Agresja w grupie - temat na godzinę wychowawczą

Klasa szkolna jest specyficzną grupą, której dynamika czasami może zaskoczyć nauczyciela, zwłaszcza gdy nie są mu znane psychologiczne mechanizmy procesów grupowych.
W pracy z zespołem klasowym można zaobserwować jak uczniowie zbliżają się do siebie i współpracują ze sobą. Następnie zaczynają się tworzyć podgrupy, pojawiają się pierwsze konflikty i rywalizacja, wyłaniają się liderzy.
Nauczyciel powinien monitorować sytuację, reagować i rozwiązywać pojawiające się problemy, przepracowywać negatywne emocje, rozmawiać o nich z uczniami i szukać dobrego sposobu na tworzenie przyjaznego klimatu w klasie.
Chciałabym zaproponować ćwiczenia, które służą ujawnianiu, przepracowaniu i ujściu istniejącej agresji w grupie.
Stosujemy je wówczas, kiedy grupa przechodzi w swoim rozwoju fazę agresji, kiedy dostrzegamy u uczniów ukryte zachowania agresywne oraz incydenty wrogości.
W czasie wykonywanych ćwiczeń możemy przyjrzeć się i zastanowić na ile przejawy agresywnych zachowań są efektem dynamiki grupowej, na ile prawidłowością wynikającą z okresu dojrzewania, a w jakim stopniu są sygnałem rzeczywistych problemów i konfliktów utrudniających prawidłowe reakcje interpersonalne.

Ustawiamy krzesła w kręgu. Nauczyciel kieruje rozmową przykładowo zaczynając w następujący sposób: każdy z nas przeżywał w życiu sytuacje, które go denerwowały,irytowały, złościły do tego stopnia, że miał ochotę krzyczeć a nawet uderzyć kogoś. Czy możemy o tym porozmawiać? Czy znane są wam tak skrajne emocje?
Każdy po kolei kończy zdanie: jestem najbardziej zła gdy ..... (kończymy zgodnie z tym co czujemy).
Prowokujemy dyskusję zadając uczniom pytania: czy takie sytuacje są częste? Czy mają miejsce w domu, w klasie,między rówieśnikami, w internacie?
Jak sobie radzicie w takich sytuacjach? Czy znacie metody zastępowania i wygaszania złości?
Prowadzący zachęca uczniów do wypowiedzi, zwracając jednocześnie uwagę na to, aby nie formułowano ocen, krytycznych uwag i komentarzy.
Proponujemy uczniom następujące ćwiczenia:


Wpychanie się do kolejki

Wzdłuż ściany ustawia się kolejka. Co raz ktoś próbuje wcisnąć się do przodu kolejki - ku oburzeniu stojących. Uczniowie wchodzą w wyznaczone role.

Podziękowania za wstrętny prezent

Grupa spaceruje po sali. Każdy dziękuje spotkanej osobie za otrzymany prezent.
Dziękując mamy przeświadczenie, że otrzymany prezent jest czymś czego ta osoba się pozbyła, nieładny, nieprzydatny, po prostu bubel.

Dokuczanie

Jedna osoba przyjmuje rolę dokuczającej innym (1). Pozostali uczniowie poruszają się po sali z zamkniętymi oczami. Jedynka przez około dwie minuty - zależnie od tego ile osób liczy klasa dokucza chodzącym uczniom. Nauczyciel kończy ćwiczenie kiedy każdy był już w roli dokuczającego innym. Pilnuje również czasu - ustalonego na wchodzenie w role oraz odpowiada za bezpieczeństwo osób biorących udział w ćwiczeniu i czuwa aby formy dokuczania nie przekroczyły norm uznawanych w grupie.

Rządzenie grupą

Jedynka przez około minuty rządzi grupą wydając odpowiednie rozkazy i polecenia, które grupa musi natychmiast wykonać. Następnie przekazuje rządzenie kolejnej osobie. Wszyscy uczniowie powinni wziąć udział w ćwiczeniu. Każdy rządzi tylko raz i odpowiada za bezpieczeństwo biorących udział w ćwiczeniu.
Oczywiście każde ćwiczenie powinno zostać omówione. Od nauczyciela prowadzącego zajęcia zależy czy będzie omawiał każde ćwiczenie z osobna czy np. po dwa.
Ważne aby dał szansę uczniom do wypowiedzi na temat tego, co najbardziej im przeszkadzało i rytowało w czasie zabawy. Które sytuacje wzbudzały negatywne emocje: złość, agresję, chęć wzięcia odwetu. Dlaczego tak się działo?
Omówienie robimy w sposób umożliwiający uczniom bezpieczne wyrażenie uczuć przeżywanych w czasie wykonywanych ćwiczeń. Właściwy komentarz nauczyciela określający istotę agresji, parafrazowanie, empatia to czynniki, które sprzyjają otwartości uczniów i gotowości do dzielenia się tym co przeżywali w czasie wchodzenia w rolę.
Ważne aby grupa doświadczyła poczucia tego, że można bezpiecznie, nie atakując rozmawiać o złości i agresji.
Ćwiczenia służą odkrywaniu pokładów agresji i szukaniu podłoża jej istnienia.
Ponieważ są to propozycje na godzinę wychowawczą a nie na zajęcia reedukacyjne młodzieży agresywnej nie przedstawiam ćwiczeń uruchamiających silne reakcje emocjonalne np. gdy grupa dopinguje agresora.
W rozmowie można pytać uczniów jak określają swoje reakcje: jakie ich zachowania i jakie zachowania innych uczniów biorących udział w ćwiczeniu przyczyniły się do zaistnienia określonych emocji i reakcji?
Jak my określamy problem, a w jaki sposób definiują go inni?
W jakich sprawach istnieją rozbieżności i brak zgody, a w których zbieżne poglądy i zgodność?
Oczywiście są to tylko sugestie - nauczyciel sam wg. uznania i potrzeb może przygotować sobie omówienie zaproponowanych ćwiczeń.
Na zakończenie można zrealizować ćwiczenie "wypożyczalnia pomysłów".
Wszyscy siedzą w kręgu. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli sobie sytuację, w której zachowali się agresywnie nie mają dobrego pomysłu na inne rozwiązanie sytuacji. Mają teraz wyjątkową okazję, aby pożyczyć od kogoś pomysł na rozwiązanie tego problemu.
Osoba, która chce pożyczyć pomysł opowiada wszystkim zdarzenie, następnie siadając przed wybranym kolegą mówi "nie wiem, co można było innego zrobić w tej sytuacji, czy mogę od ciebie pożyczyć pomysł"?
Zwraca się ze swoją prośbą do poszczególnych kolegów dotąd, dopóki nie zdecyduje się na wypożyczenie pomysłu.

Na zakończenie zajęć rozmowa w kręgu. Uczestnicy omawiają zdobyte doświadczenia.
Rundka kończąca zajęcia:
Podobało mi się: ....
Dowiedziałem się, że ....
Zamierzam wykorzystać ....
Myślę, że nasza klasa ....

L i t e r a t u r a
D. Jakubowska, J. Jakubowski, A. Łypacewicz, H. Rylke - red.,"Ja i inni", WSiP, Warszawa 1987
Materiały otrzymane w czasie zajęć Studium Socjoterapii w Krakowie - prowadzonego przez Stowarzyszenie Psychologów Praktyków w Krakowie.