Opis i analiza przystosowania społecznego dziecka z zespołem Downa

2. Opis i analiza przypadku przystosowania społecznego dziecka z zespołem Downa - Monika K.

Każde dziecko rozwija się w swoim rytmie, ma swoje uzdolnienia i trudności. Wszystkie stosowane przez nas oddziaływania powinny być dobrane do jego indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych. Dzieci z zespołem Downa żywo reagują na otoczenie, domagają się obecności osób dorosłych, oczekują ich towarzystwa w czasie zabawy. Są miłe i czułe, bardziej otwarte niż dzieci zdrowe, na ogół mają mniejsze wymagania. Posiadają one wysoką gotowość do naśladowania. Jednakże u dzieci nie poddawanych stymulacji rozwojowej występuje brak inicjatywy i samodzielności. Są one raczej uległe wobec innych, naśladują wzory zachowań, a ich chwilowe pragnienia przemijają. Dzieci z zespołem Downa potrafią doskonale różnicować stosunek otoczenia do nich. Darzą miłością, sympatią i przyjaźnią te osoby, które są dla nich życzliwe, łagodne i troskliwe. Odrzucają tych, do których nie mają zaufania. Są bardzo wrażliwe na czyjąś krzywdę. Osobie poszkodowanej okazują współczucie, spieszą z pomocą, głaszczą, tulą do siebie, całują. Zganione za coś odczuwają wstyd, manifestując go opuszczeniem głowy, zarumienieniem się, odejściem, schowaniem się za jakiś przedmiot. Często obserwuje się u nich zmienność nastrojów (upór, dąsy, obrażanie się, czasem bez wyraźnej przyczyny). W większości dzieci z zespołem Downa są pełne ciepła i życzliwości do ludzi. Swe stany emocjonalne uzewnętrzniają głośno manifestując radość z pochwały, zacierają ręce, klaszczą z zadowolenia, głaszczą się po głowie, jeśli uda się im osiągnąć zamierzony cel. Od pierwszych chwil życia dziecko z zespołem Downa, tak jak każde inne, powinno być kochane, uznawane, akceptowane, mieć zapewnione bezpieczeństwo i kontakt z najbliższymi.
Monika urodziła się w 1994 roku. Od urodzenia przebywa w różnych ośrodkach i domach pomocy Od roku 2000, dziewczynka uczęszcza na zajęcia rewalidacyjno- wychowawcze. Brak stymulacji w środowisku nie wpływał rozwojowo na uczennice.

I. Identyfikacja problemu
Do głównych objawów wskazujących na istnienie problemu wskazują następujące symptomy:
• Monika nie ma wykształconej mowy werbalnej,
• Monika jest ociężała, mało aktywna ruchowo,
• Monika ma wadę postawy ciała,
• Monika do pracy włącza się bardzo wolno, szybko nudzi się zadaniem, ma krótkotrwałą koncentrację uwagi,
• Monika manifestuje krzykiem złość i agresję,
• Monika nie kontroluje połykania śliny,
• Monika nie wykonuje samodzielnie czynności samoobsługowych, nie je stałych pokarmów, nie pije z kubka,
• niska sprawność manualna i graficzna – nie umie trzymać kredki,
• Monika nie skupia uwagi w rodzince na innych czynnościach poza kręceniem się na krześle – brak stymulacji po zajęciach rewalidacyjno – wychowawczych,
• Monika ciągle trzyma ręce złożone,
• Monika rozumie i wykonuje proste polecenia.

