Rola pedagoga, nauczyciela, wychowawcy w procesie wspierania rozwoju dziecka dotkniętego dysleksją

Zagadnienie dysleksji od wielu lat cieszy się coraz większym zainteresowaniem ze strony nauczycieli, pedagogów i wychowawców. Wiele informacji na ten temat, mogą też uzyskać rodzice korzystając z internetu oraz poradników. Jednak na uwagę zasługuje fakt, iż zjawisko to, choć badaczom znane było od lat, obecnie jest coraz bardziej nagłaśniane za sprawą telewizji i prasy. W wielu pismach kobiecych i programach telewizyjnych poruszany jest temat dysleksji, co dostarcza, często zapracowanym rodzicom wielu istotnych informacji na ten temat .Na uwagę zasługuje fakt, iż coraz więcej dzieci i młodzieży w naszym społeczeństwie jest dyslektykami, może to stać się ogromnym wyzwaniem dla pedagogów .Jak pracować z uczniem dyslektycznym?
Z pewnością to pytanie stawia sobie wielu nauczycieli oraz rodziców .W swojej pracy postaram się wyjaśnić jaka jest rola pedagoga, wychowawcy w procesie wspierania rozwoju dziecka dotkniętego dysleksją .
Dysleksja, to specyficzne trudności w nauce czytania i pisania .Nazwa dysleksja pochodzi z języka greckiego .Przedrostek dys - oznacza trudności , a leksis – słowo .W dosłownym tłumaczeniu są to trudności w posługiwaniu się słowami bądź językiem .Mogą występować również kłopoty z zapamiętywaniem prawidłowej kolejności liter w wyrazach, występujących po sobie kolejno nazw miesięcy, dni tygodnia .Wyróżniamy kilka postaci tych specyficznych trudności.. Mogą one występować jednocześnie lub w izolacji, są to : dysleksja, czyli trudności w czytaniu -mogą jednocześnie wystąpić również trudności w pisaniu ;dysgrafia – trudności w opanowaniu pisma (kaligrafii) ,dysortografia ,czyli kłopoty w opanowaniu pisowni , popełnianie licznych błędów ortograficznych 1.Jak stwierdza M . Bogdanowicz ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u osób obciążonych genetycznie, pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu ,u osób u których można zauważyć nieprawidłowości w rozwoju psychomotorycznym 2 .
Wiele jest symptomów i objawów dysleksji , mogą one się ujawniać już od najmłodszych lat życia dziecka, dlatego też rodzice powinni być spostrzegawczymi obserwatorami.
Rola nauczyciela rozpoczyna się w zasadzie dopiero , kiedy dziecko przekroczy mury przedszkola, szkoły .Często właśnie wtedy, opiekunowie dowiadują się od pedagoga , że ich dziecko ma pewne zaburzenia, nie radzi sobie z czytaniem, pisaniem tak jak przeciętne dzieci. Niezwykle ważna jest na tym etapie prawidłowo postawiona diagnoza , gdyż nie każde zaburzenie tego typu to już dysleksja .Niestety ,moim zdaniem diagnoza ta jest nieco nadużywana , ze względu na specyficzne traktowanie uczniów dyslektycznych – moją oni liczne przywileje typu wydłużony czas pisania egzaminów , inny system oceniania prac pisemnych . Warto zastanowić się ,czy wszystkie diagnozy stwierdzane są rzetelnie i obiektywnie ,gdyż za kilka lat może się okazać , że jesteśmy społeczeństwem dyslektyków .Należy podkreślić , iż właśnie w tym tkwi rola pedagogów pracujących w Poradniach Psychologiczno – Pedagogicznych , prawidłowa diagnoza to podstawa do dalszych działań ze strony nauczycieli i rodziców ,choć Ci ostatni według mnie czasem starają się nie zauważać problemu .Można to tłumaczyć tym, iż ciężko jest im pogodzić się z sytuacją , że to właśnie ich dziecko ma pewne nieprawidłowości ,wstydzą się tego, sądzą , że szkoła wszystko załatwi ,albo po prostu nie mają czasu na wspieranie dziecka w domu .
