Komputer w kształceniu dzieci upośledzonych w stopniu lekkim

Dzieci upośledzone w stopniu lekkim mają takie same potrzeby emocjonalne, reagują podobnie na zagrożenia, na sukces jak dzieci zdrowe. Zadaniem nauczycieli jest zniwelować a przynajmniej zminimalizować opóźnienia ucznia wynikające z jego upośledzenia, tak, aby dzieci nasze czuły się w pełni wartościowe. Rewalidacja indywidualna stanowi integralną część edukacji dzieci niepełnosprawnych. Jest blokiem zajęć wspomagających rozwój dziecka : korekcyjnych, kompensacyjnych, usprawniających. Zgodnie z reformą szkoła musi umieć rozwijać i maksymalnie wykorzystywać potencjał tkwiący w każdym uczniu, musi umieć dostosować uczenie do indywidualnych możliwości i potrzeb każdego ucznia.
Nie jest odkryciem, że właśnie na przełomie wieków jesteśmy świadkami nowych procesów społecznych. Na naszych oczach tworzy się nowa „cywilizacja informacyjna”. Począwszy od kart kredytowych przez telefonie komórkową aż po obsługę niezbędnych urządzeń i maszyn, niezbędna staje się edukacja w dziedzinie „Technologii informacyjnej”. Jest to jedno z wiodących założeń reformy oświaty w Polsce. Od tych procesów nie jesteśmy w stanie się odwrócić, stają się widoczne w prawie każdej dziedzinie życia człowieka. Pomijając kształcenie w takich elementach jak „Technologia informacyjna” czy „Podstawy informatyki” stworzylibyśmy społeczności cywilizacyjnie „kalekie”. Warto sobie uświadomić, że to od naszej pracy zależy czy dzieci te zostaną włączone do cywilizacji informacyjnej czy staną się upośledzone dodatkowo, społecznie. Zadaniem szkoły specjalnej jest przygotowanie uczniów do uczestniczenia w życiu społecznym. Jest to, więc nic innego, jak praktyczne osiąganie jednego ze strategicznych celów edukacji, jakim jest przygotowanie ucznia do aktywnego funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym. Absolwent szkoły specjalnej jest pełnoprawnym członkiem tego społeczeństwa i choćby, dlatego należy stworzyć mu warunki do korzystania z technologii informacyjnej, aby nie czuł się wyalienowanym w otaczającej go rzeczywistości medialnej.
Technologia Informacyjna jako dziedzina nauki jest często mylnie utożsamiana z Informatyką. W zasadzie nie można tego nazywać pomyłką, nazewnictwo takie w końcu funkcjonuje dalej w ministerialnych dokumentach. Po prostu dziedzina ta jest formą działalności ludzkiej, najszybciej rozwijającą się obecnie. O ile kiedyś "Informatyka" była działem (swoistym "workiem"), do którego wkładano wszelkie elementy wiedzy dotyczące komputerów, algorytmów i programowania. To obecnie wiedza ta stała się tak rozległa i wielotorowa, że nadszedł czas oddzielenia "Technologii informacyjnej" od "Informatyki" szczególnie, że te dwie dziedziny wiedzy zdecydowanie się różnią. Miedzy innymi profesor Sysło w prosty sposób definiuje te rozległe dziedziny wiedzy. Mówiąc w uproszczeniu Technologia informacyjna opisuje sposoby posługiwania się narzędziami i urządzeniami informatycznymi (w tym oprogramowaniem), a Informatyka opisuje sposoby tworzenia tych narzędzi, (czyli programowanie).
Komputer odpowiednio zastosowany w kształceniu dziecka upośledzonego może być nieocenioną pomocą tak w procesie dydaktycznym jak i w rewalidacji. W pracy z dziećmi upośledzonymi zarówno umysłowo jak i fizycznie coraz częściej stosuje się oprogramowanie stymulujące rozwój manualnych sprawności dziecka. Zaliczyć można do nich wszelkie układanki, puzzle, kolorowanki, które dodatkowo rozwijają zmysły estetyczne, zdolności doboru kształtu i koloru. Bardzo ciekawe ćwiczenia można przygotować i przeprowadzić wykorzystując program komputerowy – Paint. Dzieci mogą wtedy samodzielnie rysować, kolorować swoje prace, a w efekcie końcowym wydrukować je. Dzieci upośledzone nie należą do cierpliwych, często oczekują nowych bodźców stymulujących do działania, do aktywności. Najlepiej akceptowalne oprogramowanie to oprogramowanie dynamiczne i kolorowe. Na te aspekty również warto zwrócić uwagę podczas doboru. Do najciekawszym można zaliczyć programy wspomagające naukę poznawania liter, działań matematycznych, podstaw geografii czy techniki. Wszystkie opisane programy bazują na interakcji, co nie jest bez znaczenia, jeśli chodzi o dzieci upośledzone. Każde poprawnie czy błędnie wykonane zadanie potwierdzone jest sygnałem dźwiękowym lub komentarzem słownym . Jest to zapewne bodziec pozytywny, motywujący do dalszej pracy.