II .1. Geneza i dynamika zjawiska
Orzeczenie poradni Psychologiczno - Pedagogicznej zawiera minimum informacji diagnostycznych o dziecku. Najczęściej podany jest tylko stopień upośledzenia, zalecenia dotyczące kierunku rewalidacji oraz kilka krótkich informacji o funkcjonowaniu społecznym dziecka. To zbyt mało, żeby ułożyć program terapii z dzieckiem, czy plan pracy rewalidacyjno - wychowawczej. Dlatego pierwsze trzy miesiące poświęciłam na obserwacji i adaptacji do nowego środowiska i otoczenia. Monika przyzwyczajała się do mnie, do mojego głosu, ja obserwowałam, co lubi, jak reaguje na różne sytuacje, czego się boi i jak się próbuje porozumieć ze mną w razie potrzeby, obserwowałam jej lęki i rzeczy które sprawiały jej radość oraz ruchy stereotypowe. Początkowo starałem się niczego dziecku nie narzucać, tylko obserwować, ewentualnie pomagać w wykonywaniu różnych czynności.
Po dwu miesięcznej obserwacji i konsultacjach z personelem, siostrami DPS i nauczycielem wcześniej uczącym Monikę postawiłam diagnozę funkcjonalną, aby znaleźć odpowiedź na dwa pytania:
1. Na jakim etapie rozwoju znajduje się dziewczynka.
2. Jakie sytuacje, czynności, ćwiczenia mogę wykorzystać dla wspomagania rozwoju dziecka.
Aby postawić diagnozę umiejętności funkcjonalnych przeprowadziłam wywiad z opiekunem prawnym Moniki oraz osobami które się nią opiekują w DPS. Starałam się znaleźć odpowiedź na pytania:
• Jak Monika zachowuje się w codziennych sytuacjach? - podczas jedzenia, zabiegów higienicznych, ubierania, zabaw itp.
• Co lubi robić i co robi gdy pozostaje sama?
• Czego wyraźnie nie lubi, czego się boi?
• W jakich miejscach przebywa najchętniej?
• Jakie sytuacje wywołują radość, a jakie strach?
• Jak się porozumiewa z opiekunami?
• Czy odróżnia osoby bliskie i obce?
• W jakiej pozycji dziecko lubi najbardziej przebywać?
• Czy i jak reaguje na wprowadzane zmiany?
• Czy reaguje na dźwięki z otoczenia?
• Czy lubi słuchać muzyki?
• Czy są jakieś preferowane aktywności przez dziecko?
Na podstawie odpowiedzi na te pytania i własnej obserwacji, orzeczenia poradni, należałoby postawić diagnozę umiejętności funkcjonalnych, diagnoza ta nie byłaby pełna ponieważ najwięcej mogliby powiedzieć rodzice dziecka, a takich informacji brak, ponieważ rodzice nie interesują się od urodzenia losem dziewczynki. Aby postawić w miarę adekwatną diagnozę, posłużyłam się dodatkowo narzędziem diagnostycznym, czyli Inwentarzem H.C.Gunzburga do Oceny Postępu w Rozwoju Społecznym.
2. PPAC opracowany dla Moniki.
Z diagramu PPAC możemy łatwo wywnioskować, w jakim kierunku powinna przebiegać praca terapeutyczna, aby wspomóc rozwój dziewczynki. Najbardziej zaburzona jest sfera umiejętności samoobsługowych i komunikacja werbalna.Diagnoza umiejętności funkcjonalnych oparta na długotrwałej obserwacji dziecka i PPAC Gunzburga.
Umiejętności związane z poruszaniem się;
• Monika porusza się samodzielnie, wchodzi i schodzi ze schodów.
• skakać na piłce typu "skoczek",
• omijać niewielkie przeszkody.,
• bujać się na koniku
Umiejętności samoobsługowe:
Jedzenie i picie
• nie potrafi jeść sama łyżeczką,
• nie potrafi pić z kubka,
Toaleta i kąpiel
• lubi się myć, chętnie chlapie się w wodzie
• myje ręce i twarz , wyciera ręcznikiem,
• boi się mycia zębów,
Rozbieranie i ubieranie się;
• potrafi ściągnąć odzież wierzchnią,
• ma kłopoty z podciąganiem rajstop lub spodni po wyjściu z toalety,
• nie zakłada samodzielnie obuwia,
Sposoby poznawania świata i umiejętności poznawcze:
• najchętniej poznaje otoczenie dotykając, oglądając nowe przedmioty,
• manipuluje nimi, potrząsa, czasem odkłada, jeżeli ją nie interesują, czasami je rzuca,
• wykazuje zainteresowanie dźwiękami otoczenia, kieruje głowę w kierunku skąd pochodzi dźwięk, bardzo lubi zabawki dźwiękowe,
• reaguje na swoje imię, odwraca głowę w kierunku nauczyciela, podchodzi do niego,
• postawą ciała, gestem domaga się tego, czego w danej chwili oczekuje,
• reaguje krzykiem radości w nowych sytuacjach społecznych,
• naśladuje czynności ,zadania które sprawiają jej przyjemność,
• odróżnia pokarmy nadające się do jedzenia z innym przedmiotami,
Umiejętności porozumiewania się:
Monika bardzo szybko przywiązała się do mojej osoby, zaakceptowała mnie, bardzo często chce, by ją przytulić. W nowych sytuacjach społecznych trzymam ją za rękę w ten sposób przestaje krzyczeć. Sposoby, dzięki którym Monika porozumiewa się:
• krzyczy gdy kończymy mycie rąk, ponieważ bardzo to lubi,
• gdy coś co przyciąga jej uwagę i nie znajduje się w zasięgu jej ręki, przychodzi do mnie i prowadząc za rękę wskazuje dany przedmiot,
• siada na kolana i się przytula gdy jest zadowolona,
• głośne pomrukiwanie sygnalizuje, że jest niezadowolona,
• śmiech w otoczeniu wywołuje uśmiech na jej twarzy,
Preferencje Moniki:
• Monika uwielbia zabawki grające,
• bardzo lubi pluskanie w wodzie,
• lubi się przytulać i siadać na kolana,
• lubi masaż pleców i dłoni,
• lubi zabawy paluszkowe.
Zachowania nietypowe:
• krzyk w nieznanych miejscach i skupisku obcych osób,
• reagowanie strachem na czynność wykonywania mycia zębów,
• ciągłe stymulowanie się w rodzince kręceniem na krześle,
Tak skonstruowana diagnoza umiejętności funkcjonalnych, łącznie z analizą inwentarza PPAC Gunzberga dała mi podstawę do zaplanowania edukacji Moniki tak, aby przebiegała zgodnie z jej potrzebami i możliwościami.

