Magiczny i pożyteczny świat baśni i bajek - program wychowawczo - terapeutyczny

„Magiczny i pożyteczny świat baśni i bajek” – autorski program wychowawczo – terapeutyczny.

Opracowała: mgr Urszula Szondelmajer

Wstęp

Baśnie i bajki towarzyszyły człowiekowi od zawsze. Wywodząc się z kultury ludowej, przekazywały wzory myślenia, przeżywania, zachowania, uczestnicząc w tworzeniu zasobów osobistych człowieka oraz kompensowaniu niedostatków w zaspokajaniu jego potrzeb .
Świat baśni i bajek wychodzi naprzeciw możliwościom dziecka w wieku przedszkolnym, jego potrzebom poznawczo – emocjonalnym, oraz nieco magicznemu sposobowi myślenia. Baśnie i bajki tworzą świat szczególny – świat, w którym lęk uzupełnia nadzieja, a siła i mądrość zawsze zwycięża głupotę i niesprawiedliwość. Baśń i bajka nie są próbą realizacji marzeń czy też ucieczką w krainę fantazji ale jest dla dziecka radosnym przeżywaniem przygody „ na niby”. To przygoda czyni baśń interesującą, pobudza wyobraźnię dziecka, rozjaśnia umysł, a przede wszystkim pociesza i obiecuje: nie bój się, okaż odwagę, pomóż drugiemu w potrzebie, wytrzymaj odrobinę cierpienia a będziesz żył długo i szczęśliwie. Wszystko to dzieje się w poczuciu bezpieczeństwa, co również wpływa na siłę oddziaływania baśni i bajki na dziecko.
Baśnie i bajki dostarczają określonego ideału, stając się szkołą wychowania moralnego. Wyzwalają określone przeżycia, które ułatwiają podejmowanie decyzji. Doznając baśniowych przeżyć dziecko czuje się bezpiecznie, co skutecznie umożliwia mu rozładować wiele napięć i uspokoić wewnętrznie. Baśń i bajka kształtując wyobraźnię i uczucia, jednocześnie posiada moc terapeutyczną: uczy wyrażać uczucia, nazywać i uświadamiać je sobie. Umiejętność ta jest bardzo ważna w procesie komunikowania się z innymi oraz radzenia sobie z emocjami. W baśniach i bajkach świat jest sprawiedliwy, bo rządzą nim jednoznaczne reguły. Dziecko uczy się, że warto ich przestrzegać, bo takie zachowanie jest nagradzane i pożądane w grupie.
Lektura baśni i bajek uruchamia różne mechanizmy psychologiczne, głównie naśladownictwa i identyfikacji, przyswajania wiedzy oraz mechanizmów odwrażliwiania, przez co spełnia wielką rolę w profilaktyce i terapii. Świat rozwijającego się dziecka to zmieniający się układ zdarzeń, na które ono musi reagować. Czasami są to sytuacje czy zdarzenia niosące bolesne doświadczenia. Lęki, jakie od wieków przeżywają dzieci często są dla nich koszmarem. I mogą pozostawić trwały ślad na osobowości. Bajki, to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z fantastycznym. Dziecko zapoznaje się w nich z sytuacjami niosącymi niepokój oraz znajduje cudowne rozwiązanie problemu. W świecie bajek można znaleźć przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody, a przede wszystkim pozbyć się lęku. Baśnie nazywane są lekturą pocieszenia, bo skutecznie spełniają tę rolę do dziś. Dawniej - tworzone po to, aby świat był bardziej zrozumiały, lub dla pokrzepienia serc. Obecnie pełnią głównie tę drugą funkcję. Są najstarszą literaturą kompensacyjną , przez pokolenia sprawdzonym sposobem przynoszenia ulgi. Zawsze pełniły tę samą rolę: czy to w zagrodzie chłopskiej czy w arabskim pałacu.
Wiek przedszkolny to okres dynamicznego rozwoju dziecka, we wszystkich jego sferach: zarówno umysłowej, jak i społeczno – emocjonalnej. Badania naukowe wykazują , że 50 % możliwości intelektualnych kształtuje się do czwartego roku życia, a wszelkie działania wychowawczo – edukacyjne mogą mieć wpływ na osobowość oraz rozwój społeczny dziecka. Z tego względu wszelkie programy wychowawczo - terapeutyczne mają zasadnicze znaczenie dla prawidłowego rozwoju umysłowego oraz społeczno – moralnego.

