Jak pracując z ciałem niepełnosprawnego dziecka można wpłynąć na jego rozwój?

Jak pracując z ciałem niepełnosprawnego dziecka można wpłynąć na jego rozwój?

Bardzo częstym problemem w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi są przetrwałe u nich pierwotne odruchy. Utrudniają one pracę terapeutom, są również uciążliwe dla dzieci. Dlatego chciałabym przybliżyć, w jaki sposób terapeuci mogą wyhamowywać przetrwałe u dzieci odruchy pierwotne. Wymienię najważniejsze spośród nich, wskaże jak wpływają one na funkcjonowanie dziecka, w przypadku, gdy nie ulegają one wygaśnięciu w odpowiednim czasie oraz zaproponuje jak pracować z ciałem takich dzieci.

Charakterystyka odruchów:

I ATOS
1Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny(ATOS).
2Sposób badania i efekt-Polega na tym, że gdy noworodkowi ułożonemu na plecach przekręci się głowę w prawo, to ręka prawa wyprostowuje się, a lewa kurczy.
3Czas wygaśnięcia-Wygasa do 6 miesiąca życia.
4Obecność tego odruchu blokuje-Wykonywanie czynności oburącz, przenoszenie rąk do ust, prawidłowe obracanie się, rozwój koordynacji wzrokowo – ruchowej.
5Jak pracować z ciałem niepełnosprawnego dziecka z przetrwałym odruchem pierwotnym ATOS:
Leżenie na plecach
-pod głowę (do wysokości barku) położyć klin, wałek, zagłówek pod kątem, broda przyciągnięta do klatki piersiowej
-pod nogi wałek
-jeżeli dziecko nie odpycha się to stopy są oparte
-granica ciała po obu stronach (daje to lepszą koncentracje w zabawie)
Leżenie na boku
-zmieniać boki, częściej układać dziecko na boku skróconym.
Pozycja siedząc
-w pozycji siedzącej np. przy jedzeniu zwrócić uwagę na symetrię ciała (druga ręka nieaktywna leży oparta na stole)
- wykonywanie różnych czynności rękoma w linii środkowej ciała, tak aby ułatwić utrzymanie głowy na wprost oraz symetrię ruchów;
- układać dziecko tak, aby obserwowało otoczenie na wprost a nie z boku;
-dużo zabaw z przekroczeniem linii środkowej ciała;
- nauka symetrycznych chwytów – picie z filiżanki z dwoma uszami.

II STOS
1Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny(STOS).
2Sposób badania i efekt-Polega on na tym, że gdy dziecko leży na brzuchu, zgięcie głowy do klatki piersiowej, wywołuje zgięcie kończyn górnych i wyprost kończyn dolnych,
a wyprost głowy w tył powoduje wyprost kończyn górnych i zgięcie kończyn dolnych.
3Czas wygaśnięcia-Wygasa do 6 miesiąca życia.
4Obecność tego odruchu blokuje-Zabawa oburącz, swobodne ruchy głowy, ruchy naprzemienne, blokuje czworakowanie, dziecko porusza się skokami zajęczymi na pupie, często siedzą w literkę W, problem z zabawą w siadzie (boją się utraty równowagi).
5Jak pracować z ciałem niepełnosprawnego dziecka z przetrwałym odruchem pierwotnym STOS:
-we wszystkich pozycjach (leżenie tyłem, przodem, siad) nie pobudzać do nadmiernego zginania i prostowania głowy
– zabawy na poziomie oczu;
-organizować zabawy w siadzie rozkrocznym (pole zabawy na wysokości oczu);
- nie pozwalać na siad klęczny( pupa między nogami), zachęcać do siadu bocznego, na wałku lub na krzesełku;
-uczyć pełzania, czworakowania naprzemiennego, nie pozwalać na tzw. „skoki zajęcze”;
-równomiernie obciążać ręce i kolana np. w pozycji czworacznej;
-układanie na bokach;
-noszenie z 1 noga zgiętą i rotacja tułowia.

III MORO
1 Odruch MORO
2Sposób badania i efekt-Wyzwalany przez napływ silnych bodźców: światło, dźwięk, ruch, dotyk, temperatury- wywołując przestrach. Dziecko wykonuje ruch obejmowania,
składający się z faz: I - odwodzenie i wyprost rąk, II – zgięcie i przywiedzenie, odruch ten ma pomóc noworodkowi bezpiecznie przywrzeć do matki.
3Czas wygaśnięcia-Wygasa między 1 a 6 miesiącem życia.
4Obecność tego odruchu blokuje-Reakcje równoważne, reakcje obronne, reakcje podporowe, szybka męczliwość, nadwrażliwość sensoryczna, labilność emocjonalna, zapada na choroby alergiczne.
5Jak pracować z ciałem niepełnosprawnego dziecka z przetrwałym odruchem pierwotnym MORO:
- dziecko należy układać na brzuchu i mobilizować do chwytania zabawek;
- ostrożnie przyzwyczajać do hałasów;
- mobilizować do podporów na rękach;
- na różne sposoby uprzedzać dziecko o mającym za chwile wystąpić bodźcu wywołującym u dziecka Odruch Moro np. „zaraz zapalę światło, stuk łyżeczką w kubek przed podaniem picia, dotknąć warg dziecka przed podaniem mu pokarmu itp.
- wolne zmiany pozycji ciała (podnosimy zawsze dziecko przetaczając je najpierw na bok a dopiero potem podnosimy do góry).

