Wprowadzenie elementów obrzędowości i tradycji do życia wychowanków w internacie Ośrodka Szkolno - Wychowawczego w Złotoryi

Według pedagogiki specjalnej internat to wychowująca społeczność lokalna, środowisko wychowawcze i rewalidacyjne. Jak określa Leszek Ploch internat jest „dogodną płaszczyzną, na której- z jednej strony- wyodrębniają się wyraźnie intencjonalne, zintegrowane oddziaływania opiekuńcze, wychowawcze, rewalidacyjne i profilaktyczne, wspierające rozwój psychofizyczny i społeczny podopiecznych, z drugiej zaś stanowi płaszczyznę funkcjonowania lokalnego w sektorze specjalnego systemu opieki i wychowania”. Wszelkie podejmowane przez wychowawców złożone działania sprzyjają wszechstronnemu rozwojowi wychowanków i przystosowaniu ich do samodzielnego życia, umożliwiają podejmowanie przez wychowanków zadań poznawczych, artystyczno-twórczych i społecznych. Zadaniem nauczycieli-wychowawców pracujących w internacie jest umiejętne organizowanie określonych sytuacji wychowawczych i opiekuńczych. Internat jest również miejscem kształtowania świadomości społecznej oraz historycznej ponieważ budowanie świadomości obywatelskiej jest często zaniedbywane w rodzinach wychowanków. Tradycja jest jednym z elementów świadomości społecznej człowieka, kultywowanie tradycji buduje obywatela, wprowadza porządek, rytm w funkcjonowaniu człowieka, daje punkt odniesienia. Rytm wyznacza upływ czasu mierzony cyklem roku, dnia i godziny. Józef Augustyn twierdzi, iż to do dorosłych należy obowiązek zbudowania pewnego porządku dnia, tygodnia czy miesiąca, inaczej życie dziecka będzie nieuporządkowane i chaotyczne, przez to męczące dla niego, jak i dla otoczenia, w którym żyje. Nieuporządkowana i chaotyczna codzienność dziecka wprowadza je w stan dezorientacji, zagubienia i ciągłego stresu.
Wiesława Korzeniowska w książce pt. „Dziecko w świetle tradycji” w części „Bogactwo i różnorodność tradycji w kulturze polskiej” definiuje tradycję jako jeden z podstawowych sposobów włączania przeszłości i jej kulturowych treści do obecnej świadomości społecznej. Ponadto tradycja stanowi główny element procesów świadomościowych, poprzez które historia wpływa na losy społeczeństw i losy te współkształtuje. Z pojęciem tradycji wiążą się pojęcia: obrzędowość i zwyczaj. Obrzędowość autorka definiuje jako „zespół czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, uświęconych tradycją, określonych przepisami towarzyszącymi pewnym uroczystościom na przykład rodzinnym, religijnym, społecznym czy też politycznym”. Zwyczaj natomiast jest to „uświęcony tradycją sposób postępowania w pewnych okolicznościach, charakterystyczny dla pewnego środowiska, terenu czy okresu”. Leszek Ploch pojęcie obrzędowości określa jako „...celowe wywoływanie uczuć i emocji w procesie wychowawczym. Obrzędowość to zarówno zewnętrzna forma zachowania na uroczystych obchodach, która w ustalonych z góry zasadach i planach posiada scenariusz postępowania, jak również zbiór przepisów i zaleceń normujących rytuał uroczystości i imprez.” Ten sam autor pojęcie tradycji ujmuje jako „... utrwalony sposób zachowania, zwyczaj, przekazywanie treści kulturowych, obyczajów, poglądów, norm i zasad postępowania, wyłaniających się w bieżącym życiu grupy i inspirowanych przez lidera społeczności”.