Poza wspomnianą już wcześniej rolą pedagoga pracującego w poradni , warto przyjrzeć się jak nauczyciel może pomóc w klasie uczniowi dyslektycznemu .Otóż jak wskazuje M. Bogdanowicz nie potrzebne są specyficzne metody nauczania. Dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela to po pierwsze pozwala mu na lepszą koncentrację uwagi , z którą uczniowie Ci zwykle mają problem , po drugie zachęca do zwrócenia się w razie potrzeby po pomoc do nauczyciela. Jest to dla dziecka wygodniejsze i prostsze ,gdyż nie musi ono pokonywać dłuższej odległości ,idąc np. z końca sali do biurka nauczyciela. Prowadzący zajęcia również ma łatwy dostęp do ucznia i w razie potrzeby szybciej może mu pomóc. Zalecane jest także ,aby nauczyciel bardzo wyraźnie pisał na tablicy , a przy tym obserwował czy uczeń zdąża z przepisywaniem .
Na podkreślenie zasługuje fakt, iż dziecko powinno być zachęcane przez nauczyciela do korzystania ze słownika ortograficznego, do którego w szkole, jak i w domu powinno mieć dostęp. Jeśli chodzi o odpytywanie z przedmiotów , z których jest to możliwe powinno ono być wyłącznie w formie ustnej .Oczywiście z zajęć takich jak język polski , język angielski lub innego języka obcego prace w formie pisemnej powinny być sprawdzane tylko pod kątem treści , wiedzy, stylistyki i kompozycji .Nie należy absolutnie obniżać oceny za popełnione błędy ortograficzne. Nauczyciel ma za zadanie podać liczbę błędów i zlecić uczniowi odszukanie ich poprawnej pisowni w słowniku oraz ich poprawienie. Mówiąc o uczniach pierwszych, drugich klas szkoły podstawowej gdzie wskazane są już dyktanda ,mogą zostać one zastąpione pisaniem z pamięci. Z pewnością wiele trudności może przy spożyć nauczycielowi ocenianie ucznia dyslektycznego szczególnie z języka polskiego. W takim przypadku ocena odnosić się jedynie do stanu wiedzy, bez uwzględniania prac pisemnych .
Kolejną , z pewnością pomocą dla dziecka ze strony nauczyciela będzie nie proszenie go o głośne odczytanie tekstu na forum klasy oraz przysłowiowe nie ,,wyrywanie'' go do odpowiedzi . Dyslektycy mają problem z szybkim przypominaniem sobie faktów , pojęć , nazw co może być kłopotliwe na lekcjach historii oraz przedmiotach z bloku przyrodniczego 3.
Jak pokazują powyższe przykłady nauczyciel może zrobić wiele , aby ułatwić uczniowi
pracę w klasie z uwzględnieniem jego potrzeb. Jednak , żeby dodatkowo wspomóc dziecko powinien , moim zdaniem starać się nie dopuścić do zniechęcenia się dziecka .W tym celu powinien, według mnie jak najwięcej chwalić ucznia za jego starania , nie poniżać go na forum klasy, dać mu więcej czasu na opanowanie pewnego materiału . Jednak , żeby dodatkowo wspomócjego rozwój , powinien przede wszystkim poznać style uczenia się dzieci dyslektycznych , gdyż wtedy będzie mógł ułatwić pracę także sobie .
