Referat - Rola nauczyciela w kształtowaniu i rozwijaniu zainteresowań czytelniczych

Czasy obecne, to okres wielkich przemian politycznych i gospodarczych, a także sprzeczności. Z jednej strony – rozwój techniki wideo, komputerowej, przemysłu, bogate sklepy, piękne domy i samochody – luksus. Z drugiej strony olbrzymie bezrobocie i bytowanie na łasce opieki społecznej.
I książka. Niby od lat ta sama, wierna towarzyszka człowieka, ale również zmieniona. Drukowana na lepszym jakościowo papierze, bardziej kolorowa i staranna dzięki najnowszym osiągnięciom techniki drukarskiej zachęcająca, żeby ją tylko wziąć do ręki i czytać. Dająca człowiekowi z siebie wszystko: wiedzę – rozległą i na różne tematy, emocje – towarzyszące przeżywaniu niezwykłych przygód bohaterów, czasem śmiech, czasem łzy, schronienie przed szarą rzeczywistością.
Niezmiernie ważnym środowiskiem wychowawczym jest dla dziecka szkoła. „W kształtowaniu kultury czytelniczej społeczeństwa istotną rolę powinna odgrywać szkoła, która poprzez przemyślany i jednolity system kształcenia ma możność stworzenia równego startu kulturowego młodzieży z różnych środowisk społecznych. W praktyce stanowi ona często pierwszą, a czasami jedyną możliwość szerokiego kontaktu z książką”
Czytanie szkolne, to przede wszystkim czytanie lektur nakazanych przez MENiS, często pod przymusem i wbrew osobistym zainteresowaniom ucznia. Uczeń musi konkretnie przeczytać tę, a nie inną książkę, mało tego, przeważnie ma narzucony jednostronnie sposób interpretacji tej książki.
Przed nauczycielem staje problem: w jaki sposób zachęcić dzieci do czytania lektur szkolnych oraz książek spoza spisu lektur?
Podstawowym zadaniem nauczyciela w toku organizowania pracy ucznia z tekstem literackim jest rozwijanie u dzieci klas początkowych umiejętności rozumienia czytanych tekstów na takim poziomie, aby uczeń nie tylko wyodrębnił poszczególne elementy treści i związki przyczynowo – skutkowe występujące między nimi, ale także aby umiał wyodrębnić główną myśl danego utworu literackiego. Ma to duży wpływ na przeżycia dzieci, co jest szczególnym i istotnym elementem w pracy nad rozwojem postaw i osobowości dzieci.
Maria Patzerowa twierdzi,że nieważne jest, aby wszystko zrozumieć w książce, ale ważne jest, aby ją przeżyć.
Według Janiny Rytlowej ogromnym błędem nauczyciela jest to, że omawia lekturę zbyt szczegółowo, gdyż grozi to zabiciem wrażenia odniesionego podczas czytania lub zainteresowania jakie książka wzbudziła.
Najbardziej wartościowe metody pracy z tekstem to te, które rozwijają samodzielne myślenie i twórczą działalność uczniów. Należą do nich m.in.: inscenizacyjne sposoby opracowania tekstów, komponowanie fabuły na podstawie poznanego fragmentu utworu, próba charakteryzowania postaci utworu, sąd nad bohaterem utworu, próba pisania recenzji o książce, opowiadania twórcze.
Jednym ze sposobów budzenia zainteresowań książką jest systematyczne organizowanie tzw. „ godzin z ciekawą lekturą”.
W klasie można przeczytać fragment tekstu i przerwać w najciekawszym miejscu. Uczniowie mogą wysuwać przypuszczenia dotyczące dalszego ciągu. Taka forma inspiruje dzieci do przeczytania całej książki.
Kolejną formą jest połączenie głośnego czytania danego tekstu z odpowiednią inscenizacją. „ Inscenizacje są środkiem ułatwiającym realizację celów wychowawczo – dydaktycznych, ponieważ uatrakcyjniają zajęcia dziecka, podsycają zainteresowanie nauką, wywołują pożądane przeżycia emocjonalne, są wreszcie doskonałym sposobem włączenia wszystkich dzieci do pracy. Spełniają one w wysokim stopniu postulat zaspokojenia naturalnego dążenia dziecka do ruchu i praktycznego działania”.