W internacie ośrodka, w którym pracuję, przebywają wychowankowie z orzeczonym upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym. Opiekę nad nimi sprawują wykwalifikowani nauczyciele - wychowawcy oraz personel pomocniczy. Corocznie, rozpoczynając pracę, zespół wychowawców opracowuje plan pracy internatu, harmonogram imprez i uroczystości oraz inne potrzebne dokumenty. Organizowane imprezy pełnią funkcję wychowawczą, tworzą klimat internatu, mają za zadanie pod okiem wychowawcy inspirować do samodzielnych działań wychowanków. Wyzwalają aktywną i twórczą postawę wychowanków wykazujących różne zainteresowania i uzdolnienia (aktorskie, plastyczne, sportowe), kształtują umiejętność współdziałania w zespole, a także pomagają kultywować tradycję i obrzędowość ośrodka. Obrzędowość i tradycję ośrodka tworzą:
- Imprezy i uroczystości:
• Pasowanie na wychowanka internatu
• Mikołajki
• Bal karnawałowy
• Dzień Babci i Dziadka
• Wigilia - Święta Bożego Narodzenia
• Święto Patrona Szkoły-Janusza Korczaka
• Andrzejki
• Wielkanoc
- zawieranie kontraktów grupowych
- kiermasze świąteczne
- urodziny wychowanków
- prowadzenie kroniki
- wydawanie i kolportowanie gazetki internackiej
- aktywne funkcjonowanie Rady Dziecięcej (m.in. funkcjonowanie programu współpracy i pomocy koleżeńskiej „Mój partner - opiekun”)
- funkcjonowanie systemu warunkowania instrumentalnego „Sukcesik”, dokonywanie samooceny
Organizowane imprezy posiadają swoją obrzędowość i pewne stałe zwyczaje w organizacji. Z tradycji religijnych zaczerpnięte są zwyczaje połączone z obchodzeniem świąt i uroczystości kościelnych m.in. te które są związane ze Świętami Bożego Narodzenia, Wielkanocą, Wszystkimi Świętymi, Świętym Mikołajem. Treści organizowanych zajęć przesiąknięte są tradycjami związanymi z poszczególnymi świętami, corocznie wychowankowie pomagają i uczestniczą w uroczystej wigilii, oczekują przyjścia świętego Mikołaja. Przygotowania do kiermaszu wielkanocnego i bożonarodzeniowego rozpoczynają się dużo wcześniej niż święta i angażują całą społeczność internatu. Rozpoczynają się one przygotowaniem ogłoszeń, dekoracji i prac o tematyce świątecznej. Wychowankowie inspirowani przez wychowawców, a także sami – pobudzając własną wyobraźnię – z wielkim zaangażowaniem tworzą prace: kartki w różnorodnych technikach plastycznych, wyroby z masy solnej, gliny, kompozycje z bibuły, stroiki. Efektem pracy jest prezentacja dorobku wobec całej społeczności ośrodka, sprzedaż prac podczas okolicznych imprez w środowisku lokalnym, a także eksponowanie wytworów poprzez wysyłanie życzeń świątecznych do zaprzyjaźnionych osób, instytucji.
Józef Augustyn w swej książce napisał, iż pielęgnowanie corocznych tradycji świątecznych i rocznicowych wprowadza w życie dzieci doświadczenie obietnicy i nadziei. Życie bez oczekiwania i nadziei staje się monotonne i płaskie. W internacie od wielu lat organizuję urodzinowe imprezy dla wychowanków i z udziałem wychowanków. Przygotowuję wraz z nimi kartki urodzinowe, tablicę z datami urodzin wszystkich wychowanków umiejscowioną w widocznym miejscu, a także opracowuję treści życzeń. Każda impreza ma wyjątkowy charakter, dbamy z koleżankami o to, aby każdy jubilat otrzymał drobny upominek, przygotowujemy również atrakcyjne zabawy ruchowe, zwłaszcza z elementami pedagogiki zabawy, zagadki, konkursy, a czasami zabawę taneczną. Celem organizowanych spotkań jest zaproponowanie wychowankom ciekawych sposobów spędzania czasu wolnego, utrwalanie daty urodzin – trudnych do zapamiętania szczególnie u dzieci niepełnosprawnych umysłowo, a także integrację całej społeczności internackiej. Wspólne obchodzenie urodzin, wspomnienia, fotografie z imprez i uroczystości, sposób przeżywania świąt Bożego Narodzenia, Wielkanocy - wszystko to tworzy pewien klimat ciągłości, historii i tradycji, a zarazem dostarcza wychowankom wielu pozytywnych emocji.
