Zakopane - stolica Młodej Polski. Konspekt lekcji języka polskiego dla klasy 3 liceum

Temat: Zakopane – stolica Młodej Polski.

Typ lekcji: wprowadzająca, utrwalająca.

Czas trwania: 45 minut.
Cele ogólne:
Uczeń
- zna pojęcia: styl zakopiański, gwara podhalańska.
Cele szczegółowe:
Uczeń potrafi:
- przeczytać utwory pisane gwarą (lub stylizowane na gwarę),
- zinterpretować utwór,
- wskazać w wierszu elementy nurtu impresjonistycznego i symbolizmu,
- wymienić utwory stworzone pod wpływem fascynacji przyrodą Tatr i kulturą ludową regionu,
- wskazać najważniejsze cechy gwary podhalańskiej,
- wskazać zjawisko synestezji,
- zrekonstruować system wartości legendarnych góralskich zbójników,
- wyjaśnić źródła fascynacji przyrodą tatrzańską i ludem góralskim.
Metody:
- m. słowna: rozmowa, praca z tekstem, wykład, czytanie z podziałem na role,
- m. działań praktycznych: ćwiczenia z tekstem,
- m. oglądowa: ilustracje.
Środki dydaktyczne:
- album Tatry – skalnym urwiskom,
- kartki z wydrukowanymi utworami: Kazimierza Przerwy –Tetmajera, Tadeusza Micińskiego, Jana Kasprowicza, Franciszka Nowickiego.
Formy pracy:
- zbiorowa,
- indywidualna.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

I Ogniwo wstępne (ok. 7 minut).

1. Nauczyciel w formie krótkiego wykładu wprowadza uczniów w temat zajęć:
Z kręgu zainteresowań młodopolskich twórców wymienia najważniejsze fascynacje Młodej Polski: zainteresowanie kulturą japońską, chłopomania, czyli fascynacja tym, co swojskie, rodzime. Według Tadeusza Boya – Żeleńskiego najbardziej symptomatyczne, czyli znamienne dla Młodej Polski fascynacje to satanizm i Tatry, stąd określenie krytyka: Młoda Polska tatrzańska i szatańska. Motywy te powtarzają się w twórczości niemal każdego młodopolskiego literata.
2. Nauczyciel prezentuje uczniom album Tatry – skalnym urwiskom z fotografiami oraz wierszami tatrzańskimi.
3. Nauczyciel zapisuje na tablicy, a uczniowie w zeszytach temat lekcji: Zakopane – stolica Młodej Polski.

II Ogniwo centralne: (ok. 35 minut).

