Program zajęć dodatkowych z biologii dla uczniów kl. II LO w celu przygotowania do matury w zakresie rozszerzonym

„Zdam maturę na 100%”
Program zajęć dodatkowych z biologii dla uczniów kl. II liceum ogólnokształcącego w celu przygotowania do matury w zakresie rozszerzonym

Opracowała:
mgr Jolanta Buler

I. Wstęp

Program przygotowany jest dla uczniów klasy II liceum ogólnokształcącego, w której biologia jest realizowana w zakresie podstawowym. Uczniowie wyrazili chęć zdawania matury w zakresie rozszerzonym. Zajęcia będą miały na celu poszerzenie wiadomości z działu: „Różnorodność życia na Ziemi”, „Genetyka”, „Metabolizm”. Dzięki temu uczniowie będą mogli przygotować się do egzaminu maturalnego na poziomie rozszerzonym. Program będzie wykorzystywany co roku celem przygotowania uczniów z klas, w których biologia jest realizowana na poziomie podstawowym do matury na poziomie rozszerzonym.
Program obejmuje III semestry. Przewidywana liczba godzin - ok. 45.
Zajęcia będą realizowane w ramach godziny z KN.

Niniejszy program został opracowany w oparciu o:
1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. (Dz. U. z 2002 r. Nr 51, poz. 458); z późniejszymi jej zmianami z dnia 19.07.2002r. (Dz. U. z 2002r. Nr 121, poz. 1037).
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (Dz. U. z 2003 r. Nr 90, poz. 846).
3. Informator o egzaminie maturalnym od roku 2008.

II. Ogólne cele kształcenia
1. Poznanie zależności w funkcjonowaniu organizmów żywych na różnych poziomach organizacji.
2. Poznanie teorii i praw biologicznych.
3. Integracja wiedzy z różnych dziedzin do wyjaśniania zjawisk biologicznych.
4. Poznanie, realizacja i osiągnięcie celów szczegółowych kształcenia i wychowania.
5. Rozwijanie motywacji do samodzielnego uczenia się oraz wykonywania zadań w domu.

III. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku uczestnictwa w zajęciach uczeń poszerza swoją wiedzę w zakresie:

1. Znajomości budowy i procesów życiowych u przedstawicieli różnych grup systematycznych roślin i zwierząt.
2. Umiejętności wyjaśniania związków między strukturą, a funkcją na różnych poziomach organizacji żywych organizmów.
3. Postrzegania funkcjonowania organizmu jako zintegrowanego układu.
4. Umiejętności analizowania zależności między środowiskiem życiowym organizmów, a ich budową i funkcjonowaniem.
5. Posługiwania się terminologią biologiczną.
6. Umiejętności prowadzenia obserwacji i eksperymentów z zastosowaniem metod poznania naukowego.
7. Umiejętności wykorzystywania różnych źródeł wiedzy do wyjaśniania zjawisk i procesów biologicznych oraz formułowania i uzasadniania własnych opinii.
IV. Sposoby osiągania celów
Metody, formy i środki dydaktyczne dobierane są w ten sposób, by w znacznym stopniu aktywizować uczniów. Najodpowiedniejszymi są metody: podająca, problemowa, obserwacja, eksponująca oraz ćwiczeniowa.
Wykład teoretyczny jest połączony z pokazem. W toku pracy powinny być uwzględnione potrzeby
i oczekiwania uczniów - podmiotu kształcenia. Nauczanie powinno zatem przebiegać zgodnie z następującymi zasadami:
- przystępności - przekazywanie wiadomości zrozumiale dla ucznia,
- poglądowości - przekaz werbalny poparty odpowiednią prezentacją.