a) Baśń i bajka - definicja

W języku potocznym, a nawet w literaturze podmiotu terminów: baśń i bajka używa się często zamiennie. Czy słusznie?
Słownik terminów literackich, definiuje bajkę jako krótki utwór, pisany wierszem lub prozą , którego bohaterami są najczęściej zwierzęta lub rośliny. Zadaniem bajki jest ukazanie uniwersalnej prawdy moralnej lub mądrości życiowej, w postaci pointy – na początku lub końcu utworu , pouczenie o pożyteczności, bądź szkodliwości przedstawionych zachowań. Natomiast baśń, jest utworem dłuższym o treści nasyconej magią i cudownością . Świat przedstawiony w baśni łączy w sobie realizm i fantastykę . Treść baśni wypełniają cudowne zdarzenia i niezwykłe nadnaturalne postacie, umieszczone w bliżej nieokreślonym miejscu i czasie, swobodnie przekraczające granice realnego świata, ulegające metamorfozie a w sytuacji zagrożenia znajdujące cudowne rozwiązanie.
Istotną różnicę między bajką a baśnią, która ma znaczenie gdy chcemy wykorzystać te formy w pracy wychowawczo – dydaktycznej lub terapeutycznej wskazała Irena Borecka. Bajka w przeciwieństwie do baśni zawsze poucza i moralizuje, ukazując subiektywne wskazówki autora. Natomiast w baśni autor zachowuje obiektywny stosunek do opisywanych zdarzeń, nie naucza wprost, lecz poprzez przykład. Niektórzy literaturoznawcy uważają, że bajki „ nie chcą być interpretowane, w przeciwieństwie do baśni, które częściej wykorzystywane są jako materiał dydaktyczno – wychowawczy oraz terapeutyczny”
. W biblioterapii różnice genologiczne są pomijane, na rzecz terminu bajka, który nazywa po prostu utwór przeznaczony dla dzieci. Ważniejsze bowiem od ustaleń terminologicznych jest zagadnienie wykorzystania jej do redukcji lęków oraz niepokojów dzieci, z którymi borykają się dzieci na co dzień.
b) Terapeutyczne właściwości baśni i bajek
Wpływem baśni na rozwój dziecka zajmował się Bruno Bettelheim, jeden z największych psychologów XX wieku, ale również terapeuta, pisarz, humanista. Badał on, w jaki sposób baśń wpływa na kształtowanie zasobów(osobowości) człowieka. Mądrość bowiem nie pojawia się ukształtowana , w jednej chwili. Dochodzi się do niej niezmiernie powoli, w toku rozwoju i zdobywania nowych doświadczeń. Stąd też najważniejszym zadaniem w wychowaniu dzieci jest pomaganie w znajdywaniu sensu własnego życia.
Baśnie stanowią ważny element świata dzieci, ponieważ tkwią w nich dobroczynne właściwości, na które zwrócił uwagę już Bruno Bettelheim. Wytypował on kilka motywów, które mogą pełnić funkcję terapeutyczną. Są to:
- Baśniowi rodzice ( motyw ten pojawia się w bajkach: Królewna Śnieżka, Roszponka, Pinokio) Baśnie te pozwalają na zerwanie zbyt silnych więzi emocjonalnych z rodzicami. Pomagają zrozumieć okres dojrzewania oraz charakterystyczny dla niego czas rywalizacji matki z córką. Bajka Pinokio pozwala natomiast dostrzec w osobie ojca opiekuna stabilnego, męskiego a jednocześnie ciepłego i oddanego dziecku równie mocno jak matka.
- Baśniowe rodzeństwo (motyw ten można znaleźć w bajkach: Jaś i Małgosia, Braciszek i siostrzyczka, Trzy piórka, Kopciuszek). Czytanie tych utworów może pomóc w takich sytuacjach jak: konflikty, rywalizacja z rodzeństwem, lęk przed opuszczeniem przez rodziców – zagubieniem, przechodzenie przez okres dojrzewania i uniezależnianie się od rodziców. Ponadto uwrażliwiają na potrzeby drugiego człowieka, ucząc również odpowiedzialności za drugą osobę.