III. Prognoza

Prognoza negatywna– nie udzielanie regularnej pomocy specjalistów spowoduje narastające destrukcyjne braki i ograniczenia intelektualne, w wyniku czego Monika nie osiągnie wymaganych umiejętności i wiadomości, aby mógł w miarę funkcjonować w społeczeństwie.

Prognoza pozytywna– prowadzenie skutecznej i wieloaspektowej terapii spowoduje, że uczeń zdobędzie wiadomości i umiejętności na miarę swoich możliwości, zminimalizuje niedobory rozwojowe oraz będzie przestrzegał podstawowe normy społeczne. Wspieranie rozwoju to kształtowanie optymalnych warunków ukazujące mocne strony dziecka. Uważam, że należy zachęcać dziecko do podejmowania aktywności, rozwijać to co się da naprawić, stosować częste pochwały i nagrody. Ponieważ Monika jest raczej ufny w stosunku do innych ludzi (w tym nauczycieli), jego rozwój w zakresie przystosowania społecznego rodzi duże nadzieje na osiągnięcie wyższego poziomu, który będzie w pełni akceptowany przez otwartą społeczność.
Prawidłowo prowadzona praca z uczniem umożliwi:
• uspołecznienie, dzięki któremu Monika będzie mogła lepiej funkcjonować w grupie,
• zwiększenie aktywności własnej w czasie wykonywania czynności samoobsługowych,
• rozwój motoryki małej i właściwej postawy fizycznej,

IV. Propozycje rozwiązania

Nawiązanie współpracy z personelem DPS w zakresie wspólnego oddziaływania na zaburzone funkcje zarówno w klasie jak i w domu to pierwsza rzecz którą wprowadziłam. Opracowanie programu rewalidacji indywidualnej dla Moniki w celu usprawniania umiejętności samoobsługi i samodzielności, artykulacji mowy, rozwijania funkcji poznawczych i sprawności manualnych.

