno określać, co wolno, czego nie.
- Planujcie z dzieckiem jego dzień i trzymajcie się tego planu. Wyznaczcie godziny wstawania, posiłków, zabawy, wykonywania obowiązków domowych, odrabiania lekcji.
- Wydawajcie krótkie, konkretne polecenia. Jeśli trzeba, powtarzajcie je kilkakrotnie. Zamiast "posprzątaj pokój", powiedz "włóż ubrania do szafy, pozbieraj klocki", itp.
- Zapewnijcie dziecku dużo ruchu na świeżym powietrzu.
- Wybierajcie takie zabawy, w których dziecko odnosi sukcesy, zadania dostosowujcie do jego wieku i możliwości.
- Organizujcie liczbę towarzyszy zabawy do jednego lub dwóch naraz.
- Czytajcie krótkie bajki lub wierszyki, angażując uwagę dziecka pytaniami i pokazywaniem obrazków.
- Zachęcajcie dziecko do rysowania, malowania palcami, pędzlem, lepienia z plasteliny, układania z klocków, itp.
- Słuchajcie razem z dzieckiem spokojnej muzyki, tańczcie lub ćwiczcie w jej rytmie.
- Ograniczajcie oglądania telewizji i korzystania z gier elektronicznych.
- Chwalcie dziecko w konkretny sposób, dostrzegajcie fakty. Zamiast "jaki ładny rysunek", powiedz "Tu widzę piękne, duże, żółte słońce, tu delikatnie narysowane chmurki, a na dole bardzo kolorowe kwiaty". Pokażecie w ten sposób dziecku, że poświęcacie mu uwagę, a dziecko z ADHD właśnie o uwagę najbardziej apeluje!
- Zauważajcie nawet najmniejsze sukcesy i przejawy dobrego zachowania dziecka. Chwalcie nawet za to, że wyjęło piórnik, czy siedzi prosto przy stole. Dzieci z ADHD są ambitne, zawsze chcą być pierwsze i zauważane - należy na tym bazować.
- Nie poświęcajcie dziecku zbytniej uwagi, gdy coś przeskrobał. Nie narzekajcie godzinami z tego powodu, nie opowiadajcie o tym, bo w ten sposób dziecko osiągnie swój cel - zdobędzie waszą uwagę, ale w negatywny sposób. To spowoduje wzmacnianie negatywnych zachowań. Czasem skwitowanie czegoś niezadowoloną miną i wyciągnięcie wobec dziecka konsekwencji jego czynu, mogą okazać się lepszym rozwiązaniem.
- Nagradzajcie dobre zachowania np. wyciętymi z papieru serduszkami czy buźkami, których dziecko może układać węża.
- Czasem skutkują polecenia typu, "kto pierwszy poukłada klocki", "kto najlepiej poskłada ubrania" lub, "kto najładniej narysuje szlaczek"- to znowu odwoływanie się do ambicji dziecka.
- W konfliktowych sytuacjach czasem lepiej odnosić się bezpośrednio do ustalonych zasad i reguł, np. "w domu nie chodzimy w butach" niż pytać dziecko, "dlaczego to zrobiłeś lub jak mogłeś?", Itp.
- Zasady muszą być stałe i konsekwentnie przestrzegane również przez innych członków rodziny.
- Odwołujcie się do wspólnie ustalonych zasad; tłumaczcie dziecku:, "bo jest taka zasada i trzeba jej przestrzegać."
- Stosujcie zasadę, że wykonujemy tylko jedną czynność naraz.
- Bądźcie w kontakcie z wychowawcą.
- Przy wyborze szkoły szukajcie dla dziecka energicznej, konsekwentnej nauczycielki.
- Postarajcie się wydzielić dziecku pokój lub kącik w łagodnych kolorach, bez wyrazistych wzorów.
- Obserwujcie, w jaki sposób dziecko najefektywniej się uczy. Niektóre dzieci łatwiej przyswajają informacje usłyszane, inne zapamiętują lepiej obrazy. Niektórym pomaga uczenie za pomocą przedmiotów czy odgrywania scenek.


Literatura
1. M.Święcicka: Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, CMPP-P MEN, Warszawa 1996
2. T. Opolska: Dziecko nadpobudliwe, CMPP-P MEN, Warszawa 1999.
3. T.Wolańczyk, A.Kołakowski, M.Skotnicka: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, BiFolium, Warszawa 1999.
4. Strony internetowe: WWW.ADHD.info.pl ; WWW.adhd.org.pl.