Wprowadzenie liter Metodą Dobrego Startu w klasie "0"

WSTĘP

O Metodzie Dobrego Startu po raz pierwszy usłyszałam, gdy podjęłam studia podyplomowe z zakresu wychowania przedszkolnego. Poznałam wówczas ogólne zarysy jej charakterystyki. Mniej więcej w tym samym czasie pani dyrektor mojego przedszkola zakupiła książeczki do pracy z dziećmi 6-letnimi
M. Bogdanowicz, M. Barańskiej i E. Jakackiej Metoda Dobrego Startu – Od wierszyka do literki, zeszyt pierwszy i drugi.
Postanowiłam wtedy poszukać więcej informacji na temat tej metody, która mnie bardzo zainteresowała. Początkowo szukałam ich głównie na stronach internetowych. Tam w internetowym Serwisie Oświatowym znalazłam kilka ciekawych artykułów opracowanych przez nauczycielki pracujące tą metodą i osiągające dzięki niej wiele sukcesów pedagogicznych. Pozwoliłam sobie na wykorzystanie niektórych opracowań w niniejszej pracy.
Podczas studiowania Terapii Pedagogicznej miałam zaszczyt uczestniczyć w zajęciach prowadzonych osobiście przez Panią dr hab. Martę Bogdanowicz, profesor Uniwersytetu Gdańskiego. Osoba Pani profesor i jej wykłady pozostawiły niezapomniane wrażenia. Pierwszym krokiem, jaki później zrobiłam, było kupienie książki jej autorstwa Metoda Dobrego Startu. Teraz ta książka była podstawą, do której sięgałam, pisząc tę pracę.
Jako nauczyciel dzieci w wieku przedszkolnym staram się wykorzystywać różnorodne metody pracy, gdyż wiem, że tylko w ten sposób mogę właściwie zadbać o wszechstronny rozwój moich wychowanków. Dlatego ciągle poszukuję, czy to w literaturze, czy też poprzez uczestnictwo w warsztatach i kursach doskonalących, nowych, ciekawych i skutecznych metod pracy z dziećmi. Wgłębiając się w wiedzę o Metodzie Dobrego Startu zauważyłam, że nieświadomie wykorzystywałam w swojej pracy niektóre jej elementy, te zwłaszcza, które pozwalały dzieciom doświadczać nowych rzeczy wieloma zmysłami, w wielu aspektach.
Uważam, że warto poznać tę metodę, którą mogą wykorzystać w swojej pracy w całości lub w postaci wybranych elementów nauczyciele i pedagodzy, którzy pragną ułatwić dzieciom start na drodze do poznawania otaczającej ich rzeczywistości, nauki czytania i pisania.