Poprzez inscenizowanie tekstów dzieci uczą się rozróżniać dobro od zła, towarzyszy temu ładunek emocjonalny, co z kolei wpływa na kształtowanie się postaw wobec problemów natury moralnej spotykanych w życiu. Inscenizacja kształci dzieci pod względem estetycznym w zakresie plastyki ( scenografia), muzyki i tańca, kultury słowa.
Wśród dzieci wytwarzają się, niespotykane wśród innych form pracy z tekstem, więzi koleżeńskie, odpowiedzialność zbiorowa i indywidualna, wzrasta wiara we własne siły dzieci nieśmiałych. Rozwija się i kształtuje wyobraźnia i fantazja. Inscenizacja kształtuje u uczniów bliski, uczuciowy stosunek do książki i czasopism dziecięcych.
Ciekawą dla dziecka formą pracy z tekstem może być łączenie treści tekstu z wytworami plastycznymi. Mogą to być prace plastyczne wykonane przez dzieci na podstawie tekstu, mogą to być prace nauczyciela, oryginały lub reprodukcje prac plastyków, nawet ilustracje z podręcznika.
Sposób wykorzystania tych prac może być niezwykle różnorodny i w głównej mierze zależy od inwencji nauczyciela. Uczniowie mogą ustalić związek tekstu z daną pracą plastyczną, układać ilustracje według kolejności zdarzeń, użyć ilustracji do opisu bohatera lub miejsca akcji.
Prace plastyczne uatrakcyjniają poznanie książkowe podobnie jak wykorzystanie przeźroczy ilustrujących utwór, wysłuchanie nagrania na taśmie magnetofonowej fragmentów tekstu czy też wysłuchanie płyty z tekstem bajek lub wierszy.
Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do prowadzenia dzienniczków lektur lub ilustrowanych katalogów. Dzieci lubią prowadzić dzienniczki lektur. Do najbardziej lubianych przez nie wpisów do dzienniczka należy:
-redagowanie odpowiedzi na pytanie: „ Czy książka się podobała i dlaczego?”,
-ilustrowanie fragmentu tekstu,
-opisywanie wybranych przygód bohaterów,
-recenzje książek,
-opowiadania twórcze, dotyczące dalszych losów bohaterów.
Dzieci w młodszym wieku szkolnym uwielbiają różne zabawy, gry. Nauczyciel może wykorzystać to i organizować zabawy i gry związane ze znajomością lektur. Będzie to o wiele ciekawsza forma od zwykłego odpytywania treści książki.
Bardzo ważne jest organizowanie konkursów czytelniczych. Nauczyciel musi pamiętać o spełnieniu trzech warunków:
1)należy ustalić tematykę i zachęcić dzieci do czytelnictwa,
2)przygotować ciekawe zadania konkursowe,
3)uhonorować zwycięzców.
Należy również ustalić kryteria oceny i poinformować o tym uczestników konkursu. Młodego czytelnika najbardziej zbliżamy do książki poprzez organizowanie spotkań z autorem lub poprzez opowiadania o życiu pisarza, o źródłach jego pomysłu. Można zorganizować konkurs „ Zgaduj – zgadula”, dotyczący autora i jego twórczości.
Dzieci lubią tworzyć. Można im zaproponować stworzenie własnej książeczki, do której każde dziecko napisze tekst i wykona ilustracje.
Warto zwrócić uwagę na rozwijanie zainteresowań czytelniczych poprzez czytelnictwo prasy dziecięcej.
Joanna Papuzińska pisze: „ Jest to typowa literatura w pigułce, nie dająca odbiorcy doznań tożsamych z obcowaniem z tekstem autentycznym, budująca jednak skutecznie jego literacką erudycję”.
Czasopisma dziecięce poszerzają zakres wiedzy dziecka o otaczającym je świecie, dostarczają przeżyć estetycznych i służą celom rozrywkowym. Często są środkiem dydaktycznym w nauce czytania, w kształtowaniu umiejętności opowiadania.
Być może to właśnie prasa dziecięca zaszczepi w nich zamiłowanie do literatury pięknej poprzez systematyczne czytanie. „ Jeżeli zaprenumerujemy czasopismo dla wszystkich dzieci, uczniowie będą mogli śledzić na bieżąco kolejne numery, przyzwyczajając się do systematycznego czytania”.