- Wędrowanie (motyw wędrowania wpleciony jest w baśnie; Królowa Śniegu, Cudowna Podróż, Sierotka Marysia, Stoliczku, nakryj się). Motyw ten kojarzy się z przygodą, odwagą, walką z przeciwnościami. Baśnie te ukazują, że czasami życie niesie wiele zdarzeń nieprzewidzianych, wymykających się nam spod kontroli, ale upór, odwaga, konsekwencja mogą doprowadzić do pomyślnego rozwiązania naszego problemu. Kolejne etapy wędrówki są symbolem kolejnych faz dojrzewania oraz dążenia do nadania prawidłowego kierunku naszej egzystencji.
- Walka dobra ze złem (motyw ten odnajdujemy w bajkach; Kopciuszek, Jarzębinka, O dwunastu miesiącach itp.).Baśnie te ukazują , że dobro zawsze zwycięża zło. Dobroć, przychylność, uczynność to cechy, które pomagają zdobywać przyjaciół i zawsze są nagradzane.
- Zwycięstwo miłości, szczęścia i sprawiedliwości ( odnaleźć go można w bajkach: Śpiąca Królewna, Piękna i bestia, itp.).
- Mędrzec (postać będąca wykładnikiem moralnym dla innych bohaterów).
Niektóre baśnie ukazują zdarzenia mroczne i przerażające, jednakże paradoksalnie, nie powodują one lęku u dzieci słuchających ich. Dzieje się tak dlatego, iż miejsce i czas akcji są nieskonkretyzowane, zazwyczaj bardzo odległe ( typowy początek baśni zaczynają słowa; dawno, dawno temu, za siedmioma górami, za siedmioma rzekami...), co stanowi opozycję wobec miejsca , w którym dziecko przebywa z czytającym mu rodzicem. Miejsca znanego mu, bliskiego i bezpiecznego. Ciepło wynikające z fizycznej bliskości osób kochanych sprawia, że baśniowe potwory nie wywołują strachu dziecka, a jedynie zaciekawienie. Terapeutyczna funkcja baśni jest już widoczna na tej płaszczyźnie.
Irena Borecka stwierdza: „ dziecko, które nie doświadczy inicjacji literackiej, jest całkowicie bezradne wobec swoich lęków, pozbawione spotkania z baśniowym potworem nie będzie mogło dokonać spotkania z własnym Cieniem”
Przerażające baśniowe postacie czy wydarzenia łagodzi szczęśliwe zakończenie, które daje nadzieję, że dobro zwycięża. Baśnie przedstawiają archetypy i symbole ludzkich zachowań, wskazujące właściwą drogę życia. Uświadamiają dorosłym, że problem dziecka nie jest problemem jednostkowym, a czymś uniwersalnym i ponadczasowym. O terapeutycznych właściwościach baśni decydują cztery pojawiające się w baśni elementy: fantazja, pozbieranie się po rozpaczy, ocalenie i ukojenie.
Psycholodzy i terapeuci wyróżniają dwa poziomy oddziaływania baśni na dziecko: bezpośredni( gdy bohater spełnia rolę modelu do naśladowania), natomiast drugi poziom odwołuje się do nieświadomości, realizowany za pomocą symboli. Dziecko nieświadomie odnosi symbole do swoich własnych wewnętrznych konfliktów. Pełny odbiór baśni obejmujący oba poziomy pozwala uwolnić własne uczucia poprzez reakcję na występujące w baśni postacie oraz ich historie. Ma to walor relaksujący oraz odczulający. Uogólniając, baśń umożliwia:
- kompensację niezaspokojonych potrzeb,
- odkrywanie własnych uczuć, rozumienie uczuć innych,
- odreagowanie problemów,
- radzenie sobie z przeszłością, teraźniejszością i przyszłością poprzez wybór wzorów odniesienia,
- budowanie własnej tożsamości przez identyfikację z bohaterem baśni,
- komunikację z dorosłymi, włączanie się do ról i zadań społecznych.