I. Założenia i cele MDS

1.1 Charakterystyka ogólna MDS

Zdolność koncentracji i słuchania jest niezbędnym warunkiem każdego procesu uczenia się. Rozwój tychże umiejętności jest pierwszym krokiem na drodze do rozwoju społecznego i twórczego. Gry i zabawy z piosenką rozwijają wyobraźnię i możliwości twórcze, uczą bycia w grupie oraz integrują grupę. Rozwijają także zdolność ekspresji i improwizacji. Wprowadzają w relaks. Zalecane są na każdym etapie edukacji zarówno przedszkolnej jak i szkolnej. Szczególnie zaś w klasach integracyjnych, gdzie uczniowie mają ogromne trudności w koncentracji. Wspaniałą metodą jest Metoda Dobrego Startu.
Inspiracją do opracowania Metody Dobrego Startu była opracowana we Francji, w latach 40. i 50. przez terapeutkę Theę Bugnet-van der Voort, metoda „Le Bon Depart” (dobry odlot, odjazd, start).
W pierwszej wersji miała służyć rehabilitacji osób z nabytymi zaburzeniami ruchowymi. Następnie została przystosowana do pracy z dziećmi jako etap wstępny nauki czytania i pisania. Od tego czasu stosuje się ją we Francji, Holandii i Szwajcarii głównie w ośrodkach rehabilitacji dla dzieci z zaburzeniami psychoruchowymi oraz w przedszkolach.
Pierwsze informacje o tej metodzie dotarły do Polski dzięki pani prof. dr hab. med. Hannie Jaklewicz oraz artykułom A. Drath, J. Siwkiewicz, J. Sochańskiej, B. Zakrzewskiej oraz J. Markiewicz. Dla potrzeb szkolnictwa w Polsce Metoda Dobrego Startu adaptowana została przez panią dr hab. Martę Bogdanowicz, prof. Uniwersytetu Gdańskiego, w latach 60-tych.
Z oryginału przejęła ogólną zasadę wielozmysłowego uczenia dziecka, wykonywania ruchów zharmonizowanych w określonej przestrzeni i czasie oraz jednoczesne rozwijanie podstawowych funkcji spostrzegania i motoryki. Przejęła także kilka technik, jak np.: wystukiwanie rytmu na wałeczkach z piaskiem, rysowanie figur geometrycznych na piasku i na papierze w rytm śpiewanej piosenki oraz część wzorów geometrycznych. Następnie pracując z dziećmi o prawidłowym i zaburzonym rozwoju psychoruchowym i we współpracy między innymi z muzykami, nauczycielami i rodzicami opracowała własną Metodę Dobrego Startu wraz z całą strukturą obejmującą zajęcia, rodzaje ćwiczeń, program cyklu zajęć, zestaw wzorów i zestaw piosenek.
Metoda dobrego startu ma wszechstronne zastosowanie w pracy z dziećmi, ponieważ może być wykorzystywana w szkołach, przedszkolach, ogniskach przedszkolnych, poradniach, ośrodkach leczniczo-pedagogicznych podczas zająć zbiorowych i indywidualnych. Stosuje się ją w terapii i w profilaktyce w odniesieniu do dzieci, których rozwój jest zaburzony — usprawniając nieprawidłowo rozwijające się funkcje, oraz do dzieci o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym — aktywizując ten rozwój. Jest to więc metoda rehabilitacji psychomotorycznej i zarazem metoda stymulowania rozwoju psychomotorycznego.
Metoda ta jest stosowana w Polsce w różnych placówkach oświaty i służby zdrowia. Stosuje się ją jako system ćwiczeń lub wykorzystuje się jej elementy w zajęciach terapeutycznych z dziećmi wykazującymi zaburzenia rozwoju psychomotorycznego i mającymi trudności w nauce oraz w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania w przedszkolach. W ostatnich latach jest często wykorzystywana w terapii dzieci upośledzonych umysłowo, autystycznych, z mózgowym porażeniem dziecięcym (Bogdanowicz, Tomaszewska 1994; Bogdanowicz, Szlagowska).
Metoda Dobrego Startu jest elastyczna i umożliwia pracę z bardzo zróżnicowaną społecznością dziecięcą, praktycznie od 3 roku życia, pozwalając zwiększyć efektywność nauczania. Poprzez bogactwo form pracy ćwiczy koncentrację, rozwija spostrzegawczość, kształci analizę i syntezę wzrokową, usprawnia koordynację ruchowo-wzrokowo-słuchową oraz sprawność manualną począwszy od zabaw manipulacyjnych, wszelkiego rodzaju nawlekanki, ugniatanie palcami plasteliny, wycinanie, wydzieranie; zabaw konstrukcyjnych - budowanie wzorów liter lub szlaczków z klocków przez zabawy dydaktyczne, wszelkiego rodzaju układanki, rozsypanki, po zabawy plastyczne - modelowanie w masie solnej, plastelinie, malowanie i rysowanie na dużych formatach papieru po małe karty ćwiczeń.

Metoda Dobrego Startu występuje obecnie w formie trzech modyfikacji – programów dostosowanych do zróżnicowanych potrzeb dzieci:
• „Piosenki i rysunki”;
• „Piosenki i znaki”;
• „Piosenki i litery”.
Pani prof. M. Bogdanowicz opracowała:
- strukturę zajęć;
- rodzaje ćwiczeń, ich nazwy i sekwencyjny przebieg;
- techniki prowadzenia ćwiczeń (poza wymienionymi, zaczerpniętymi z oryginału) i porządek ich stosowania;
- program cyklu zajęć;
- zestaw wzorów (poza sześcioma oryginalnymi), zastąpienie wzorów literami;
- zestaw piosenek autorstwa D. Szlagowskiej, M. Tomaszewskiej, M. Barańskiej i A. Filara; wybór piosenek dziecięcych i ludowych z dostępnych śpiewników;
- trzy, wyżej wymienione, modyfikacje metody.
Metoda bardzo dobrze sprawdza się wśród uczniów klas młodszych z obniżoną sprawnością grafomotoryczną, zaburzoną orientacją w schemacie ciała i przestrzeni. Wybór właściwej części Metody Dobrego Startu do pracy z grupą uwarunkowany jest od wieku, stopnia upośledzenia i zaburzeń w rozwoju psychoruchowym. Proponowany zestaw ćwiczeń przeznaczony jest również dla uczniów zdrowych, dobrze rozwiniętych, usprawniając funkcje psychomotoryczne, wzrokowe, słuchowe, ruchowe. Utrwala lateralizację i orientację w schemacie ciała i przestrzeni. Zajęcia swoim scenariuszem odbiegają od typowej jednostki lekcyjnej, dlatego są bardziej atrakcyjne dla uczniów. Wymagają jednak od nauczyciela dobrej znajomości grupy i bogatego warsztatu pracy.
Stosowanie MDS wymaga elastyczności i twórczego myślenia i działania. MDS nie znosi rutyny i sztywnego korzystania ze schematów. Dlatego poziom zajęć zależy od osoby prowadzącej, od jej inwencji twórczej, umiejętności rozwijania programu zajęć i doświadczenia wraz z dziećmi ich realnych możliwości i potrzeb.
Uczniowie z pomocą nauczyciela kreślą wzór graficzny w rytm śpiewanej piosenki. Następnie wzór reprodukowany jest różnymi technikami i to sprawia, że zajęcia są atrakcyjne i mają przebieg dynamiczny. Bardzo lubiane przez uczniów są zajęcia , którym towarzyszy zabawa przy muzyce. Uczniowie w tej formie odreagowują napięcia, stres i nastawiają się pozytywnie do dalszej pracy.
Pozytywna motywacja do pracy jest istotna w przypadku dzieci, które potrzebują dużego wkładu czasu i wysiłku w opanowaniu zadań edukacyjnych. Alfabet piosenek czyli zestaw 22 drukowanych liter i dobranych do nich piosenek przeznaczony jest jak już wspomniałam dla uczniów, którzy mają problemy z zapamiętaniem i reprodukcją liter, techniką czytania i utrzymywaniem się w liniaturze. Jest to metoda, której pozytywne efekty oddziaływania widoczne są w rozwoju: dydaktycznym, wychowawczym, kulturalnym i społecznym uczniów.
Badania nad efektywnością metody dobrego startu wykazały, że ma ona także wyraźny aspekt diagnostyczny. W badaniach nad efektywnością tej metody analizowano początkowo jej wpływ na rozwój percepcji wzrokowej, percepcji słuchowej, motoryki lateralizacji i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni (Bogdanowicz, W. Loebl 1983; Bogdanowicz 1985). ,
W dalszych badaniach wykazano, że służy ona przede wszystkim rozwijaniu integracji percepcyjno—motorycznej (Bogdanowicz 1987).