IV OPISTOTONUS -skrajna postać TOB
1OPISTOTONUS /zgięciowy,wyprostny/
2Sposób badania i efekt- W wyniku niekorzystnego bodźca, dziecko nagle prostuje się, odchyla głowę do tyłu, cofa barki, tułów wygina w łuk, kończyny dolne prostuje, ręce zaciśnięte w pięść.
Wywoływany jest przez zmianę położenia głowy w przestrzeni. Skrajna postać TOB w zgięciu (opistotonus zgięciowy) wywołany jest przez ruch głowy do przodu, a skrajna postać TOB w wyproście (opistotonus wyprostny) przy odchyleniu głowy do tyłu.
3Czas wygaśnięcia- Nie powinien występować.
4Obecność tego odruchu blokuje-Siad z biodrami prawidłowo zgiętymi, zabawę w pozycji siedzącej, reakcje równowagi, patrzenie wprost, lokomocję, mowę.
5Jak pracować z ciałem niepełnosprawnego dziecka z przetrwałym odruchem wrodzonym OPISTOTONUS:
- organizować dziecku zabawy w pozycji siedzącej z prawidłowo zgiętymi biodrami, barki lekko nachylone w przód (zaproponowano trójkątne krzesełko w którym pupa jest niżej kolana dziecka);
-zabezpieczać przed nadmiernym przywiedzeniem kończyn dolnych (rozpórki mocować w połowie uda, bliżej kolan, w pozycji leżącej na materacu dbać aby dziecko miało zgięte nogi w trzech stawach;
- nie podchodzić do dziecka z tyłu;
- w przypadku odchylenia głowy do tyłu nie naciskać na potylice w celu jej zgięcia;
- nosić dziecko w pozycji zgięciowej, tyłem do siebie lub z jedną nogą zgiętą;
w trakcie ćwiczeń mało emocji, wolne ruchy.

V Odruch chwytny rąk
1Odruch chwytny rąk
2Sposób badania i efekt-Podrażnienie wewnętrznej powierzchni dłoni ( od palca małego) powoduje jej odruchowe zaciśnięcie.
3Czas wygaśnięcia-Maksymalnie trwa do 3 miesiąca życia. Wygasa, gdy pojawia się świadome chwytanie.
4Obecność tego odruchu blokuje-Prawidłowy rozwój chwytu, możliwości poznawcze dziecka i rozwój koordynacji wzrokowo – ruchowej.
5Jak pracować z ciałem niepełnosprawnego dziecka z przetrwałym odruchem chwytnym rąk:
- rozluźniać ramiona i wyprowadzać je w kierunku linii środkowej ciała z rotacją zewnętrzną dłoni;
- mobilizować dziecko do dotykania ręką swojego ciała ( głaskanie drugiej ręki, brzucha , twarzy);
- mobilizować dziecko na ile jest to możliwe do samoobsługi;
- często poklepywać, głaskać powierzchnie grzbietowe ręki;
- do zabawy używać często zabawek większych niż dłoń dziecka( małe zabawki mogą wzmagać odruch chwytny);
- mobilizować dziecko do zabawy swoimi rączkami, np. kosi – kosi, itp.

VI Odruch chwytny stóp
1Odruch chwytny stóp
2Sposób badania i efekt-Podrażnienie stopy w okolicy podeszwowej palców powoduje ich zgięcie podeszwowe.
3Czas wygaśnięcia-Wygasa między 8 a 12 miesiącem życia wraz z pojawieniem się pionizacji.
4Obecność tego odruchu blokuje-
5Jak pracować z ciałem niepełnosprawnego dziecka z przetrwałym odruchem chwytnym stóp:
- mobilizować dziecko do zabawy stopami;
- zachęcać do chodzenia boso po różnym terenie ( dywan, trawa, piasek);
-dotykać i głaskać powierzchnie grzbietową stopy rozpoczynając od palca małego w kierunku pięty;
- nie wywoływać niekontrolowanego odruchu przez niepotrzebne punktowe drażnienie podeszwy stopy;
-chodzenie bokiem;
-w pozycji leżenia tyłem przy zgiętych nogach można uczyć unoszenia miednicy.


Literatura:
1)Dziecko niepełnosprawne ruchowo. Usprawnianie ruchowe. – praca zbiorowa pod redakcją Marii Borkowskiej, WSiP, Warszawa 1997
2)Uwarunkowania rozwoju ruchowego i jego zaburzenia w mózgowym porażeniu dziecięcym, M.Borkowska, Polskie Stowarzyszenie Terapeutów NTD – SI, Warszawa „Zaułek”1999

Opracowała: Magdalena Kuchta