Nowoczesne technologie, w tym technologia informacyjna, są dziś w każdym rozwiniętym społeczeństwie integralnie związane z procesem kształcenia i rewalidacji. Związek ten jest dwustronny. Z jednej strony technologie dostarczają dydaktyce nowych środków i nowych metod, z drugiej zaś - zadaniem szkolnictwa jest wyposażenie uczniów w odpowiednią wiedzę i umiejętności wykorzystywania tych technologii. Nie możemy również zapominać o zagrożeniach i niebezpieczeństwach, jakie niesie nieplanowane i niekontrolowane wykorzystywanie komputera przez dzieci.
Wiedza i umiejętności zdobywane przez uczniów na lekcjach informatyki i technologii informacyjnej stają się bardzo pożądane w kontekście formowania wiedzy ucznia z innych przedmiotów. Daje się zauważyć nawet korelacje pomiędzy przedmiotami informatycznymi a takimi jak np. geografia czy historia. Najprostszym i powszechnym przykładem takiej korelacji, jest wykorzystywanie Internetu czy oprogramowania multimedialnego, jako pomocy dydaktycznych i źródła wiedzy w kształceniu wielu przedmiotów.
Aby móc wykorzystywać na przykład Internet, do wspomagania nauki innych przedmiotów niezbędne jest i konieczne, aby uczniowie i oczywiście również nauczyciele przedmiotowi potrafili z tego źródła wiedzy właściwie korzystać. Można sobie wyobrazić taką sytuację, że uczniowie na lekcjach technologii informacyjnej czy podstaw informatyki, poznają możliwości wykorzystania przeglądarki Internetowej, wyszukiwania informacji w sieci Internet i korzystania z programu pocztowego, a następnie wykorzystują zdobytą wiedzę na innych przedmiotach, korzystając z sieci Internet, jednocześnie jednak na tych przedmiotach utrwalają wiadomości, nabyte na lekcjach technologii informacyjnej. Dosyć łatwo wyobrazić sobie teraz na przykład lekcję przyrody, na której uczniowie przeglądają strony, Parków Narodowych w Polsce lub na świecie i wypisują gatunki roślin lub zwierząt tam występujące, czy pobierają galerie fotografii i dopasowuję gatunki flory i fauny, do wiadomości poznanych na poprzednich zajęciach. Wykorzystywanie Internetu na lekcjach wielu przedmiotów czy też w zadanej pracy domowej jest dziś dosyć powszechne. Nowością jest natomiast możliwość dokształcania (kursy, studia podyplomowe) na odległość, w dużej mierze za pośrednictwem sieci Internet. Co do skuteczności takiej metody kształcenia opinie są jeszcze podzielone, ale przyznać trzeba, że ta forma jest ogromną szansą dla ludzi niepełnosprawnych, mających problemy z przemieszczaniem.
Oprogramowanie edukacyjne to znakomite narzędzie, które pomaga nauczycielowi osiągać cele kształcenia poszczególnych przedmiotów. Dla ucznia stanowi urozmaicenie lekcji, uatrakcyjnia ją powodując wygenerowanie dodatkowej motywacji. Należy zaznaczyć, że dzieci upośledzone najczęściej nie mają możliwości na wcześniejsze zaznajomienie się z komputerem. Nauczyciel prowadzący zajęcia w szkołach specjalnych klas młodszych, jest zmuszony rozpoczynać edukację od poziomu podstawowego. Zachowanie dzieci na początku drogi kształcenia charakteryzuje się pewnym dualizmem zachowań. Jedne z nich charakteryzują się dużą ciekawością i potrzebą poznawania nowego urządzenia, jakim jest komputer. Warto te zachowania wykorzystać i podsycać w trakcie początkowego etapu kształcenia. Druga grupa zachowań bazuje jednak na lękach wynikających praktycznie z tych samych powodów. W skrajnych sytuacjach dziecko unika lub odmawia zajmowania miejsca przed komputerem. Przełamanie bariery lęku jest stosunkowo proste, jednak, jeżeli dziecko uświadomi sobie, że odstaje od rówieśników w prostych czynnościach obsługi komputera lęk przed pracą z nim potęgowany jest narastającą niską samooceną. Nauczyciel powinien taką sytuację jak najwcześniej rozpoznać a jej rozwiązaniem jest z pewnością kilka lekcji indywidualnych (np. kółko komputerowe), polegających na zabawach manualnych i logicznych wykorzystujących oprogramowanie edukacyjne, najlepiej o atrakcyjnej szacie graficznej. Należy pamiętać wtedy, aby zapewnić dziecku poczucie sukcesu, dlatego oprogramowanie powinno być odpowiednio dobrane.