Podsumowując należy podkreślić, że istnieje wiele metod pracy z uczniem, ale Metoda Dobrego Startu jest tą, która rozwija, usprawnia i kształci wszechstronnie.

1.2 Założenia i cele MDS

Metoda dobrego startu przeznaczona jest do pracy z dziećmi w wieku od 5 do 10 lat, chociaż można ją dostosować również do pracy z młodszymi dziećmi. Zaleca się stosować ją profilaktycznie oraz w celu rehabilitacji dzieci z zaburzonym rozwojem psychomotorycznym, nadpobudliwością psychoruchową lub mającymi trudności w nauce czytania i pisania. Wynika stąd, że można wykorzystać ją już w przedszkolu w grupie pięcio- i sześciolatków oraz w szkole, w klasach 1-3, na etapie wprowadzania liter, nauki czytania i pisania.
W profilaktyce zaleca się stosowanie MDS:
a) w przedszkolu jako przygotowanie do nauki szkolnej w grupie pięcio- i sześciolatków,
b) w klasie pierwszej jako ćwiczenia propedeutyczne w czytaniu i pisaniu,
c) w celu usprawnienia motoryki uczniów młodszych klas szkolnych,
W rehabilitacji stosuje się metodę dobrego startu:
a) w pracy z dziećmi o opóźnionym rozwoju psychomotorycznym,
b) w pracy z dziećmi o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym w celu usprawnienia funkcji percepcyjno- motorycznych; czyli w rehabilitacji dzieci z dysleksją, dysgrafią i dysortografią oraz zaburzeniami lateralizacji (w zespołach korekcyjno- kompensacyjnych w szkołach i ośrodkach pedagogicznych),
c) w pracy z dziećmi przejawiającymi niewielkie zaburzenia zachowania na skutek zaburzeń dynamiki procesów nerwowych i emocjonalnych.

Metodę dobrego startu należy stosować jako jedną z wielu metod oddziaływania terapeutycznego, nie zaś jako metodę wyłączną. Powodem jest to, iż nie wpływa na wszystkie funkcje psychomotoryczne oraz kształci jednocześnie kilka analizatorów (wzrokowy, słuchowy i ruchowy), co może być dla niektórych dzieci zbyt trudne. Również w pracy z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu powinna być stosowana jako jedna z wielu metod, gdyż w tym wypadku obok kształcenia funkcji psychomotorycznych niezbędna jest praca ukierunkowana na sam proces czytania i pisania. Ponadto stosowanie wyłącznie tej metody byłoby zubożeniem procesu dydaktycznego, który powinien być wielostronny.
Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych (czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami czyli integracji percepcyjno-motorycznej.
Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Usprawnianie w tym zakresie jak również kształtowanie lateralizacji (ćwiczenia ustalenia ręki dominującej) i orientacji w prawej i lewej stronie ciała jest wskazane dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania, natomiast jest niezbędne dla dzieci, u których występują opóźnienia rozwoju tych funkcji.
Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego: wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo- ruchowych). Dzięki temu dochodzi do prawidłowego wykonywania czynności ruchowych we właściwym czasie i przestrzeni, w harmonii z czynnościami poznawczymi, w tym językowymi.

