Charakterystyka okresu dorastania człowieka, czyli adolescencji

Adolescencja jest to okres dorastania człowieka. Występuje on pomiędzy 11 a 21 rokiem życia człowieka. Jest to okres licznych przemian, które z okresu dzieciństwa prowadzą do dorosłości. W okresie dorastania człowiek nabywa dwie zdolności, czyli: zdolność do samodzielnego tworzenia własnej osobowości oraz zdolność do dawania nowego życia. Rozwój tych zdolności przypada w różnym wieku. Rozwój ten rozdziela także okres dorastania na dwie fazy. Są nimi: faza wczesnej adolescencji (wiek dorastania) oraz faza późnej adolescencji (wiek młodzieńczy). Kolejność tych faz jest często powodem licznych problemów, które dotykają młodzież oraz ich rodziców. Trudności oraz problemy są różne w każdej z tych faz, nazwane są one kryzysem tożsamości. Kryzys ten możemy zdefiniować jako okres kształtowania tożsamości, w trakcie którego młodzież musi dokonywać licznych wyborów pomiędzy istotnymi dla niego alternatywami. Sposoby rozwiązywania problemów dotyczących tożsamości, często determinują dalszy rozwój psychiczny młodzieży. Jednak młodzieńczy kryzys tożsamości nie musi mieć miejsca. W tej sytuacji przejście z fazy wczesnej adolescencji do fazy późnej adolescencji przebiega niemal niezauważalnie. Dla niektórych młodych osób burzliwym okresem jest faza wczesnej adolescencji, z kolei dla innych trudnym okresem jest faza późnej adolescencji.
Przemianom organizmu, o charakterze fizjologicznym określone znaczenie nadają środowisko społeczne oraz psychika człowieka. Przemiany fizjologiczne w obrębie organizmu rozpoczynają się dużo wcześniej nią mogą być zauważalne. Natomiast obserwowalne przemiany fizjologiczne zauważalne są od pojawienia się tzw. skoku pokwitania. Jest to bardzo szybki wzrost ciała, który występuje u dziewcząt pomiędzy 10 a 13 rokiem życia, u chłopców występuje dwa lata później, czyli 12 a 15 rok życia.W trakcie tego okresu, przyrost wysokości ciała równa się około 20 cm, natomiast przyrost masy ciała może być równy 20 kilogramów. Bardzo ważną sprawą jest przygotowanie osoby w czasie skoku pokwitania do zmian, które odbywają się w jego organizmie.
Liczne badania wykazały, że zmiany ciała u młodych osób oceniane jako ważniejsze są przez dziewczęta niż przez chłopców. Dziewczynki chętniej łączą wygląd zewnętrzny z psychicznymi właściwościami. Łączą one także poczucie własnej wartości z relacjami interpersonalnymi oraz z własną popularnością i atrakcyjnością. Natomiast odwrotna sytuacja występuje u chłopców. Ich poczucie własnej wartości jest związane przede wszystkim z własną sprawnością oraz osiągnięciami.
Adolescencja zarówno u dziewcząt jak i chłopców może mieć różną rozpiętość wiekową. Ta rozpiętość może wynosić nawet 5 lat. Wcześniej zaczynają dojrzewać dziewczęta. I to one jako pierwsze mają więcej konfliktów z najbliższym otoczeniem, ponieważ właśnie to otoczenie oczekuje od dojrzewających dziewczynek większej odpowiedzialności, a tymczasem te dziewczynki są jeszcze intelektualnie oraz społecznie dziećmi. Dziewczynki, których rozwój płciowy jest opóźniony, mają znacznie mniej konfliktów oraz problemów. Wpływ późnego bądź wczesnego dojrzewania na zachowanie jest znacznie bardziej widoczny u chłopców. Gdy występuje przyspieszony rozwój płciowy u chłopców możemy zauważyć, że ci chłopcy są bardzo pewni siebie, są oni bardziej aktywni. Są oni oceniani przez dorosłych oraz przez swoich rówieśników jako bardziej atrakcyjnych. U chłopców może także wystąpić opóźniony rozwój płciowy. W tym przypadku ma on zabarwienie negatywne. U tych chłopców występuje brak wiary w siebie, brak wiary w swoje możliwości. Często są oni osamotnieni. Mogą oni kompensować ten stan. Niestety bardzo często kompensują go przez wzmożoną agresywność.
W okresie dorastania pojawiają się liczne zmiany w zakresie emocji. Możemy wytłumaczyć ten fakt w następujący sposób, otóż procesy zachodzące w dorastającym organizmie mogą powodować do pojawienia się zwiększonego pobudzenia emocjonalnego a także do pojawienia się chwiejności emocjonalnej. U wielu młodych osób może pojawić się w okresie adolescencji lękliwość, która swój szczyt osiąga pomiędzy 13 a 14 rokiem życia. Osoby znajdujące się w okresie dorastania charakteryzuje tzw. ambiwalencja uczuć, czyli występowanie w tym samym czasie uczuć przeciwstawnych np. miłości i nienawiści.
W okresie adolescencji możemy także wymienić liczne zmiany dokonujące się w procesach poznawczych. I tak w zakresie wrażeń i spostrzeżeń zauważamy, że jest to okres największej wrażliwości oraz czułości zmysłów. U młodych osób spostrzeżenia są bardziej dokładne oraz bogate w różne szczegóły. Polepsza się u nich synteza i analiza percepcji a także obserwacja i orientacja w przestrzeni i czasie. W zakresie pamięci i uwagi występuje zdecydowany rozwój pamięci logicznej oraz uwagi dowolnej. W 18 roku życia następuje stabilizacja pamięci mechanicznej. W okresie adolescencji wyobraźnia młodego człowieka jest intensywnie wykorzystywana oraz jest ona niezbędna w myśleniu hipotetycznym. Wyobraźnia takiej osoby pozostaje w ścisłym związku z jego przeżyciami emocjonalnymi. W trakcie dorastania przypada ostatni z etapów rozwoju myślenia. I w ten sposób pojawia się okres operacji formalnych, czyli wychodzących poza obserwację oraz doświadczenie, mimo tego człowiek może formułować wnioski dzięki postawionym hipotezom, które dotyczą rzeczy nieznanych.
Okres dorastania jest bardzo ważnym czasem w życiu człowieka, jednocześnie jest okresem wielu zmagań, problemów i trudności młodego człowieka. Dlatego tak ważne jest wsparcie tej osoby przez najbliższych.

Literatura:
1. B. Harwas – Napierała, J. Trempała, Psychologia rozwoju, PWN, Warszawa, 2002,
2. M. Herbert, Rozwój społeczny ucznia. Poznanie potrzeb i problemów dzieci w okresie dorastania, GWP, 2004,
3. I. Obuchowska, Drogi dorastania, Psychologia rozwojowa okresu dorastania dla rodziców i wychowawców, WSIP, 2001.