1. Nauczyciel informuje uczniów, że wioska tatrzańska - Zakopane została „odkryta dla świata” przez Tytusa Chałubińskiego, lekarza, który postanowił stworzyć tam uzdrowisko. Wkrótce Zakopane stało się celem pielgrzymek pisarzy i poetów wszystkich trzech zaborów. Tatry fascynowały m. in.: Adama Asnyka, Wincentego Pola, zaś z twórców młodopolskich: Stanisława Witkiewicza, Kazimierza Przerwę – Tetmajera, Jana Kasprowicza, Franciszka Nowickiego, Władysława Orkana. Twórczość niektórych z nich jest określana mianem „tatrzańskiej”, czyli stanowi obszerny i osobny rozdział ich literackiego dorobku. Motywy tatrzańskie pojawiały się nie tylko w literaturze, przeniknęły również do innych sztuk, np. pojawiają się w malarstwie (Malczewski, Witkiewicz), w muzyce (Karłowicz, Szymanowski). Wśród ważnych postaci, związanych z Tatrami zalicza się również autora Słownika gwary podhalańskiej Bronisława Dembowskiego, księdza Józefa Stolarczyka oraz Seweryna Goszczyńskiego, któremu Kazimierz Przerwa – Tetmajer dedykował swoje dzieło: Na Skalnym Podhalu. Jak ów poeta zapisał w przedmowie, opowiadania Na Skalnym Podhalu były przez ludność góralską uważane za „cudactwa i śmieszne i głupie zmyślenia, o niej wypisywane”.
2. Lektura fragmentu Na skalnym Podhalu – uczniowie czytają opowiadanie Babski wybór z podziałem na role. Po lekturze utworu nauczyciel wraz z uczniami analizuje tekst. Uczniowie zapisują w zeszytach najważniejsze wnioski: zwięzłość tekstu, występowanie elementów humorystycznych, obecność gwary podhalańskiej, dosadne wyrażenia, ożywiające narrację.
3. Nauczyciel kontynuuje wykład: Tetmajer opisuje groźny, surowy, często okrutny świat pełnych energii i pierwotnej siły górali. Elementy humoru łagodzą atmosferę surowego życia górali, którzy kierują się w życiu instynktem i w bezwzględny sposób walczą z wrogami. Opowiadania z cyklu Na Skalnym Podhalu oparte są na autentycznych motywach ludowych. Tetmajer opisuje świat miniony, znany już tylko z opowiadań starych bajarzy chłopskich. Tatry były wielką fascynacją Tetmajera – poeta nie tylko opiewał ich potęgę w swoich utworach, ale również odkrywał piękno gór uczestnicząc w często niebezpiecznych wyprawach. W późniejszych latach zdrowie nie pozwalało mu na kontynuowanie górskich wędrówek, jednak poeta wciąż pozostawał w bliskim związku ze środowiskiem zakopiańskim. Do jego zasług należy również popularyzowanie gwary podhalańskiej. Z pewnością na fascynację poety Tatrami wpłynął fakt, iż urodził się on u podnóża tych gór, w Ludźmierzu; jak pisał we wspomnieniach: „U nas w Ludźmierzu było ślicznie. Dunajec szedł przez wieś pod sam dwór. Były ciche pola, kamieńce puste. (...) Były na koniec z jednej strony góry Beskidy, z drugiej Tatry, cały łańcuch, jak stalowy mur.”
4. Nauczyciel przypomina uczniom o postaci Sabały, którego spopularyzował w swej tatrzańskiej twórczości Witkiewicz oraz o Janosiku, któremu Tetmajer poświęcił kilka utworów, m. in. Legendę o Janosikowej śmierci. Uczniowie przypominają legendę o Janosiku: zbój, który walczył z ludzką niedolą, odbierał możnym bogactwa, by rozdawać je biednym jest przykładem niezależnego, dzielnego, pełnego tężyzny górala.
5. Nauczyciel prosi uczniów, by zastanowili się, co mogło stanowić przyczynę wielkiego zainteresowania górami wśród poetów Młodej Polski. Uczniowie dochodzą do wniosku, że fascynacja Tatrami wynikała z tęsknoty za siłą, za niezłomną postawą wobec przeciwności losu; było to przeciwieństwem dekadenckich nastrojów. Ponadto bohaterscy zbóje cieszyli się wolnością i niezależnością, co było istotne dla Polaków znajdujących się pod zaborami.
6. Lektura Marszu zbójeckiego oraz fragmentu Listu Hanusi Tetmajera przez wybranych uczniów. Nauczyciel zwraca uwagę na występującą w tych utworach gwarę podhalańską. Uczniowie wymieniają cechy gwary podhalańskiej (wymowa wygłosowej spółgłoski ch jako k, mazurzenie, liczne zdrobnienia itp.) oraz wyjaśniają znaczenie trudnych wyrazów (watra, obyrtnąć, freirecka itp.)
7. Wybrany przez nauczyciela uczeń czyta poetycki utwór Tetmajera pt. Melodia mgieł nocnych. Po lekturze wiersza uczniowie wraz z nauczycielem dokonują analizy i interpretacji utworu. Najważniejsze wnioski: zespolenie efektów muzycznych i plastycznych, występują powtórzenia, podmiot liryczny – my (mgły), ożywienie krajobrazu, ukazanie zmienności krajobrazu, nieustannego ruchu, obraz odwołuje do różnych zmysłów (synestezja).
8. Lektura utworu Tatry Franciszka Nowickiego przez jednego z uczniów. Nauczyciel informuje uczniów, że w tatrzańskich sonetach Nowickiego wyróżnia się: obrazy pustyni, echa pustyni oraz tragedie pustyni. Inspirację dla Nowickiego stanowiły Sonety krymskie Mickiewicza. Ponadto uczniowie zauważają, iż w utworze dominuje nastrój melancholii, zawodu, smutku, a także ton powagi i dostojeństwa.
9. Nauczyciel przypomina uczniom tatrzański epizod w biografii Jana Kasprowicza: poeta często wyjeżdżał do Poronina, w tej miejscowości spędził lata wojny, później zaś na stałe zamieszkał w willi Harenda koło Poronina, gdzie poświęcił się wyłącznie twórczości poetyckiej. Obecnie na Harendzie znajduje się muzeum poświęcone Kasprowiczowi. Sonety z cyklu Krzak dzikiej róży są uczniom znane z poprzednich zajęć, uczniowie więc przypominają, że Kasprowicz posługiwał się poetyką symbolizmu i impresjonizmu, podkreślał zespolenie człowieka z naturą. Wyjaśniają również symbolikę limby i krzaku róży, (limba – symbol nieuchronności śmierci, przemijanie; krzak róży – wyzwanie rzucone surowym prawom życia).
10. Nauczyciel wymienia również Tadeusza Micińskiego jako autora dzieła Nietota. Księga tajemnic Tatr.
11. Nauczyciel opowiada uczniom o tatrzańskich zainteresowaniach Stanisława Witkiewicza: o fascynacji pisarza stylem zakopiańskim (przykłady architektury znajdują się w podręczniku), o koncentrowaniu wokół siebie twórców zwiąanych z Zakopanem. Nauczyciel wymienia również tatrzańskie dzieła Witkiewicza: Na przełęczy, Z Tatr oraz przedstawia tematykę utworu Na przełęczy.
12. Nauczyciel przypomina, że wielu poetów, którzy swoje życie i twórczość związali z Tatrami spoczywa w Zakopanem (m. in. Tetmajer, Kasprowicz).