Metoda Dobrego Startu to system ćwiczeń oddziałujących przede wszystkim na procesy instrumentalne: percepcyjne i motoryczne. Zasadniczą rolę odgrywają w tej metodzie trzy elementy: wzrokowy (wzory graficzne), słuchowy (piosenka) i motoryczne (wykonywanie ruchów zorganizowanych w czasie i przestrzeni, odtwarzanie wzorów graficznych, zharmonizowanych z rytmem piosenki).
Celem metody jest jednoczesne usprawnienie czynności analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego, kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
W jej założeniach leży więc usprawnienie i koordynacja, czyli integrowanie funkcji wzrokowo-słuchowo-ruchowych, a także harmonizowanie wszystkich funkcji psychomotorycznych. Dzięki tej integracji dochodzi do wykształcenia prawidłowej orientacji czasowo-przestrzennej, możliwości wykonywania ruchów dowolnych, coraz lepiej zorganizowanych, zlokalizowanych w określonej przestrzeni i czasie.
Metoda Dobrego Startu oprócz rozwijania percepcji, motoryki i integracji percepcyjno-motorycznej kształci też zdolność rozumienia i operowania symbolami abstrakcyjnymi, co ma szczególne znaczenie dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Zespołowa forma prowadzenia zajęć ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci mające trudności w przystosowaniu się lub zaburzone emocjonalnie. Metoda Dobrego Startu ma za zadanie uzupełnienie stosowanych metod oddziaływania pedagogicznego. Ze względu na celowe i planowe ukierunkowanie ćwiczeń na usprawnienie czynności analizatorów i współdziałanie między nimi oraz ujęcie ich w cykl ćwiczeń o wzrastającym stopniu trudności — zajęcia te szybciej i skuteczniej niż inne pozwalają osiągnąć postęp w rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych i ich integracji. Należy jednak zaznaczyć, że metoda oddziałuje też na inne funkcje psychiczne, sprzyjając rozwojowi wielu aspektów osobowości.
Dzięki temu dziecko jest zdolne do prawidłowej orientacji czasowo - przestrzennej, coraz lepiej organizuje ruchy dowolne, lokalizują je w określonej przestrzeni i czasie, co znacznie ułatwia naukę pisania. Metoda ta kształci również zdolność rozumienia i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, co ma znaczenie w nauce pisania, czytania i liczenia, uczy współdziałania i nawiązywania kontaktów społecznych dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzonym przystosowaniem społecznym.
Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo - ruchowych). Metoda Dobrego Startu korzystnie oddziałuje również na rozwój mowy dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.

II. Rodzaje ćwiczeń w MDS

Ćwiczenia Metodą Dobrego Startu składają się z trzech zasadniczych grup: ćwiczeń ruchowych, ruchowo-słuchowych, ruchowo-słuchowo-wzrokowych. Wszystkie trzy rodzaje ćwiczeń występują w każdym zajęciu, stanowiąc jego kolejne etapy. Zajęcia prowadzone Metodą Dobrego Startu, z punktu widzenia organizacji zajęć, przebiegają zawsze zgodnie ze stałym schematem. Zależnie od wieku dzieci
i przyjętej formy tej metody zmieniają się proporcje poszczególnych części struktury zajęć.
W każdym seansie występują:
1. Zajęcia wprowadzające o charakterze dyscyplinującym, korygującym postawę ciała, kształcącym orientację w lewej i prawej stronie ciała i przestrzeni. W trakcie zajęć wprowadzających dzieci słuchają piosenki (związanej ze znakiem który został wprowadzony), omawiają jej treść, ćwiczą słuch fonematyczny na podstawie tekstu piosenki.
2. Zajęcia właściwe:
• ćwiczenia ruchowe, których celem jest usprawnianie analizatora kinestetyczno- ruchowego, usprawniające motorykę i relaksujące prowadzone w postaci zabaw ruchowych.
• ćwiczenia ruchowo-słuchowe, które usprawniają analizatory: kinestetyczno- ruchowy i słuchowy, polegające na rytmicznych uderzeniach dłonią i palcami w wałeczki z piaskiem wraz ze śpiewaniem piosenki.
• ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe, których zadaniem jest usprawnianie trzech analizatorów równocześnie: kinestetyczno – ruchowego, słuchowego i wzrokowego, będące zasadniczą częścią metody oparte na zestawie wzorów graficznych i odpowiednio do nich dobranych piosenek.
3. Zajęcia końcowe polegające na prowadzeniu zabaw o charakterze muzyczno- ruchowym związanym zwykle z wprowadzoną piosenką.
Te trzy rodzaje ćwiczeń, kolejno wprowadzane, aktywizują na coraz wyższym poziomie funkcje percepcyjno- motoryczne, angażując jednocześnie coraz więcej analizatorów, które są odpowiedzialne za prawidłowy przebieg procesu nauki czytania i pisania. Zajęcia przebiegają wg stałego schematu.
Model struktury zajęć jest wspólny dla wszystkich modyfikacji MDS. Stanowi on podstawę
do prowadzenia zajęć. Jednak powinien być on gruntownie zmieniany i dostosowywany do potrzeb dzieci,
z jakimi pracujemy. Będzie on inny, gdy pracuje się indywidualnie z jednym dzieckiem i odmienny, gdy prowadzimy zajęcia z grupą dzieci.
Struktura zajęć musi się zmieniać przede wszystkim z uwagi na specjalne potrzeby edukacyjne, możliwości i ograniczenia dzieci, które biorą udział w zajęciach.