c) Bajka terapeutyczna

Dostrzeżenie przez Bruno Bettelheima niezwykłych właściwości baśni zainicjowało opracowanie przez psychologów, terapeutów nowej formy służącej tylko terapii – bajki terapeutycznej. Termin bajka terapeutyczna pojawił się w biblioterapii w latach 90 – tych dla określenia utworu bliskiego pod względem kompozycyjnym bajce magicznej, jednak stworzonym w konkretnym celu - na potrzeby konkretnego pacjenta. Bajki terapeutyczne przeznaczone są dla dzieci w wieku od 4 do 10 lat, ponieważ wykazują one największe zainteresowanie światem fantastycznym. Wszystkie bajki terapeutyczne mają pewne stałe elementy. Te elementy to:
- główny temat, w którym zostaje określony rodzaj lęku. Przedstawia się sytuację ,w której ten lęk występuje, opisując towarzyszące mu emocje.( bajki opisują różne sytuacje lękowe: lęk przed separacją, przed ciemnością, często pod postacią metafor),
- główny bohater, tak przedstawiony, aby dziecko mogło się z nim identyfikować. Główny bohater radzi sobie ze wszystkimi trudnościami korzystając z pomocy pozostałych postaci, które pomagają mu zracjonalizować problem, ukierunkowują jego aktywność i uczą adekwatnych sposobów zachowań. Aby wspomóc proces identyfikacji dziecka, bohater powinien być w zbliżonym wieku, mieć podobne zainteresowania oraz stać w obliczu podobnego problemu. Bardzo ważnym warunkiem jest to, aby bohater był podobny a nie identyczny, co może wystraszyć dziecko,
- inne postaci wprowadzone są po to, aby pomagać bohaterowi pokonywać trudności. Pomagają zwerbalizować lęk, uczą skutecznych sposobów zachowań, umożliwiają osiągnięcie sukcesu, uczą pozytywnego myślenia typu: mogę, chcę, potrafię, nie boję się. Postacie te dają mu wsparcie emocjonalne. Tworzą nastrój akceptacji, serdeczności, miłości i zrozumienia. Zachęcają do mówienia o swoich uczuciach i nazywają je,
- tło opowiadania, czyli miejsce w którym rozgrywa się akcja, powinno być znane dziecku, dawać mu poczucie bezpieczeństwa oraz wzbudzać przyjemne doznania emocjonalne.
Istnieją trzy rodzaje bajek terapeutycznych:
• relaksacyjne, których celem jest wyciszenie i odprężenie dziecka, często w oparciu o wizualizację, która wywołuje określone stany emocjonalne.
• psychoedukacyjne, redukujące napięcie emocjonalne spowodowane doświadczaniem sytuacji trudnych lub związanych z dziecięcymi lękami,
• psychoterapeutyczne, których celem jest wsparcie emocjonalne i poznawcze. Łączą zatem elementy bajek relaksacyjnych i psychoedukacyjnych( uczą i pomagają się odprężyć).
Bajki psychoedukacyjne wspierają rozwój dziecka, wzbogacają jego wiedzę przedstawiając inny sposób myślenia, odczuwania i działania. Stymulują empatie oraz obrazują jak ważne są właściwe relacje z innymi. Oswajają z sytuacją zagrożenia, przedstawiają ją tak, że staje się dla dziecka zrozumiała, wyjaśniając związki przyczynowo – skutkowe między zdarzeniem a doznawanymi emocjami. Bajki psychoedukacyjne racjonalizują problem oraz ukazują wzory skutecznego działania, innego myślenia o sytuacji trudnej, innego odczuwania. Bajki psychoedukacyjne głównie wspierają dziecko, a psychoterapeutyczne odnoszą się również do niezaspokojonych potrzeb, niskiej samooceny próbując zmodyfikować, skompensować czy odbudować obraz własnej osoby.
Bajki psychoterapeutyczne mają za zadanie dać inne wzory myślenia, odczuwania i działania, wzbogacić zasoby, dać wsparcie emocjonalne i skompensować niezaspokojone potrzeby dziecka. Wsparcie emocjonalne w bajkach, polega na daniu do zrozumienia, że dziecko nie jest samo, że inni podobnie czują, myślą, zachowują się, umożliwieniu wyżalenia się, ekspresji uczuć poprzez wizualizację tekstu. Ponowne doświadczanie emocji, sprawia, że dokonuje się ich redukcja.
Bajki uczą i wychowują, przedstawiają wzorce zachowań, pomagają przezwyciężyć lęki będąc jednocześnie niewyczerpanym źródłem radości dla dzieci. Pomagają uporządkować emocje dziecka oraz nadać sens jego życiu. Dlatego ważne jest aby sięgać po baśnie i razem z dziećmi czytać je lub opowiadać, napełniając je wiarą we własne możliwości, siłą i nadzieją, że z każdej trudnej sytuacji jest wyjście, że w życiu człowieka zdarzają się ciężkie chwile ale można je przetrwać. Bajki nie są jednak gotową receptą na wszelkie dziecięce problemy. Dorośli powinni uczestniczyć i towarzyszyć dziecku w jego dorastaniu oraz zdobywaniu zasobów osobistych umożliwiających właściwą interpretację zachowania własnego oraz innych.