V. Treści nauczania

Tematy zajęć i zakres treści:
1. Protisty- najprostsze organizmy eukariotyczne.
- występowanie i środowisko życia protistów
- niektóre procesy życiowe protistów
- sposoby rozmnażania i cykle życiowe protistów
- przegląd systematyczny i ogólnobiologiczne znaczenie protistów
2. Główne linie rozwojowe roślin zielonych. Mszaki – rośliny z przewagą gametofitu.
- teoria telomowa
- opanowanie środowiska lądowego przez rośliny
- główne szczepy rozwojowe roślin
- pochodzenie i środowisko życia mszaków
- budowa mszaków
- przemiana pokoleń mszaków – dominacja gametofitu
- przegląd systematyczny i znaczenie mszaków
3. Pochodzenie paprotników. Budowa widłaków, skrzypów i paproci.
- budowa paprotników
- przystosowania paprotników do życia na lądzie
- przemiana pokoleń u paprotników - dominacja sporofitu
- paprotniki jednako- i różnozarodnikowe
- przegląd systematyczny paprotników
- ochrona gatunkowa paprotników
- znaczenie paprotników
4. Budowa organów wegetatywnych i generatywnych nasiennych. Cykle rozwojowe nasiennych.
- funkcje, budowa i metamorfozy organów roślinnych
- budowa organów rozrodczych roślin nagozalążkowych
- cykl rozwojowy roślin nagozalążkowych
- budowa kwiatu roślin okrytozalążkowych
- rodzaje kwiatów i kwiatostanów
- cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych
- powstawanie, budowa i rodzaje nasion
- powstawanie i rodzaje owoców
- sposoby rozprzestrzeniania się roślin nasiennych
- porównanie roślin jedno- i dwuliściennych
- porównanie roślin nago- i okrytozalążkowych
5. Grzyby – cudzożywne organizmy beztkankowe.
- środowisko i tryb życia grzybów
- poziomy organizacji budowy ciała grzybów
- strategie odżywiania się grzybów
- sposoby rozmnażania się grzybów
- przemiana pokoleń wybranych grup grzybów
- ochrona gatunkowa i znaczenie grzybów
- środowisko życia, budowa, klasyfikacja i ochrona porostów
6. Pochodzenie zwierząt. Gąbki – zwierzęta zasadniczo beztkankowe.
- poznanie pierwszych stadiów rozwoju zarodka, sposobów powstawania mezodermy
- wprowadzenie pojęć: dwuwarstwowce, trójwarstwowce, organogeneza
- poznanie podstaw podziału zwierząt na pierwouste i wtórouste
- poznanie kryteriów wyróżniania głównych linii rozwojowych zwierząt
- środowisko życia, budowa i znaczenie gąbek
7. Parzydełkowce – tkankowe zwierzęta dwuwarstwowe.
- środowisko życia parzydełkowców
- plan budowy polipa i meduzy
- budowa histologiczna parzydełkowców
- przemiana pokoleń i przegląd systematyczny parzydełkowców
- ekologia parzydełkowców i ich znaczenie rafotwórcze
8. Płazińce – prymitywne zwierzęta trójwarstwowe.
- systematyka płazińców
- środowisko i tryb życia wirków
- przystosowania przywr i tasiemców do pasożytnictwa
- wybrane cykle rozwojowe tasiemców
- profilaktyka chorób pasożytniczych
9. Nicienie – budowa i przegląd systematyczny.
- pochodzenie i cechy nicieni
- morfologia i anatomia obleńców na przykładzie glisty ludzkiej
- cykle życiowe wybranych gatunków pasożytniczych
- profilaktyka chorób wywołanych przez nicienie
10. Pierścienice – segmentowane zwierzęta robakokształtne.
- pochodzenie pierścienic
- plan budowy pierścienic
- cechy aromorfotyczne pierścienic
- charakterystyka głównych grup pierścienic
- ekologia pierścienic
- znaczenie pierścienic w ewolucji zwierząt bezkręgowych
11. Mięczaki – silnie wyspecjalizowane bezkręgowce.
- pochodzenie mięczaków
- występowanie i środowisko życia mięczaków
- budowa i biologia ślimaków, małży i głowonogów
- przegląd systematyczny mięczaków
- ekologia i znaczenie gospodarcze mięczaków
12. Stawonogi – najliczniejszy szczep zwierząt na Ziemi.
- pochodzenie stawonogów
- środowisko i tryb życia stawonogów
- czynności życiowe stawonogów
- morfologia i anatomia stawonogów
- charakterystyka skorupiaków, pajęczaków oraz owadów
- ekologia i znaczenie gospodarcze stawonogów ze szczególnym uwzględnieniem owadów
- ochrona gatunkowa stawonogów
13. Budowa i funkcje życiowe kręgowców.
- charakterystyczne cechy szkarłupni
- pochodzenie i główne linie rozwojowe strunowców
- zwierzęta wtórouste i pierwouste
- lancetnik jako pierwowzór strunowców
- charakterystyczne cechy kręgowców
14. Budowa i funkcje życiowe ryb.
- stanowisko systematyczne ryb i bezżuchwowców
- morfologia i anatomia minoga