2.1 Zajęcia wprowadzające Metody Dobrego Startu

Przygotowaniem do właściwych zajęć Metodą Dobrego Startu są zajęcia wprowadzające. Mają one charakter zajęć orientacyjno-porządkowych. Zawierają elementy dyscyplinujące, koncentrujące uwagę na rozpoczynających się zajęciach, korygują postawę ciała, kształcą znajomość własnego ciała i orientację w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni. Następnie dzieci słuchają piosenki i uczestniczą w rozmowie na jej temat (wyjaśnienie nieznanych pojęć i treści).
Prowadzi się też ćwiczenia rozwijające kompetencję fonologiczną: uwagę, pamięć i słuch fonematyczny na materiale tekstu piosenki. Są to ćwiczenia orientacyjno –porządkowe, np. marsz przy muzyce, zbiórka w szeregu, dwuszeregu, przyjmowanie postawy: baczność, spocznij, ćwiczenia orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała, różne sposoby powitania, np.: przez podanie rąk, salutowanie, powitanie paluszków, czyli zestawienie odpowiadających sobie palców prawej i lewej ręki dwóch witających się osób.
Właściwe wprowadzenie stanowi jednak dopiero słuchanie i nauka piosenki, która będzie towarzyszyć dzieciom we wszystkich rodzajach ćwiczeń. W tej fazie wykorzystuje się zwykle schemat obowiązujący przy wprowadzaniu piosenki. Jest to więc okazja do analizy treści, rozszerzania i kształtowania pojęć, udzielania odpowiedzi na zadawane pytania, zgodne z treścią, sprawdzenia stopnia zrozumienia treści.
W ten sposób zapraszamy niejako dziecko do analizowania, syntetyzowania, porównywania, uogólniania i abstrahowania, kształcąc tym samym proces myślenia.

2.2 Zajęcia właściwe Metody Dobrego Startu

2.2.1. ĆWICZENIA RUCHOWE

Ćwiczenia ruchowe, które stanowią pierwszy etap właściwych ćwiczeń, mają charakter zajęć usprawniających motorykę i relaksujących, a prowadzone są w postaci zabawy ruchowej, nawiązującej
do tematu i tekstu piosenki, na przykład Zabawa w pociąg, Wiosenne porządki itp. Dzieci wykonują ruchy całymi kończynami, dłońmi, stopami, palcami odtwarzając np. lot ptaka, otrzepywanie rąk z wody, nawijanie wełny na kłębek, kopanie piłki, grę na instrumentach itp. Program ćwiczeń uwzględnia podstawową zasadę dydaktyki przechodzenia od ćwiczeń łatwych do trudniejszych. Dlatego zaczynamy od ćwiczeń obejmujących całe ciało (w obrębie tzw. motoryki wielkiej), aby następnie przejść do ćwiczeń w obrębie tzw. motoryki małej, czyli ćwiczeń obejmujących, dłonie, nadgarstki i palce.
Obok ćwiczeń doskonalących koordynację ruchów wprowadzamy ćwiczenia o charakterze relaksującym. Prowadzone na przemian z ćwiczeniami aktywizującymi, wymagającymi napięcia mięśni, mają na celu uświadomienie dziecku, że ma możliwość samodzielnego regulowania napięciem mięśni. Jest to dość istotne, ponieważ zbyt duże napięcie powoduje spowolnienie tempa pracy i szybsze zmęczenie. Objawy te można zaobserwować podczas zajęć graficznych. Dzieci, które nie potrafią regulować napięcia mięśni, mają usztywniony staw nadgarstkowy, pracują wolniej, i szybciej się męczą. Często też nieprawidłowo trzymają ołówek lub długopis, silnie je naciskając. Zarówno pismo, jak i rysunki tych dzieci, charakteryzuje niski poziom graficzny.
Gamę ćwiczeń ruchowych uzupełniamy elementami kształtującymi i utrwalającymi orientację
w schemacie ciała i przestrzeni. Stosujemy więc polecenia: lewa, prawa, (ręka, noga), na prawo, na lewo, w górę, w dół, w przód, nad, pod, za, przed. Wśród ćwiczeń ruchowych wyodrębniamy popularne zabawy paluszkami: Idzie rak, Idzie kominiarz po drabinie, Bawimy się paluszkami, Powitanie paluszków. Polegają one na wykonywaniu ruchów palcami z jednoczesnym wypowiadaniem wierszyka. Ćwiczenia ruchowe kształcą motorykę i rozwijają orientację w schemacie ciała i przestrzeni.

