Gatunki literackie nurtu religijnego w literaturze średniowiecznej

Charakterystyczne gatunki literackie dla nurtu religijnego literatury średniowiecznej


Gatunki: pieśni (kościelne), kazania, misteria, dramaty liturgiczne, moralitety , żywoty świętych, czyli hagiografy, psalmy i apokryfy.

Pieśń- gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką(pieśni ludowe, pieśni średniowieczne), od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu.
Pieśń to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej.
Np.: „ Bogurodzica”, „ Chrystus z martwych wstał”( XIV), , „ Posłuchajcie bracia miła”
( XV)
Kazania- jest gatunkiem wypowiedzi ustnej lub pisemnej o charakterze pouczającym lub perswazyjnym.
Najstarsze znane nam kazania w języku polskim pochodzą z przełomu XIII i Xiv. I są to „ Kazania świętokrzyskie”. Zostały odnalezione pod koniec XIX w. w bibliotece klasztoru św. Krzyża na Łysej Górze( obecne województwo świętokrzyskie).
W końcu XIV w.. Powstały „Kazania gnieźnieńskie” Nie znamy kto jest autorem tych kazań, ale są one bezcennym źródłem w badaniach średniowiecznej polszczyzny.
Misteria- to sztuki dramatyczne, prezentujące przede wszystkim fragmenty historii biblijnych. W średniowieczu misteria wystawiano na scenach. Do naszych czasów nie przetrwał żaden tekst dramatu misteryjnego. Najwcześniejsze znane nam misteria pochodzą z XVI w.
Dramaty liturgiczne- średniowieczna odmiana dramatu wywodząca się z liturgii Kościoła katolickiego. Charakteryzują go krótkie przedstawienia, których tematyka wiązała się przede wszystkim z dwoma największymi świętami roku liturgicznego – Bożym Narodzeniem i Wielkanocą, były inscenizowane podczas uroczystości kościelnych. Stopniowe uniezależnienie dramatu liturgicznego od obrzędów liturgicznych doprowadziło do pojawienia się ogromnych widowisk scenicznych, zwanych misteriam
Znamy krótkie łacińskie utwory tego typu, zapisane w Polsce XIII i XIV w. Wystawiano je w kościołach na Wielkanoc np.: „ Nawiedziny grobu”.
Moralitety- utwory sceniczne o charakterze moralizatorskim. Służyły w odnalezieniu właściwej drogi do zbawienia. Pierwszym bohaterem moralitetów był człowiek( w ogóle, w całości, ktoś niekonkretny).
Występowały w nich postacie alegoryczne np.: Dobroć, Sprawiedliwość, Gniew, Kłamstwo. Teksty moralitetów nie dochowały się do naszych czasów, znamy tylko wzmianki o nich.
Żywoty świętych, czyli hagiografy- dział piśmiennictwa religijnego zapoczątkowany w starożytności (za czasów pierwszych chrześcijan, prawdopodobnie w Rzymie), który obejmuje żywoty świętych i legendy z nimi związane oraz opisy cudów. Hagiografia składa się z trzech części, opisujących:
1. życie świętego
2. jego męczeństwo
3. cuda
np.: „ Legenda o św. Aleksym” – tekst ten powstał w 1454r. ( perwersja ta najprawdopodobniej opiera się na starym tekście włoskim lub francuskim). Najwcześniejsza wersja tejże legendy powstała w V-VI w. w Syrii, skąd przywędrowała do Europy Zachodniej.
Apokryfy- to teksty związane tematycznie z Biblią, ale nie są tłumaczeniami ksiąg Starego Testamentu. Największą popularność apokryfy zdobyły z początkiem chrześcijaństwa, II i III w. n.e. W Polsce najobszerniejszy tekst, oparty na opowieściach apokryficznych to „ Rozmyślania przemyskie” z XVw. Autora tego apokryfu nie znamy, ale tekst ten jest uznawany za pierwszy przykład polskiej prozy literackiej ( sprawna i interesująca narracja, bogactwo zdarzeń, charakterystyka postaci, realia społeczno- obyczajowe).
Psalmy- liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej, o podniosłym charakterze, którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na treść wyróżnia się psalmy: dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, żałobne.
Zbiór psalmów (150) wchodzi w skład Starego Testamentu. Autorstwo większości psalmów przypisuje się królowi Dawidowi. W średniowieczu psałterze były bardzo popularne. Pod koniec XIV w. powstał „ Psałterz floriański”, spisany na pergaminie w trzech językach : łacińskim, polskim i niemieckim( przeznaczony najprawdopodobniej dla królowej Jadwigi).XV wiek przyniósł pisany po polsku „ Psałterz puławski” i „ Biblię Królowej Zofii”. Biblijne psalmy są arcydziełem światowej poezji.