Konspekt lekcji z języka polskiego dla klasy I liceum: "Pochodzenie języka polskiego"

Czas realizacji tematu: 45 min.

Cele lekcji:
poziom wiadomości:

- uczeń wie, czym jest język i do czego służy;
- uczeń zna fragment Biblii dotyczący budowania wieży Babel;
- uczeń zna rodowód polszczyzny;
- uczeń zna rodziny i grupy językowe wywodzące się z języka praindoeuropejskiego;
- uczeń zna pojęcia: rodzina językowa, język praindoeuropejski, prajęzyk;
- uczeń wie, kim byli święty Cyryl i Metody i co im się zawdzięcza;
- uczeń wie, że język staro- cerkiewno- słowiański jest najstarszym językiem literackim Słowian;
- uczeń zna prasłowiański zapis początkowego fragmentu modlitwy „Ojcze nasz”;
- uczeń wie, do jakiej grupy językowej należy nasz język ojczysty

poziom umiejętności:

- uczeń potrafi podać sens frazeologiczny wieży Babel;
- uczeń potrafi wymienić grupy językowe należące do rodziny indoeuropejskiej;
- uczeń potrafi przyporządkować poszczególne języki do odpowiednich grup językowych;
- uczeń potrafi wskazać, które języki nie wywodzą się z języka praindoeuropejskiego i do jakiej należą rodziny językowej;
- uczeń potrafi wskazać miejsce języka polskiego na tle innych języków słowiańskich i indoeuropejskich

poziom postaw:

- szacunek dla języka ojczystego;
- świadomość ciągłego, nieustannego rozwoju języka

Metody pracy: heureza, podająca, oglądowa, zajęć praktycznych.
Forma pracy: jednostkowa, zbiorowa.
Środki dydaktyczne: podręcznik do nauki o języku, album malarstwa „Biblia w malarstwie”, plansza z rodowodem polszczyzny, Pismo św., ćwiczenia przygotowane przez nauczyciela.


Przebieg lekcji :




Zaangażowanie:

Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, czym jest język, do czego służy. Pyta uczniów, jakie znają języki, czy wiedzą może, ile jest na świecie języków.
Nauczyciel mówi, że na świecie istnieje około 5 tys. języków. Zobaczmy w jaki sposób Biblia tłumaczy wielość języków. Nauczyciel odczytuje biblijne podanie o wieży Babel I tzw. pomieszaniu języków.
Wyjaśnienie znaczenia słowa Babel – od słowa „balal”- pomieszał.
To podanie wyjaśnia nam przyczynę różnorodności języków i narodów. Proces ten jest przedstawiony w sposób metaforyczny.

Archeologia dostarcza dowodów, że ludzie od niepamiętnych czasów żyli na ziemi. Zapewne jakoś mówili, żeby się ze sobą porozumieć. Początkowo nasi praprzodkowie stanowili niewielką grupę, zamieszkiwali ograniczone terytorium, i używali jednego języka. Potem zaczęli się mnożyć, wędrować w poszukiwaniu lepszego życia, osiedlać się na nowych terenach oddzielonych od siebie, często w sposób naturalny górami, rzekami, lasami. Powstawały wspólnoty, które zaczynały się w izolacji od innych grup, mowa ich zaczęła się stopniowo różnicować. W obrębie tych wspólnot następował dalszy podział, który doprowadził w rezultacie do powstania bardzo wielu języków narodowych, z jakimi mamy do czynienia we współczesnym świecie.
Na dzisiejszej lekcji porozmawiamy sobie o pochodzeniu naszego języka ojczystego – czyli języka polskiego.

Zapisanie tematu lekcji: Pochodzenie języka polskiego.

Jako motto zapisujemy:

„A niechaj narodowie wżdy postronni znają,
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”( M. Rej ).

Badanie, prezentacja, przekształcenie:

Wykład nauczyciela o rodowodzie języka polskiego.