2.2.2. ĆWICZENIA RUCHOWO – SŁUCHOWE

Na tym etapie zająć do ćwiczeń ruchowych dołącza się element muzyczny (słuchowy, dźwiękowy) — piosenka. Ćwiczenia ruchowo — słuchowe to rytmiczne ćwiczenia dużych ruchów i ćwiczenia dłoni i palców na wałeczkach z piaskiem, przy równoczesnym śpiewaniu piosenki.
Autorzy metody proponują następującą kolejność ćwiczeń: uderzanie pięścią, uderzanie otwartą dłonią, stroną wewnętrzną dłoni, zewnętrzną i brzegiem dłoni, następnie wybijanie rytmu palcami: jednym palcem, dwoma palcami, (np. 1 i 2, lub 1i 3) oraz wszystkimi palcami po kolei. Dziecko wykonuje te ćwiczenia najpierw jedną ręką - dominującą, następnie obiema rękami równocześnie w układzie prostym; ręce ułożone są równolegle obok siebie, potem naprzemiennie raz jedną i drugą ręką, na koniec w pozycji skrzyżowanych rąk. Początkowo dziecko wybija rytm na wałeczku w jednym miejscu: po środku, potem jednak zwiększa się skala trudności i rytm wystukiwany jest kolejno: od strony lewej do prawej, od prawej do lewej, od lewej do prawej i z powrotem do lewej. Przy ćwiczeniach wykonywanych obiema rękami dochodzi jeszcze możliwość wystukiwania rytmu od środka wałeczka na zewnątrz i odwrotnie; od zewnątrz do środka. Charakter ćwiczeń ruchowo – słuchowych mają także zabawy z piosenką polegające
na ilustrowaniu treści ruchem, podobnie jak omawiane już zabawy paluszkami. Ćwiczenia te kształcą precyzję i elastyczność ruchów, koordynację ruchów obu rąk, mają wszechstronne znaczenie w rehabilitacji zaburzonych funkcji psychomotorycznych.

2.2.3. ĆWICZENIA RUCHOWO – SŁUCHOWO- WZROKOWE

Dopiero ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe są zasadniczą częścią Metody Dobrego Startu i stosowane są jako trzeci etap każdego zajęcia. Podstawę tych ćwiczeń stanowią wzory graficzne piosenek lub w przypadku dzieci uczących się w szkole, wzory poznawanych liter lub cyfr . Graficzne wzory piosenek są uporządkowane zgodnie ze wzrastającym stopniem trudności. Najpierw występują wzory
z liniami pionowymi (1A- 1 B) , które są najłatwiejsze do narysowania (zgodnie z rytmem piosenki), następnie mamy linie pionowe i poziome równocześnie (1C-1G), dalej linie ukośne i łamane (2A-2G), wzory, których motywem są podstawowe figury geometryczne: koło, prostokąt, kwadrat, trójkąt (3A-3G), na koniec pozostają wzory wymagające największej precyzji ruchów, złożone z linii krzywych (4A-4G).
Istota ćwiczeń ruchowo-słuchowo- wzrokowych polega na jednoczesnym połączeniu elementu ruchowego (pisanie, rysowanie) z postrzeganiem słuchowym (odtwarzanie rytmu piosenki) i wzrokowym (zapamiętanie i odwzorowanie znaku). Do każdego więc wzoru graficznego dobrana jest właściwa piosenka , której rytmika umożliwia odtworzenie wzoru, delikatnie narzucając i sugerując wszystkim jednakowe tempo. Przy poprawnie wykonanym ćwiczeniu dziecko może narysować dany wzór kilkakrotnie, utrwalając i automatyzując prawidłowe ruchy dłoni. Cykl tych ćwiczeń winien przebiegać według ustalonego schematu:
1. Odtwarzanie ruchem rytmu piosenki.
2. Demonstracja wzoru, jego analiza i pokaz jak należy go wykonać z piosenką.
3. Próby odtwarzania wzoru w rytm piosenki:
a) wodzenie palcem po wzorze – faza utrwalania wzoru i powiązania z piosenką;
b) pisanie wzoru palcem w powietrzu – ręką dominującą;
c) na powierzchni stołu – palcem lub na tackach z piaskiem;
d) na dużym arkuszu papieru – kredą, węglem, kredkami świecowymi;
e) na kartce papieru z bloku rysunkowego - pędzlem, kredką, ołówkiem lub ołówkiem w zeszycie
bez liniatury;
f) w liniaturze zeszytu – ołówkiem, mazakiem, długopisem.
Należy dodać, że pewne elementy cyklu, nawet jeżeli z pewnych obiektywnych względów zostałyby pominięte, nie zmienia to terapeutycznego oddziaływania ćwiczeń, choć na pewno osłabionego.
Omawiane tu ćwiczenia mają coraz większy stopień trudności w zakresie motoryki; zwiększa się zakres i precyzja ruchów. Odtwarzanie wzoru w płaszczyźnie pionowej (w powietrzu lub po wzorze) angażuje tylko staw barkowy, a ruchy są mało precyzyjne. Odtwarzanie w płaszczyźnie poziomej (na stole, na tackach, papierze) powoduje uruchomienie dwóch pozostałych stawów: łokciowego i nadgarstkowego. Wykonywanie ruchów ręką najpierw w powietrzu, potem na tackach z piaskiem, lub na blacie stołu, a wreszcie za pomocą kredy, pędzla, ołówka lub długopisu, które stawiają coraz większy opór, to zadania z punktu widzenia motoryki, coraz trudniejsze.
Istotny jest również sposób odtwarzania elementów wzoru przestrzennego. Linie pionowe winny być rysowane z góry na dół, linie poziome od strony lewej do prawej, okręgi od góry, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara - tak jak litera „O”. Jeżeli wzór złożony jest z kilku elementów, należy rozpocząć rysowanie od elementów znajdujących się z lewej strony. Przestrzeganie tych zasad wdraża
do prawidłowego pisania liter w zeszycie: od strony lewej do prawej.
Wartość ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych jest w Metodzie Dobrego Startu największa. Kształcą one w sposób możliwie wszechstronny funkcje psychomotoryczne. Wzory graficzne przyswajane są przez dzieci polisensorycznie. Ćwiczenia te rozwijają percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo- ruchową w toku analizowania wzoru graficznego i jego odtwarzania. Usprawniają motorykę kończyn, doskonalą precyzję ruchów, ćwiczą pamięć wzrokową, kształcą orientację przestrzenną, rozwijają współdziałanie analizatora ruchowego, słuchowego i wzrokowego.