Od wielu lat w internacie funkcjonuje organizacja rozwijająca samorządność wychowanków „Rada Dziecięca”, posiadająca swój statut. Radę Dziecięcą tworzą wszyscy wychowankowie internatu, członkowie wybierani są przez wychowanków w demokratycznych wyborach. Głównymi celami Rady Dziecięcej jest: współpraca z Radą Pedagogiczną i Dyrekcją Szkoły w rozwiązywaniu problemów szkoły i uczniów, aktywne uczestniczenie w życiu szkoły i internatu, rozwijanie demokratycznych form współżycia, współdziałanie wychowanków i wzajemne wspieranie się, przyjmowanie współodpowiedzialności za jednostki i grupę, kształtowanie umiejętności zespołowego działania, samokontroli, samooceny i samodyscypliny wychowanków. Rada prowadzona przez opiekuna Rady realizuje wiele zadań. Wspomaga wszystkich wychowawców w podejmowanych działaniach, wychowankowie tworzący Radę są inspiratorami wielu przedsięwzięć. Realizowany jest program „Mój partner-opiekun”, mający na celu pomoc starszych mniej sprawnym kolegom w codziennym funkcjonowaniu. Wszyscy mieszkańcy internatu aktywnie włączają się do pomysłu, opiekunowie wykazują się dużą opiekuńczością, systematycznością oraz poczuciem obowiązkowości. Rada Dziecięca jest odpowiedzialna za aktualizację planów lekcji i wywieszenie ich w widocznym dla wszystkich miejscu, organizację systemu dyżurów wieczornych. Ustala także dyżury w stołówce szkolnej podczas posiłków, odpowiada za organizację dyskotek, przygotowanie świetlicy do zabawy i uporządkowanie jej po zabawie. Dba o aktualny i atrakcyjny wygląd gazetki ściennej. Działanie w różnych formach samorządności uczniowskiej uczy kontaktowania się z ludźmi, organizowania działań o charakterze społecznym, sprzyja rozwojowi samodzielności, obowiązkowości, punktualności. Właściwie zorganizowany i aktywnie działający samorząd zapewnia wychowankom poczucie bezpieczeństwa, broni ich interesów. Samorząd jest dla wszystkich, dla tych, którzy chcą i widzą potrzebę działania oraz dla tych, którzy potrzebują pomocy i wsparcia.
Kultywowanie tradycji, obrzędowości w życiu wychowanków internatu przyczynia się w znacznym stopniu do zaspokojenia potrzeb poznawczych, emocjonalnych i społecznych wychowanków, wymaga jednak czasu i zaangażowania wychowawców oraz wychowanków. Spełnia także dużą rolę wychowawczą: wzmacnia więzi emocjonalno-uczuciowe między wychowankami i pracownikami placówki, zaspakaja potrzebę przynależności i więzi z grupą, wykształca właściwe zachowania w chwilach ważnych, podniosłych, wpływa na zrozumienie i szacunek dla innych. Leszek Ploch w swojej pozycji cytuje słowa N. Hana-Ilgiewicza, które oddają znaczenie istnienia i tworzenia tradycji „(...)w tradycji prócz atrakcyjnego samego zwyczaju, kryje się jeszcze ciągłość życzliwości. Tradycje (...) nie rodzą się w lodowatym, choć poprawnym klimacie psychicznym. Zjawiają się natomiast w większej ilości i przyjmują się tam, gdzie istnieje głęboka i szczera więź emocjonalna. Tradycje gasną z niedopilnowanym lub pokaleczonym uczuciem wraz z rozluźnieniem się kontaktów interpersonalnych”.


Literatura:
Leszek Ploch „Praca wychowawcza z dziećmi upośledzonymi umysłowo w internacie”, WSiP, Warszawa 1997
Józef Augustyn SJ., „Ojcostwo. Aspekty pedagogiczne i duchowe”, WAM, Kraków 1999
Teresa Elżbieta Dąbrowska, Barbara, Wojciechowska –Charlak, „Między praktyką a teorią wychowania”, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 1997
Bronisława Dymara, Wiesława Korzeniowska, Franciszek Ziemski, „Dziecko w świecie tradycji”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002