- dwie linie rozwojowe ryb- chrzęstnoszkieletowe i kościste
- przystosowania ryb do życia w wodzie
- ekologia ryb i ich znaczenie gospodarcze
15. Płazy – kręgowce dwuśrodowiskowe
- wyjście kręgowców na ląd - meandrowce
- przystosowania płazów do wodno - lądowego trybu życia
- przegląd krajowych gatunków płazów i ochrona gatunkowa
- czynniki zagrażające płazom
16. Gady – pierwsze owodniowce.
- przystosowania gadów do lądowego trybu życia
- przegląd systematyczny i ochrona gatunkowa gadów
- radiacja adaptatywna gadów mezozoicznych
17. Budowa i funkcje życiowe ptaków.
- progresywne cechy ptaków związane ze zdolnością do lotu
- stałocieplność ptaków
- przegląd systematyczny ptaków
- znaczenie biologiczne i gospodarcze ptaków
- gatunki krajowe i ochrona gatunkowa ptaków
18. Pochodzenie i filogeneza ssaków.
- progresywne cechy ssaków
- systematyka ssaków
- stekowce i torbacze
- ssaki właściwe - najwyżej uorganizowane kręgowce lądowe
- przegląd systematyczny i znaczenie ssaków
19. Metabolizm komórkowy. Enzymy.
– klasyfikacja i nazewnictwo enzymów
– budowa i działanie enzymów
– kinetyka reakcji enzymatycznych
– fizyczne i chemiczne czynniki wpływające na aktywność enzymów
– zasada sprzęgania reakcji egzo- i endoergicznych
– rodzaje fosforylacji
– budowa ATP
20.Fotosystemy jako jednostki czynnościowo-strukturalne fotosyntezy.
– lokalizacja procesu fotosyntezy
– barwniki fotosyntetyczne
– fosforylacja fotosyntetyczna (cykliczna i niecykliczna)
21. Etapy i chemizm fotosyntezy.
– lokalizacja, przebieg i produkty fazy jasnej
– lokalizacja i przebieg fazy ciemnej
– bilans węglowy i wydajność energetyczna fotosyntezy
– wpływ czynników fizycznych i chemicznych na tempo fotosyntezy
– fotosynteza typu C4
– znaczenie fotosyntezy dla funkcjonowania całej biosfery
22. Chemosynteza – alternatywna strategia autotrofizmu.
– istota i przebieg procesu chemosyntezy
– grupy bakterii chemosyntetyzujących (wodorowe, siarkowe, nitryfikacyjne, żelazowe)
– udział chemoautotrofów w cyklach biogeochemicznych
23. Uzyskiwanie energii użytecznej biologicznie.
– lokalizacja procesu oddychania komórkowego
– etapy oddychania tlenowego
– znaczenie biologiczne oddychania beztlenowego i tlenowego
– wymiana gazowa a utlenianie biologiczne
24. Niektóre przemiany tłuszczów i aminokwasów.
– ß-oksydacja i synteza kwasów tłuszczowych
– dezaminacja aminokwasów
– budowa i rola acetylo-CoA
– gospodarka wodno-mineralna i wydalanie u zwierząt amonio-, uriko- i ureotelicznych
25. Powielanie informacji genetycznej.
– hipotetyczne modele procesu syntezy DNA
– lokalizacja, czynniki i przebieg replikacji
– błędy procesu replikacji i ich znaczenie
– mechanizmy kontrolujące wierność replikacji
– replikacja telomerów
26. Przechowywanie informacji genetycznej.
– struktury przestrzenne DNA wyższego rzędu
– budowa chromosomu: prokariotycznego i eukariotycznego
27. Chromosomowa teoria dziedziczności Morgana.
– założenia chromosomowej teorii dziedziczności Morgana
– mapowanie chromosomów i całych genomów
– dziedziczenie płci
– współczesna interpretacja praw Mendla
28. Przykłady dziedziczenia określonych cech.
– dominacja zupełna i niezupełna oraz kodominacja
– allele wielokrotne
– geny dopełniające się oraz kumulatywne
– geny sprzężone z płcią
– geny sprzężone ze sobą parami
29. Transkrypcja i translacja.
– transkrypcja i obróbka posttranskrypcyjna
– budowa aparatu translacyjnego
– translacja i modyfikacje posttranslacyjne
– znaczenie translacji
– ekspresja informacji genetycznej wirusów
30. Regulacja ekspresji genów.
– operon laktozowy
– systemy kontrolne w komórkach eukariotycznych
– poziomy regulacji metabolizmu komórkowego
31. Procesy mutagenezy.
– klasyfikacja mutacji
– efekty mutacji genowych i chromosomowych
– czynniki mutagenne
– systemy naprawcze DNA
– mechanizm transformacji nowotworowej
32. Elementy genetyki człowieka.
– dziedziczenie niektórych cech fizycznych człowieka
– dziedziczenie grupy krwi, czynnika Rh (konflikt serologiczny)
– mechanizm dziedziczenia niektórych chorób sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm)
33. Genetyka i medycyna.
– terapia genowa
– hodowle komórkowe i tkankowe
– klonowanie organizmów
– sekwencjonowanie genomu człowieka