Uczniowie mogą gromadzić wycinki i ilustracje z gazet i czasopism, i sporządzać notki bibliograficzne.
Niebagatelną sprawą dla kształtowania i rozwijania zainteresowań czytelniczych jest łatwy dostęp dziecka do książki. Książki z biblioteki publicznej, szkolnej – to dobry pomysł, ale jeszcze lepszy – to biblioteczka własna, w domu rodzinnym dziecka.
Nauczyciel w toku zebrań rodzicielskich powinien koniecznie zwrócić uwagę rodziców na tę sprawę, gdyż często są oni nieświadomi jak bardzo własna chociażby półka z książkami jest w stanie rozbudzić i ukierunkować zainteresowania czytelnicze, a tym samym otworzyć dziecku świat nie dla wszystkich dostępny, świat oglądany tylko oczyma duszy miłośników książek.
Wskazana jest współpraca nauczyciela z bibliotekarzem szkolnym. Nauczyciele poświęcają lekcję na „ wyprawę” do biblioteki i nadają temu zdarzeniu bardzo uroczyste znaczenie.
Najważniejszą rzeczą jest indywidualne podejście do każdego dziecka. „ Każde dziecko to pewna indywidualność i dlatego zainteresowanie książką może powstać u każdego w innym momencie i pod wpływem innej pobudki. Wszystko zależy od doboru odpowiedniej książki. Dzieci interesują się przede wszystkim książką o żywej, barwnej akcji”.
Nauczyciel nie może z góry narzucić dzieciom spojrzenia na książkę, nakazać swoją interpretację. „ Stosując dowolny sposób wprowadzania poszczególnych pozycji lektury i zachęcania dzieci do ich poznania, nauczyciel musi zachować takt i umiar i specjalnie nie chwalić utworów, mogą bowiem znaleźć się dzieci, którym dana książka nie przypadnie do gustu, a wtedy poczują się zawiedzione, a co gorsza stracą zaufanie do słów i sądów nauczyciela. Szacunek i przekonanie do naszej oceny są koniecznie potrzebne”.
Rolą nauczyciela jest wskazanie uczniowi książki jako źródła wiedzy.
Ponadto nauczyciel powinien:
„ 1. Nie tylko śledzić powstawanie i narastanie zaciekawień czy zainteresowań czytelniczych, ale także budzić aktywność dzieci i nadawać jej pedagogiczny kierunek.
2. Stosować więcej pytań rozstrzygających (dlaczego?), aby nauczyć dzieci wyrażania swoich myśli i sądów dotyczących różnych sytuacji.
3. Dokonywać odpowiedniego wyboru książki, które będą tematem dyskusji i rozważań na lekcjach języka polskiego.
4. Stosować różne ciekawe formy pracy z tekstem literackim i więcej czasu poświęcać na pracę z książką. W ciekawy sposób prezentować wybrane książki i zachęcać dzieci do poznania ich treści.
5. Zainteresowania czytelnicze rozwijać na różnych lekcjach – planowo lub okazjonalnie.
6. Zachęcać dzieci do prowadzenia dzienniczków lektur, aby były pomocą dydaktyczną i dzienniczkiem prac, oraz do udziału w konkursach czytelniczych”.
Nauczyciel ma ogromny wpływ na powstawanie i rozwijanie zainteresowań czytelniczych. Ma do wyboru wiele różnorodnych metod i form, i tylko od jego inwencji zależy ich wykorzystanie w czasie zajęć lekcyjnych.

Bibliografia:
1.Awgulowa J., Świętek W., Incsenizacje w klasach I – IV, PZWS, Warszawa 1998
2.Kątny M., Rozwijanie zainteresowań czytelniczych u uczniów klas I-III, „ZSG” nr 1, Warszawa 1981
3.Papuzińska J., Inicjacje literackie, WSiP, Warszawa 1981
4.Patzerowa M., Lektura uczy, bawi, wychowuje, PZWS Warszawa 1973
5.Radwiłowicz M., Morawska Z., Metodyka nauczania początkowego, WSiP, Warszawa 1986
6.Rytlowa J., Czytanie w szkole, PZWS, Warszawa 1963