2.3. Zajęcia końcowe Metody Dobrego Startu

Zakończenie ćwiczeń najczęściej sugeruje charakter piosenki, która towarzyszyła dzieciom podczas zajęć. Może to być zabawa z piosenką o charakterze relaksującym, rozładowującym napięcie emocjonalne, powstałe na skutek zmęczenia serią intensywnych ćwiczeń.

III. Wprowadzanie liter Metodą Dobrego Startu
Uczenie się liter to niezbędny etap przed nauką czytania. Jest to bardzo trudne dla dzieci sześcioletnich, potrzebują one długotrwałego przygotowania. Takie możliwości daje między innymi Metoda Dobrego Startu. Pozwala ona na polisensoryczne uczenie się liter.

Naukę liter powinien poprzedzać ciąg zajęć opartych na znakach graficznych, a zwłaszcza na znakach, np. znaki zawierające pętelki są dobrym wstępem do nauki małej litery „e”. Jednak istotą Metody Dobrego Startu jest uczenie się wielozmysłowe.
Podczas tego procesu zaangażowane są i współdziałają wszystkie funkcje uczestniczące w czytaniu i pisaniu. Ćwiczenia tych funkcji i koordynacji odbywają się na literach wykonanych z materiałów o różnych fakturach. Urozmaicone doznania kinestetyczne i dotykowe dobrze utrwalają w pamięci kształt litery. Zapamiętana polisensorycznie jest potem odtwarzana w różny sposób. Kolejne reprodukcje są coraz trudniejsze. Początkowo dzieci piszą w powietrzu w obecności wzoru, później bez niego, a następnie palcem na tacy z kaszą i w szablonach.
Wykorzystanie tego pozwala na wielokrotne odtwarzanie litery po śladzie. Dzieci uczą się kształtu i sposobu pisania litery. Najpierw bez sylab pomocniczych, a następnie wymawiając sylaby na każdy element litery. Tempo wymawiania sylab trzeba dostosować do szybkości ruchów ręki dziecka.
Następnym etapem jest reprodukowanie litery. Do odtwarzania litery najlepiej jest wybrać techniki, które odpowiadają możliwościom dzieci. Począwszy od dużych schematów przez pisanie po śladzie, łączenie kropek, pisanie w szablonie, prowadzenie ręki dziecka i kończąc pisanie w liniaturze karty do ćwiczeń, dobierając różne narzędzia graficzne. Od kredy i węgla poprzez pędzle i mazaki do kredek i ołówków. Pisząc literę dzieci wymawiają sylabę pomocniczą na każdy element litery. Po zakończeniu ćwiczeń następuje ekspozycja prac dzieci, ich omówienie i nagrodzenie. Ostatnim elementem zajęć
są ćwiczenia relaksacyjne mające na celu rozładowanie napięcia emocjonalnego po poprzednich zajęciach.