VI. Opis założonych osiągnięć ucznia
Uczeń zna:
● budowę i procesy życiowe u przedstawicieli różnych grup systematycznych roślin i zwierząt ● zależności między środowiskiem życiowym organizmów i ich budową, i funkcjonowaniem ● terminologię biologiczną
Uczeń potrafi:
● analizować zmiany zachodzące w środowisku i oceniać ich skutki ● przetwarzać informacje według podanych zasad ● selekcjonować i porównywać informacje ● odczytywać przedstawione informacje ● przedstawić i wyjaśnić zjawiska oraz procesy biologiczne ● wykorzystać różne źródła wiedzy do wyjaśniania zjawisk i procesów biologicznych oraz formułować i uzasadniać własne opinie ● formułować hipotezy, analizować i interpretować wyniki obserwacji i doświadczeń, wraz z oceną ich wiarygodności ● postrzegać organizm jako integralną całość

VII. Ocena i metody sprawdzania osiągnięć ucznia

Kontrola i ocena osiągnięć ucznia jest koniecznym elementem procesu kształcenia dla nauczyciela, ucznia i jego rodziców. Również na tych zajęciach osiągnięcia ucznia będą systematycznie sprawdzane i oceniane za pomocą kontroli ustnej, obserwacji pracy uczniów, odpowiednio przygotowanych zadań do samodzielnej pracy, rozwiązywania arkuszy egzaminacyjnych.
Kontrola i ocena informuje nauczyciela o postępach i umiejętnościach ucznia, a także pozwala ocenić dobór ćwiczeń i metod, które zostały zastosowane dla osiągnięcia celu.

VIII. Ewaluacja programu

Ewaluacja jest procesem wartościowania programu nauczania przez odbiorców: uczniów, nauczycieli, rodziców w celu podejmowania decyzji o modyfikacji, kontynuacji lub zmian w programie. Źródłem informacji o programie są jego odbiorcy. Cenne będą formułowane przez nich opinie o programie, jego skuteczności, użyteczności i atrakcyjności, jak i fakty przejawiające się w osiągnięciach uczniów, czynionych przez nich postępach, jakości wykonywanych prac.
W celu ewaluacji programu będą stosowane następujące narzędzia i techniki:
- ankiety dla uczniów,
- badanie diagnostyczne (próbna matura),
- egzamin maturalny (W związku z kontynuacją programu w następnych latach należy przeprowadzić ewaluację z uwzględnieniem wyników z matury majowej. Dzięki temu oceni
się efektywność i skuteczność prowadzonych zajęć, co do liczby godzin, sposobu realizacji i osiągniętych wyników.)
Sugestie i wnioski płynące z ankiet wykorzystam w toku dalszej pracy dydaktycznej.
Wykonywana będzie ewaluacja bieżąca po każdym semestrze.


IX. Literatura

1. Balerstet J., Batleja L. Biologia Vademecum maturalne 2011 Wyd. OPERON Gdańsk 2010
2. Balerstet J., Lewiński W. Biologia 1 podręcznik Wyd. OPERON Gdańsk 2005
3. Bartnik E., Lewiński W. Biologia 3 podręcznik Wyd. OPERON Gdańsk 2005
4. Bekas M., Miszczak M. Biologia matura na 100% Wyd. PWN Warszawa 2007
5. Gutkowska A., Kawa P. Biologia Matura 2011 Testy i arkusze Wyd. OPERON 2010
6. Holak E., Lewiński W. Biologia 2 podręcznik Wyd. OPERON Gdańsk 2005
7. Spalik K. Biologia 1 podręcznik Wyd. WSiP Warszawa 2002
8. Stawarz J., Stawarz R. Biologia 3 podręcznik Wyd. Nowa Era Warszawa 2008