Założenia programowe

Program przeznaczony jest dla wszystkich dzieci w wieku od 3 do 6 lat, z kłopotami w wypowiadaniu się, komunikowaniu się oraz zaburzeniami w zachowaniu. Głównym założeniem programu jest wychodzenie naprzeciw potrzebom dziecka. Program autorski przyczyni się do wzbogacenia wiedzy dziecka o świecie, budowaniu pozytywnego obrazu własnego „ ja’, wyposaży w wiedzę jak rozpoznawać swoje emocje oraz innych, zapozna dzieci z określonymi powszechnie akceptowanymi zasadami moralnymi, pozbywania się negatywnych doznań z przeszłości( odstresowanie, odwrażliwianie), uświadamiania sobie własnych potrzeb oraz potrzeb innych, wyposaży dzieci w umiejętności relaksacyjne.
Program zawiera cele, treści, metody i formy pracy, które są zgodne z nową Podstawą programową wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego z dnia 23 grudnia 2008 roku oraz odpowiada zaleceniom zawartym w Rozporządzeniu Ministra Edukacji narodowej z dnia 8 czerwca 2009 roku w sprawie dopuszczenia do użytku programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnych podręczników( Dziennik Ustaw z dnia 10 czerwca 2009 r. Nr 89, poz. 730).Powyższa Podstawa programowa stanowi dokument podstawowy przy opracowywaniu programów wychowania przedszkolnego, z którą powyższy program autorski spójnie uzupełniają się. Program realizowany będzie z dziećmi wykazującymi kłopoty w wypowiadaniu się, komunikowaniu w grupie, oraz zaburzeniami w zachowaniu podczas zajęć dydaktycznych, indywidualnych i zespołowych w oparciu o opracowany plan pracy.