Znakomitymi narzędziami ćwiczącymi sprawność posługiwania się myszką, rozpoznawania specyfiki przycisków tego urządzenia są wszelkiego rodzaju układanki, puzzle i systemowe gry Windows. To proste oprogramowanie jest dostępne w wersji „freewere” na stronach i portalach oferujących zabawy dla dzieci. Ciekawą propozycją jest na przykład seria puzzli w wersji „demo” dostępna na stronie www.dgray.com wykorzystująca fabułę „Kubusia Puchatka”. Inną grupą oprogramowania są programy multimedialne wspomagające naukę przedmiotów takich jak matematyka, język polski lub język obcy czy też grupę przedmiotów przyrodniczych. Oprogramowanie przygotowane jest dla nauczycieli przedmiotowych pozwalając przeprowadzić ciekawą i dynamiczną lekcję. Do grupy tego oprogramowania zaliczamy program: Gramatyk 1.0, Sam czytam, Matematyka (Albion), Chemix itp. Multimedialne programy edukacyjne nie mogą jednak zastępować nauczyciela. Powinny być wkomponowane odpowiednio w scenariusz lekcji tak, aby wspomagać osiąganie celów tak jak typowa pomoc dydaktyczna.
Rozważając problematykę prowadzenia zajęć i ćwiczeń z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim warto zwrócić uwagę na dostępny na rynku projekt „Spotkania i nauka z komputerem”. Projekt ten zawierający program TI'99 może być z powodzeniem wykorzystywany w szkole podstawowej specjalnej ze względu na wiele walorów, takich jak: pulpit dostosowany do możliwości ucznia, czytelność poszczególnych narzędzi i intuicyjny charakter ikon do tych narzędzi, bogaty zestaw ilustracji, naturalne barwy i wiele innych. Te cechy programu motywują pozytywnie uczniów z upośledzeniem, wrażliwych na różnorodne bodźce zewnętrzne. Ćwiczenia zamieszczone w projekcie Spotkania i nauka z komputerem mogą być wykorzystane przez nauczycieli innych przedmiotów, budując korelację pomiędzy przedmiotem a nauką z komputerem. Komputer nie powinien oczywiście być traktowany jako alternatywa dla innych metod postępowania w kształceniu przedmiotu. Powinien być jednak wydajną i atrakcyjną pomocą dydaktyczną, dzięki której możemy rozwijać wiedzę i wyobraźnię dziecka, a jednocześnie przygotowywać go do życia w społeczeństwie informacyjnym.
Komputer towarzyszy nam w zasadzie już od najmłodszych lat. Tym baczniejszą, więc uwagę należy zwracać na to, by będąc wspaniałym narzędziem pracy i zabawy nie szkodził. Jeżeli nie będziemy dbać o to, by dzieci przy komputerze siedziały na odpowiednim krześle, przy odpowiedniej ławce, w odpowiednim oświetleniu itp., to przyczynimy się do pogłębiania jego upośledzenia, szczególnie pod względem sprawności fizycznej. Ogólna zasada jest taka, że na ekranie monitora nie może się odbijać światło (refleksy świetlne mają negatywny wpływ na wzrok, oczy się szybciej i bardziej dotkliwie męczą). Oprawy oświetlenia ogólnego powinny być matowe i skierowane tak, by światło padało na podłogę lub blat stołu. Pomieszczenie, w którym pracują komputery powinno być często wietrzone lub być wyposażone w klimatyzację. Człowiek przy komputerze powinien siedzieć tak, by mniej więcej środek monitora znajdował się na wysokości jego wzroku. Pamiętając o oszczędzaniu wzroku należy wykorzystywać zalety dużego ekranu i wiedzieć, że stosowanie czarnego pisma na jasnym tle działa najłagodniej. Zgodnie z najnowszą szwedzką normą TC099 zaleca się ustawienie parametru szybkość odświeżania na 85Hzw rozdzielczości 1024x768. Te niewielkie usprawnienia, bez żadnych nakładów finansowych i zależne tylko od nas, mają duży wpływ na komfort pracy.
Nikt dzisiaj nie kwestionuje faktu, że komputery są przydatne, prawie każdy wykształcony człowiek w swojej pracy zawodowej styka się z komputerem, młodzi ludzie w ogóle nie wyobrażają sobie bez niego życia. Teraz wszyscy, którzy chcą sprzedać cokolwiek, np. sprzęt komputerowy lub oprogramowanie, mówią, że jest on przyjazny użytkownikowi. Jednak należy pamiętać przyjazny będzie on tylko wtedy, gdy nie zaufamy mu bezgranicznie i będziemy go właściwie użytkować.