Język polski wywodzi się od języka praindoeuropejskiego. Językiem praindoeuropejskim ok.3tys. lat p.n.e. posługiwała się wspólnota etniczna zamieszkująca obszary Europy i Azji. Była to ludność zajmująca się przede wszystkim pasterstwem, a także rolnictwem.
Na przełomie III i II tys. p.n.e. w wyniku ruchów migracyjnych dochodzi do rozbicia wspólnoty praindoeuropejskiej. Powstają pewne grupy, rodziny języków blisko z sobą spokrewnionych. Wyjaśnienie pojęć: rodzina językowa – zespół języków pokrewnych,
tj. wywodzących się od wspólnego przodka, prajęzyka. Prajęzyk – język, z którego w wyniku stopniowego, nieprzerwanego rozwoju powstała rodzina językowa.
Na świecie istnieje ponad 30 wielkich rodzin językowych, większość z nich dzieli się na mniejsze grupy. Rodzinę indoeuropejską tworzą następujące grupy językowe ( nauczyciel omawia wykres ). Uczniowie na otrzymanych kartkach z rodowodem polszczyzny (załącznik nr 1) wpisują języki, należące do poszczególnych grup językowych.
Do rodziny języków indoeuropejskich nie należą następujące języki: węgierski, fiński, estoński, lapoński. Tworzą one rodzinę ugrofińską.
Początkowo języki bałtyckie i słowiańskie rozwijały się razem, tworząc wspólnotę bałtosłowiańską. Jednak na przełomie V i IV w. p.n.e. wspólnota ta się rozpadła na grupę języków bałtyckich i grupę języków prasłowiańskich.
Język prasłowiański rozwijał się w ciągu wieków, zewnętrznie się różnicując. W VI w. n.e. wyodrębniły się z języka prasłowiańskiego trzy duże grupy językowe: wschodniosłowiańska, zachodniosłowiańska, południowosłowiańska.
Nauczyciel podaje języki należące do tych grup językowych.
Od początku IX w. datuje się samodzielny już rozwój poszczególnych języków słowiańskich, a wśród nich polszczyzny.
Pierwszym zapisanym literackim językiem Słowian był język staro- cerkiewno- słowiański.
Na początku IX w. istniało państwo Morawskie. Książę Mojmir przyjął chrzest, podporządkował się władzy niemieckiej. Następca Mojmira – Rościsław nie chcąc uzależnić Moraw od Niemiec, zwrócił się do cesarza, aby przysłał misjonarzy w celu przeprowadzenia misji na Morawach. Na Morawy przybyli bracia Cyryl ( Konstanty ) i Metody. Pochodzili oni z Salonik; mieli oni możliwość poznania języka Słowian. Ułożyli oni alfabet słowiański zwany głagolicą ( oparty głównie na piśmie greckim ) oraz przetłumaczyli na znany im słowiański dialekt macedoński księgi liturgiczne. Ten pierwszy zapisany literacki język Słowian, zwany staro – cerkiewno – słowiańskim, rozpowszechnił się potem w wielu krajach słowiańskich jako język kościelny, czasem także oficjalny, urzędowy. ( Zadanie domowe: dlaczego ten język nosi miano języka staro – cerkiewno –słowiańskiego ).
Jego archaiczna struktura stanowi znakomite źródło wiadomości o stanie prasłowiańszczyzny. Nauczyciel rozdaje uczniom odbity na ksero fragment modlitwy „Ojcze nasz” w języku scs. (załącznik numer 2). Pyta się uczniów, czy im się to z czymś kojarzy. Następnie nauczyciel odczytuje ów fragment.

Nauczyciel rozdaje uczniom zadania do wykonania. ( załącznik numer 3 ).
Nauczyciel rozdaje uczniom tekst z fragmentem „Pana Tadeusza” napisany w różnych językach. Uczniowie zapoznają się z tymi tekstami.

Podsumowanie:

Od jakiego języka wywodzi się język polski? Do jakiej grupy językowej należy?



Ćwiczenie nr 1
Oto kilka par języków. Które należą do tej samej grupy językowej? Jak się ona nazywa?

A) j. angielski – j. irlandzki C) j. francuski – j. rumuński

B) j. szwedzki – j. fiński D) j. duński – j. niemiecki

E) j. włoski – j. rumuński F) j. bułgarski – j. hiszpański





Ćwiczenie nr 2

Kogo Polak najlepiej zrozumie? Dlaczego?

a) Anglika b) Francuza c) Rosjanina d) Słowaka e) Chorwata

Ćwiczenie nr 3

Które języki europejskie nie wywodzą się z języka praindoeuropejskiego? Do jakiej rodziny je zaliczamy?





Ćwiczenie nr 4

Podane języki wpisz w odpowiednie miejsce do tabelki:
polski, czeski, niemiecki, włoski, słowacki, dolnołużycki, serbski, chorwacki, rosyjski, ukraiński,, bułgarski, słoweński.




j. zachodniosłowiańskie j. południowosłowiańskie j. wschodniosłowiańskie




Język polski wywodzi się od języka praindoeuropejskiego.
Językiem praindoeuropejskim około 3tys. lat p.n.e. posługiwała się wspólnota etniczna zamieszkująca obszary Europy i Azji. Była to ludność zajmująca się przede wszystkim pasterstwem. Na przełomie III i II tyś. p.n.e. w wyniku ruchów migracyjnych dochodzi do rozbicia wspólnoty europejskiej. Powstają pewne grupy, rodziny języków blisko z sobą spokrewnionych. Rodzina językowa – zespól języków pokrewnych, tj. wywodzących się od wspólnego przodka, prajęzyka.
Prajęzyk – język, z którego w wyniku stopniowego, nieprzerwanego rozwoju powstała rodzina językowa.
Do rodziny indoeuropejskiej nie należą języki: węgierski, fiński, estoński, lapoński. Należą do rodziny języków ugrofińskich.
Pierwszym zapisanym literackim językiem Słowian był język staro – cerkiewno – słowiański.