Zastosowanie metod aktywnych a aktywność dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu głębokim

Od kilku lat pracuję z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym. Chcę się podzielić swoimi spostrzeżeniami oraz doświadczeniem zdobytym w pracy z dziećmi upośledzonymi w stopniu głębokim. Stosowanie metod aktywnych w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym ma swój szczególny wymiar. Działanie jest niejednokrotnie jedynym sposobem zdobycia wiedzy o otaczającym świecie.

Aby moi wychowankowie stali się aktywni uwzględniam ich indywidualne możliwości, starannie planuję zajęcia tworząc sytuacje zachęcające. Dbam o komfortowe warunki umożliwiające uczestnictwo w różnorodnych aktywnościach oraz stosuję atrakcyjne pomoce dydaktyczne.

W swojej pracy z dziećmi upośledzonymi w stopniu głębokim stosuję metody aktywne. Mają one szanse powodzenia jedynie wtedy gdy odpowiednio dostosowuję, modyfikuję je do indywidualnych możliwości, upodobań i zainteresowań dziecka. Dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym najczęściej mają poważnie zaburzone i ograniczone możliwości ruchu. Bywa, że nie odczuwają potrzeby spontanicznego poruszania się. Dlatego o znaczeniu ruchu pamiętam podczas wszystkich aktywności. Dziecko z głębokim upośledzeniem umysłowym potrzebuje dużo czasu na odczucie, podjęcie wysiłku, wykonanie aktywności - pomaga przy tym muzyka.

Aktywność poprzez muzykę
W pracy rewalidacyjnej z dziećmi z głębokim upośledzeniem umysłowym rzadko wykorzystuję muzykę jako samodzielny element rewalidacji, łączę różne metody i techniki aktywne. Najczęściej wykorzystuję muzykę do uspokojenia dziecka gdy doszło do wybuchu gwałtownych emocji, kiedy dziecko jest agresywne. Muzyka w sposób dynamiczny zmienia słuchacza, rozluźnia napięcie, pobudza do działania lub skupienia uwagi. Trafia do dziecka bez konieczności przeprowadzenia analizy intelektualnej jej treści. Na ogół łączę elementy muzyki ze śpiewem, ruchem, kolorem gestem, słowem. Aktywność muzyczna umożliwia komunikację niewerbalną, dzięki której uczestnik może „pokazać” swoje problemy bez użycia słów. Do ulubionych należą „Programy Aktywności” M.i Ch. Knillów, oraz „Poranny krąg”. Dzieci w sposób dynamiczny żywo reagują na muzykę i bardzo chętnie uczestniczą w aktywności muzyczno-ruchowej. Obserwuję u swoich podopiecznych duże zaangażowanie i radość. Dzieci, które zazwyczaj są bierne w widoczny sposób uaktywniają się. Zajęcia nie wymagają takich umiejętności jak sprawne manipulowanie przedmiotami, zdolność przemieszczania się, spostrzegania złożonych wzorów itp.
Aktywność muzyczno-ruchowa wywiera pozytywny wpływ także na dzieci nadmiernie pobudliwe, sprawia, że są one lubiane. Poza zaspokajaniem potrzeb zabawy realizują inne cele, takie jak:
-poznawanie swojego ciała, poszczególnych jego części,
-mobilizują do wykonywania ruchów o charakterze celowym,
-uczą współdziałania w grupie,
-zwracanie uwagi na rówieśników i na ich rolę w zabawie,
-dzieci poznają proste instrumenty i wydawane przez nie dźwięki.

Do zajęć włączam elementy ilustrujące piosenki, zabawy muzyczne, które oddziałują na różne zmysły, często na zasadzie skojarzeń. Przy piosence o deszczu opryskuję dzieci kroplami wody, o jesieni – rozrzucam na nie kolorowe liście. Stwarzam właściwą atmosferę i nadaję zabawie rytmu np. kołysząc się na boki, do tyłu, do przodu, klaszcząc, tupiąc, poklepując - masując różne części ciała, unosząc ręce do góry, itp. Dzieci, które nie potrafią wykonać czynności samodzielnie korzystają z mojej pomocy. Dla dzieci, które lubią słuchać głosów zwierząt, wykorzystuję piosenki, których bohaterami są zwierzęta lub ich naturalne odgłosy.
Dzieci z głębokim upośledzeniem mają słabe możliwości kontrolowania ruchów ręki i dłoni, rzadko są zdolne do wykonywania precyzyjnych ruchów. Dłoń jest podstawowym narzędziem poznawania świata. Uwrażliwianie dłoni i jej twórcze wykorzystanie umożliwiają dzieciom działanie i polisensoryczne poznawanie – rozumienia świata. Dlatego z dziećmi zdolnymi do manipulowania używam kolejno różnych tworzyw:
• wody: działa rozluźniają i uspokajająco, ułatwia samorzutną aktywność, daje poczucie bycia sprawcą, możliwość obserwowania swoich ruchów;
• materiałów półpłynnych: kisiel, krochmal, galaretka, piana – dodaję do nich zapach, wkładam do nich atrakcyjne przedmioty aby zachęcić dziecko do szukania i chwytania;
• materiałów sypkich: groch, fasola, ryż, itp. Dają możliwość działania dzieciom, którym ruchy dłoni sprawiają trudności;
• materiałów formowalnych: glina plastelina, ciastolina, masa solna – wymaga od dziecka użycia większej siły mięśni.
Z dzieckiem, które opanowało powyższe umiejętności prowadzę różnorodne aktywności. Do najprostszych należą:
• odciskanie na papierze dłoni, stopy;
• malowanie dłońmi na dużych arkuszach tektury:
• rozprowadzanie ręką zabarwionego farbami kisielu;
• posypywanie kartki z klejem ryżem lub płatkami owsianymi;
• rzucanie różnego rodzaju drobiazgów: złotka, watki, nitki, listki itp. na posmarowaną klejem kartkę;
• rozdmuchiwanie na papierze: kropli farb, kaszy, korali, itp.;
• wyciskanie z butelki po szamponie półpłynnej, kolorowej masy.

Zaprezentowane aktywności przez działanie należą do zajęć trudnych do wykonania. Wymagają sporo czasu do przygotowania i posprzątania po nich. Sprawiają jednak moim wychowankom dużo radości i mają duże walory rewalidacyjne. Przeprowadzenie ich wymaga od nauczyciela umiejętności praktycznych, wiedzy teoretycznej i predyspozycji osobowościowych. Polecam wykorzystanie wyżej wymienionych aktywności w pracy z dziećmi z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Warunkiem powodzenia jest zabawa, miła atmosfera, wspólna radość.

Podczas zajęć rewalidacyjno - wychowawczych wykorzystuję następujące metody pracy:

• Stymulacja polisensoryczna
• Programy aktywności M. Ch. Knillów
• Metoda porannego kręgu
• Metoda relaksacji
• Masaż ciała
• Metoda pracy logopedycznej
• Metoda pedagogiki zabawy
• Arteterapia
• Technika malowania 10 palcami
• Muzykoterapia
• Metoda wzmocnień pozytywnych
• Zabawy paluszkowe