Celem podjętych przeze mnie działań było:
• uspołecznienie,
• nabywanie umiejętności poprawnego połykania śliny i stałych pokarmów,
• nabywanie umiejętności samodzielnego jedzenia i picia,
• usprawnianie narządów mowy,
• doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• komunikowanie się, współpraca i działanie w grupie,
• nabywanie umiejętności orientacji przestrzennej i w schemacie własnego ciała,
• wdrażanie do wykonywania czynności samoobsługowych,
• uczenie się poprawnego reagowania na bodźce: słuchowe, wzrokowe, dotykowe,
• zdobywanie zdolności manipulacyjnych obu rąk,
• wzbudzanie mowy, kształtowanie umiejętności porozumiewania się z otoczeniem drogą werbalną i pozawerbalną,
• eliminowanie zachowań niepożądanych.

V. Wdrażanie oddziaływań
W celu poprawy zaistniałej sytuacji:
• rozpoczęłam intensywną pracę nad rozwojem umiejętności dnia codziennego przez naśladowanie,
• wdrożyłam do większej samodzielności w zakresie czynności samoobsługowych, powoli wprowadzałam czynność mycia zębów,
• w trakcie zajęć ukazywałam związki między nabywanymi umiejętnościami, a ich znaczeniem poprzez wykorzystanie ich w konkretnych codziennych sytuacjach,
• konsekwentne wymagałam od dziecka spełniania poleceń, nie wyręczałam w działaniu,
• wydłużałam czas koncentracji uwagi,
• stosowałam stymulację polisensoryczną ze szczególnym zwróceniem uwagi na wzrok,
• wprowadziłam somatognozję: kształtowanie poczucia schematu własnego ciała i orientacji w przestrzeni,
• wprowadziłam zajęcia z terapii Weroniki Sherborne, Knillów,
• prowadziłam zajęcia metodą Snoezelena i Castillo - Moralesa
• usprawnianie manualne;
• wprowadziłam konsultację i terapię logopedyczną,
• wprowadzenie zabaw paluszkowych,
• wprowadzenie codziennego czytania,
• wprowadziłam zajęcia integracyjne w przedszkolu,

VI. Efekty oddziaływań

Wprowadzając działania zmierzające do zlikwidowania, zminimalizowania , wyrównania braków spowodowanych utrudnionym kontaktem, poprawy w zakresie uspołecznienia, dzięki któremu Monika będzie mogła lepiej funkcjonować w większej grupie udało mi się w znacznym stopniu zrealizować zamierzone cele. Monika stała się bardziej pogodna, spokojna. Wydłużył się u niej czas koncentracji w czasie wykonywania prac plastycznych, manualnych do kilkunastu sekund. Dzięki pracy przy komputerze - w programie happy duck , emitowaniu muzyki w Media in player i filmu edukacyjnego „Mądry maluch” Monika skupia się w swojej rodzince uwagę na oglądaniu wybranych pozycji w telewizji, a nie kręceniu się na krześle obrotowym. W zakresie uspołecznienia nawiązała kontakt z dziećmi podczas zajęć integracyjnych w przedszkolu, obecność nauczyciela powoduje zanik krzyków związanych z obecnością nieznajomych osób. Monika dzięki temu uczestniczy we wszystkich przedsięwzięciach organizowanych poza DPS. Monika chętnie przychodzi na wezwanie nauczyciela, wykonuje proste polecenia i aktywnie uczestniczy w zabawach ( zwłaszcza z muzyką). Duży postęp nastąpił w sferze samoobsługi Monika z niewielką pomocą nauczyciela myje zęby, ręce, twarz, nauczyła się pić samodzielnie z kubka i jeść łyżeczką. Dużo radości sprawia jej nakrywanie do stołu i zmywanie naczyń po śniadaniu. Nabyte umiejętności przenosi do rodzinki. Przez prowadzone przeze mnie działania usprawniające mowę Monika nauczyła się połykać ślinę, sięgać i jeść pokarmy stałe. Zatem można powiedzieć, że w efektach pracy z Moniką odniosłam sukces, jest on pozornie niewielki, ale w pracy z dziećmi upośledzonymi w stopniu głębokim postępy są niewielkie i wymagają znacznie dłuższego okresu czasu. Aby utrzymać poziom rozwojowy Moniki potrzebna jest stała praca, nie tylko na zajęciach rewalidacyjno -wychowawczych, ale i poza nimi. Dlatego będę nadal starać się, by to co zostało osiągnięte było trwałe. Pomocne mi w tym będą założenia , które były wyznacznikiem zaistniałego problemu.