Cele ogólne:

Celem ogólnym programu wychowawczo – terapeutycznego „ Magiczny i pożyteczny świat baśni i bajek” jest pomoc dziecku w realizacji jego indywidualnej drogi rozwojowej - czyli wspieranie rozwoju jego osobowości, modelowanie pozytywnych postaw i zachowań społecznych dzieci poprzez:
- zaspokajanie emocji dzieci( poprzez wyzwalanie uczucia radości, szczęścia w kontakcie z baśnią),
- propagowanie zasad moralnych: dobra, miłości, tolerancji i poszanowania drugiego człowieka,
- budowanie zasobów osobistych dzieci, wzbogacanie wiedzy dziecka o świecie,
- budowanie pozytywnego obrazu własnego „ ja”, jako jednostki potrafiącej radzić sobie z problemami,
- znoszenie przykrych doznań związanych z trudnościami dnia codziennego – odstresowanie, odwrażliwianie,
- wyposażanie dzieci w umiejętności relaksacyjne,
- pozbywanie się negatywnych doznań wyniesionych z przeszłości,
- wyrabianie u dziecka akceptacji samego siebie,
- uczenie sprawczości i kreatywności dzieci na materiale bajkowym.

Cele szczegółowe:

Oczekuję, że po wdrożeniu programu dziecko:
- pozna reguły życia w grupie, rodzinie, szerszym otoczeniu społeczno – przyrodniczym,
- będzie chciało poznawać szeroko rozumiany świat i oswajać się z jego różnorodnością,
- wykształci odporność emocjonalną,
- nauczy się pozbywania negatywnych emocji,
- będzie umiało skutecznie pokonywać trudności występujące w konkretnych sytuacjach życiowych,
- wykształci realną , pozytywną samoocenę,
- pozna i rozwinie własne możliwości twórcze, wyobraźnię, pomysłowość,
- będzie rozbudzone prospołecznie, wrażliwe na niesprawiedliwość, gotowe pomagać innym,
- pozna różnorodne sposoby komunikowania się z innymi w sposób werbalny i niewerbalny,
- nauczy się wyrażania i rozpoznawania emocji własnych oraz innych ludzi,
- pozna społecznie akceptowane sposoby rozładowywania napięcia i radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
- będzie umiało skutecznie działać samodzielnie oraz w zespole,
- nauczy się odróżniać dobro od zła, sprawiedliwość od niesprawiedliwości, szanować innych oraz tolerancji wobec drugiego człowieka i jego odmienności,
- będzie aktywne i otwarte w stosunku do ludzi i świata,
- będzie próbowało współtworzyć bajkę.

Zadania:

Założone cele programu wyznaczają następujące zadania polegające na:
- uczeniu nawiązywania bliskiego i serdecznego kontaktu z innymi osobami,
- nabywaniu umiejętności rozpoznawania i nazywania różnych stanów emocjonalnych,
- uczeniu sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami oraz właściwego reagowania na przejawy emocji innych, kontrolowanie swoich zachowań,
- wdrażaniu do zachowań społecznie akceptowanych, wprowadzanie w kulturę bycia,
- pomocy w budowaniu pozytywnej samooceny oraz zaspokajaniu poczucia bezpieczeństwa,
- zdobywaniu doświadczeń w mówieniu, słuchaniu i byciu słuchanym,
- dostarczaniu przykładów i doświadczaniu rozwiązywania sytuacji konfliktowych na zasadzie kompromisu i akceptacji potrzeb innych, tworzeniu okazji do dyskutowania, przedstawiania swojej opinii,
- tworzeniu okazji do pełnienia przez dziecko różnych ról społecznych ze szczególnym zwróceniem uwagi na rolę dziecka w rodzinie,
- tworzeniu okazji do wspólnego podejmowania i realizowania różnych zadań,
- wprowadzeniu dziecka w świat wartości uniwersalnych,
- wykorzystaniu sytuacji codziennych do dokonywania samooceny i oceny zachowań innych,
- pomaganiu dziecku w dostrzeganiu problemów, planowaniu i realizowaniu różnych sposobów rozwiązywania zadań,
- umożliwianiu dziecku ekspresji spostrzeżeń, przeżyć, uczuć w różnych formach działalności z zastosowaniem werbalnych i niewerbalnych środków wyrazu,
- wspieraniu działań twórczych w różnych dziedzinach aktywności,