III Ogniwo końcowe (3 minuty).

1. Podsumowanie:
- Młoda Polska tatrzańska - wymienienie przyczyn fascynacji górami,
- różnorodność postaw: Tetmajer: poezja nastrojowa, ukazująca ból istnienia, Kasprowicz: poezja symboliczna, Nowicki: mityczna interpretacja gór,
- rezultaty fascynacji Tatrami: mitologizacja, kult Zakopanego, spopularyzowanie bohaterów góralskich legend, gwary podhalańskiej oraz stylu zakopiańskiego.
2. Nauczyciel zadaje uczniom pracę domową:
a) Analiza i interpretacja utworu Pozdrowienie Kazimierza Przerwy – Tetmajera,
b) lektura zamieszczonego w podręczniku tekstu pt. Odkrywanie Tatr.


BIBLIOGRAFIA PODMIOTOWA:
1. Utwory: J. Kasprowicza, Sonet II z cyklu, Krzak dzikiej róży, Kazimierza Przerwy – Tetmajera: Melodia mgieł nocnych, List Hanusi, Legenda o Janosikowej śmierci, Marsz zbójecki, Babski wybór, Franciszka Nowickiego Tatry.
BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTOWA:
1. J. Z. Jakubowski, Literatura polska okresu Młodej Polski, Warszawa 1972.
2. T. Kosyra – Cieślak, B. Matusiak, Przeszłość to dziś. Scenariusze lekcji, klasa II, cz. 2, Warszawa 2004.
3. J. Krzyżanowski, wstęp [w:] K. Przerwa – Tetmajer, Poezje wybrane, Wrocław 1968.
4. M. Podraza – Kwiatkowska; Literatura Młodej Polski, Warszawa 1992.
5. Poezja Młodej Polski, oprac. M. Jastrun, Wrocław 1967.
BIBLIOGRAFIA POMOCNICZA:
1. M. Nagajowa, ABC metodyki języka polskiego dla początkujących nauczycieli, Warszawa 1990.
2. M. Taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej? czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa 1998.
POMOCE DYDAKTYCZNE:
1. H. Hermanowicz, J. Kurek, Tatry – skalnym urwiskom, Kraków 1988.