PODSUMOWANIE

Wszystkie zajęcia prowadzone Metodą Dobrego Startu składają się z wymienionych trzech rodzajów ćwiczeń. Można je łączyć w tematyczną całość poprzez nawiązywanie do piosenki stanowiącej podkład muzyczny wzoru graficznego, przewidzianego w trzeciej części ćwiczeń. W ten sposób piosenka staje się jakby ośrodkiem tematycznym, wokół którego można budować cały program seansu. Wzór, piosenka z nim związana, zabawa ruchowa, zestaw ćwiczeń na wałeczkach zmieniają się co tydzień, pozostaje jedynie ten sam schemat przebiegu zajęć.
Zajęcia prowadzone MDS mają charakter zajęć dydaktycznych, choć prowadzone są w formie zabawy. Przebiegają w atmosferze pogody, akceptacji i radości, dzięki czemu stają się wyjątkową okazją do odreagowania negatywnych napięć emocjonalnych powstałych w skutek trudności i sprzyjają kształtowaniu właściwej postawy wobec otoczenia i siebie samego.
Metoda ta może być wykorzystywana jako forma pracy dydaktycznej z dziećmi o prawidłowym rozwoju – w celu stymulowania go, a także jako forma pracy z osobami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Osoby ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi to dzieci, które potrzebują zindywidualizowanego lub indywidualnego programu edukacji i terapii, specjalnych metod i technik uczenia, pomocy pedagoga specjalnego lub terapeuty i specjalnie dostosowanego do ich możliwości czasu i miejsca do nauki.
Do dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych zalicza się: dzieci upośledzone umysłowo,
z uszkodzonym narządem ruchu, defektami narządu zmysłu, zaburzeniami rozwoju mowy, zaburzeniami zachowania oraz specyficznymi trudnościami w uczeniu się (pisania, czytania, matematyki).


KILKA PRAKTYCZNYCH UWAG:
1. Bardzo ważne, aby nie dopuścić do błędnego powtarzania ćwiczenia, warunkiem skuteczności
jest dokładność.
2. W czasie wykonywania ćwiczeń trzeba poprawiać układ ręki dziecka, kontrolować tempo i rytm ćwiczeń oraz kierunek ruchu w przestrzeni.
3. Prawidłowość wzoru narysowanego przez dziecko ocenia się wg: kształtu, liczby elementów, właściwych proporcji elementów, lokalizacji wzoru w przestrzeni, odległości między elementami, ciągłości linii i grubości.
4. Zajęcia Metodą Dobrego Startu prowadzi się zespołowo, rzadziej indywidualnie.
5. Zajęcia prowadzone w szkole mogą obejmować całą klasę i stosuje się je jako formę przygotowania do nauki czytania i pisania, wówczas elementy Metody Dobrego Startu można realizować np. w czasie zajęć śródlekcyjnych.
6. Zajęcia terapeutyczne z dziećmi w wieku szkolnym, mającymi trudności w czytaniu i pisaniu mogą trwać pełną godzinę lekcyjną i powinny być organizowane raz w tygodniu. Grupa terapeutyczna nie powinna przekraczać 7-8 dzieci. W większej grupie nie ma możliwości korygowania błędów u każdego dziecka, a warunkiem skuteczności jest, jak już wcześniej powiedziano, niedopuszczanie do powtarzania błędów.
7. Szybkość przechodzenia do następnego wzoru zależy od możliwości i postępów zespołu. Jeżeli wszyscy wykonali wzór poprawnie na następnych zajęciach można przejść do kolejnego wzoru, bez powtarzania ćwiczeń w grupie terapeutycznej. Jeżeli natomiast przez większość uczniów został odtworzony błędnie, konieczne jest powtarzanie go przez np. 2 tygodnie. Można wówczas stosować różne sposoby odtwarzania wzoru, np. w pierwszym tygodniu stosować techniki niegraficzne (w powietrzu, na stole, na tackach), w następnym – graficzne (węglem, kredą, pędzlem, ołówkiem).
8. Zbyt trudne wzory dla całego zespołu można opuszczać.

BIBLIOGRAFIA

1. Bogdanowicz M., Metoda Dobrego Startu, WSiP, Warszawa 1999r.
2. Bogdanowicz M., Metoda Dobrego Startu w pracy z dziećmi w wieku od 5 do 10 lat, WSiP, Warszawa 1985r.
3. Bogdanowicz M., Integracja-percepcyjno-motoryczna, Warszawa 1997r.
4. Bogdanowicz M., Barańska M., Jakacka E., Metoda Dobrego Startu, Od piosenki do literki, Wydawnictwo HARMONIA, Gdańsk 2005r.
5. Bogdanowicz M., Loebl W., Efektywność MDS w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym; Logopedia 1983, nr 13/15
6. Bogdanowicz M., Szlagowska D., Piosenki do rysowania, Wydawnictwo „Fokus”, Gdańsk 2001r.
7. Demeter R., Wesołe ćwiczenia, Warszawa 1967r.
8. Sochajska E., Uczymy poprawnej wymowy, Warszawa 1992r.
9. www.eduinfo.pl - Serwis Oświatowy – internetowy serwis Wydawnictwa Verlag Dashofer, opracowania nauczycielek:
mgr Iwona Czora
mgr Joanna Guz
mgr Irena Mierzwa
mgr Maria Winiarkiewicz