Treści wychowawcze oraz terapeutyczne:

Treści programu są tak dobrane, aby pomóc dziecku w jego indywidualnym rozwoju oraz modelowaniu właściwych postaw społecznych dziecka w obszarach :
Aktywności językowej,
Aktywności społecznej,
Aktywności poznawczej
Aktywności artystycznej.

1.Obszar aktywności językowej
- potrafi słuchać, jest słuchany i akceptowany przez innych, umie się wypowiadać,

2. Obszar aktywności społecznej
- potrafi słowem i gestem wyrazić uczucia i emocje, radzi sobie z emocjami,
- poszukuje skutecznych sposobów rozwiązywania problemów na zasadzie kompromisu, unika zachowań agresywnych,
- akceptuje potrzeby innych,
- umie dokonać samooceny w określonych sytuacjach dnia codziennego,
- zna i rozumie znaczenie wartości moralnych w życiu człowieka takich jak: miłość, szacunek, uczciwość, odpowiedzialność, odwaga, szczęście,
- zna swoją rolę w rodzinie,
- uczestniczy we współtworzeniu pozytywnych relacji w rodzinie opartych na szacunku, akceptacji, miłości,
- przestrzega zasad i umów regulujących współżycie w grupie,
- dostrzega potrzeby innych, szanuje je
- pomaga kolegom w sytuacjach wywołujących smutek,
- pomaga młodszym, nieśmiałym, niepełnosprawnym, akceptowanie ich inności,
- współdziała podczas zabaw,
- umie wyrazić uczucia, przeżycia w różnych formach działalności z zastosowaniem werbalnych i niewerbalnych środków wyrazu..

3. Obszar aktywności poznawczej
- umie dostrzec związki przyczynowo – skutkowe zdarzeń,
- odróżnia elementy fantastyczne od realnych w baśniach
- umie ocenić zachowanie bohaterów słuchanych baśni i bajek.

4.Obszar aktywności artystycznej
- wyraża nastrój i treść bajki w pracy plastycznej, za pomocą ruchu lub za pomocą innych środków ekspresji( ruch, taniec, muzykę,
- wyraża swoje emocje poprzez barwy,
- tworzy prace plastyczne zainspirowane wysłuchaną baśnią lub bajką,
- tworzy proste kukiełki do przedstawień,
- wykona zbiorek własnych baśni lub baśni kolegów,
- inscenizuje wybrany fragment lub całość bajki( zabawy dramowe),
- przygotuje inscenizacje baśni dla kolegów.

Metody i formy pracy

W realizacji programu wychowawczo – terapeutycznego metody pracy będą zależne od celów, treści i zadań. Będą to metody:
- podające( opowiadanie, wyjaśnianie opis),
- problemowe( polegające na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy – dyskusja, burza mózgów, metoda sytuacyjna),
- eksponujące(oparte na obserwacji – inscenizacje, dramy, impresje ruchowe muzyczne, eksponowanie prac dzieci),
- praktyczne,( działanie dzieci),
- zabawowe oraz
- aktywizujące dzieci.

Formy pracy: grupowa oraz indywidualna.

Środki dydaktyczne:

Do realizacji przedstawionego programu niezbędne będą:
o baśnie, bajki,
o różnorodne rekwizyty, np.: pacynki, kukiełki, maski, sylwety, stroje do przebierania się, rysunki, ilustracje,
o różnorodny materiał plastyczny, instrumenty perkusyjne,
o skrzynia skarbów,
o magnetofon, odtwarzacz DVD, płyty z muzyką relaksacyjną i ilustracyjną

Ewaluacja programu

Ewaluacja programu pomoże sprawdzić czy zostały spełnione oczekiwania autorki programu i pozwoli na lepsze planowanie dalszych działań. Osiągnięcie zamierzonych celów umożliwi dziecku prawidłowe kontakty z otoczeniem społecznym, wyposaży w umiejętności komunikowania się w grupie i rodzinie, nauczy relaksacji oraz sposobów rozwiązywania problemów dziecka, odstresuje i odwrażliwi, wykształci odporność emocjonalną pozwalającą radzić sobie z trudnościami dnia codziennego oraz lękami dziecięcymi.

Formy ewaluacji:
- końcowa obserwacja dzieci,
- prace plastyczne dzieci,
- inscenizacja bajki dla młodszych kolegów
- wybrane bajki wymyślone przez dzieci .

Program wychowawczo – terapeutyczny pt „ Magiczny i pożyteczny świat baśni i bajek” został stworzony w celu uzupełnienia planu wychowawczego. Program jest otwarty i dynamiczny. Może być wykorzystany przez nauczycieli kreatywnych, w każdej grupie przedszkolnej, potrafiących dostosowywać treści do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka. Zadaniem nauczyciela wdrażającego powyższy program jest zachęcanie dzieci do spontanicznego i aktywnego badania i odkrywania rzeczywistości oraz swoich możliwości psychofizycznych, do doświadczania i przeżywania, gdyż tak zdobyta wiedza i umiejętności są najtrwalsze i najwartościowsze. Ogromne znaczenie ma dla realizacji programu ścisła współpraca przedszkola z domem rodzinnym dziecka. Współtworzenie programu przez dwa środowiska wychowujące, w którym przebywa dziecko zwiększa możliwości oddziaływania. Program nie wymaga dużych nakładów finansowych. Można go realizować w każdej sali przedszkolnej, w domu, ogrodzie .Najważniejsza jest pomysłowość i zaangażowanie dorosłych i dzieci oraz doposażenie w nagrania muzyki relaksacyjnej, materiały plastyczne, rekwizyty. Zajęcia powinny być przeprowadzone raz w tygodniu na zasadzie pełnoprawnych zajęć.( na niespodziewane sytuacje reagujemy od razu, np. pobyt dziecka w szpitalu i związany z tym lęk).natomiast elementy programu można realizować w dowolnym czasie.

BIBLIOGRAFIA:
1.Borecka Irena, Z motylem w tle. O baśni w biblioterapii i terapii pedagogicznej. Wyd. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej . Wałbrzych .2004.
2.Brett Doris,: „ Opowiadania dla twojego dziecka”cz 1, cz 2, ( w:) Bajki, które leczą. Wyd 2. GWP 2003.
3.Bettelheim Bruno, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni.,Wyd. J. Santorski 1995.
4.Kozłowska Anna. Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego, Wyd. Żak 1996.
5.Molicka Maria, Bajki terapeutyczne,; Wyd Media Rodzina 1999.
6.Molicka Maria, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 1999.
7.Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław1998, s.61
8. Brun B, Zastosowanie baśni w psychoterapii(w:) Symbole duszy, Brun B, Pedersen E.W, Runberg M, Warszawa 1995
9. Pankowska Krystyna, Edukacja przez dramę ,WSiP .1997.
10.Małkiewicz E, Bajki relaksacyjno – terapeutyczne w pracy z dziećmi z problemami emocjonalnymi,,(w Wspomaganie rozwoju, red. B. Kaja, Bydgoszcz 1997.