Jolanta Dyrda wyróżnia cztery style uczenia się dyslektyków: ruchowo-słuchowo-wzrokowy ,wzrokowo -ruchowo-słuchowy, ruchowo-wzrokowo-słuchowy i słuchowo-ruchowo-wzrokowy. Według przeprowadzonych przez nią badań , na podstawie wywiadów, każda osoba przejawia inny styl uczenia się , tak jest też w przypadku osób dotkniętych dysleksją .W pierwszym ze styli preferowany sposób uczenia się to prace manualne ,rysowanie, lepienie, wycinanie, ćwiczenia fizyczne i rytmizujące oraz wycieczki poznawcze ,praca w zespole ,odpowiedzi ustne ,przekazywanie wiedzy przez nauczyciela np. mini wykład .Osoby dyslektyczne przejawiające drugi z wyżej wspomnianych styli preferują, np. wycieczki poznawcze, ćwiczenia fizyczne, samodzielną pracę w zeszycie, przepisywanie z tablicy, pracę z mapą . Z kolei osoby przejawiające styl ruchowo-wzrokowo-słuchowy mogą nie preferować ćwiczeń fizycznych ,ale za to dobrze czuć się przy wykonywaniu ćwiczeń manualnych, prac w zespole i na wycieczkach poznawczych. Uczniowie preferujący ostatni ze stylów uczenia się odnajdą się doskonale przy odpowiedziach ustnych, słuchając pogadanek nauczyciela oraz uczestnicząc w wycieczkach poznawczych 4.

Oczywiście wskazane przez autorkę badania odczytywać należy bardzo indywidualnie, odnosząc je do danego ucznia .Jednak jestem zdania ,że warto , aby zarówno uczeń wiedział w jaki sposób najłatwiej przychodzi mu nauka ,jak i nauczyciel ,gdyż to pozwoli mu przygotować indywidualny program pracy dla takiego ucznia .Dzieci dyslektyczne wymagają zdecydowanie większego zainteresowania i zaangażowania ze strony pedagogów .Uważam, że tylko przemyślane działania ze strony nauczycieli są w stanie im ułatwić naukę .
Kolejną kwestią , którą chciałabym omówić jest praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu .W tym aspekcie rola pedagoga, nauczyciela jest niezwykle istotna i zasługuje na uwagę .Jak wskazują Teresa Gąsowska i Zofia Pietrzak - Stępkowska ,,do prawidłowego prowadzenia pracy wyrównawczej nie wystarczy dysponowanie dużym zestawem różnych ćwiczeń''. W pełni zgadzam się z tym ,iż ćwiczenia muszą być właściwie i systematycznie stosowane .Nauczyciel je prowadzący powinien mieć wiele pomysłów na przekształcanie ćwiczeń i dostosowywanie ich do potrzeb podopiecznego .Podstawowym celem pracy z dziećmi dyslektycznymi jest umożliwienie im opanowania podstawowych umiejętności czytania i pisania. Zajęcia takie powinny uwzględniać zadania pozwalające na usprawnienie zaburzonych procesów psychomotorycznych – bardzo ważnych w opanowaniu umiejętności czytania i pisania, ćwiczeń sprawności czytania , pisania oraz ogólnego usprawniania i aktywizowania ucznia do nauki 5.Moim zdaniem bardzo ważne jest to , aby dziecko uczestniczyło w tego typu zajęciach , gdyż odbywają się one w niewielkich grupach , a prowadzący może w skuteczny sposób pracować z uczniem dotkniętym dysleksją , poświęcić mu więcej czasu .
W pracy z dzieckiem dyslektycznym należy stosować na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze sprawdzaniem zrozumienia tekstu , utrwalać i powtarzać wiadomości przy każdej nadarzającej się okazji , polecać pisanie ołówkiem w większej liniaturze, szczególnie w początkowym okresie nauki szkolnej. Ponadto , należy usuwać wyrazy niepoprawnie napisane tak, by uczeń nie przyswajał sobie w pamięci wzrokowej ich wadliwego obrazu graficznego poprzez: całkowite zamazanie wyrazów z błędem i napisanie ich u góry w sposób poprawny, naklejanie pasków poprawnie napisanych wyrazów w miejsce wyrazów z błędem, zaznaczanie na marginesie liczby słów błędnie napisanych .Niezwykle ważne jest dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka.. Zajęcia prowadzone w klasie szkolnej nie są najlepsze , jak już wspomniałam jest to możliwe na zajęciach wyrównawczych . Po około dziesięciominutowej koncentracji uwagi uczeń powinien mieć krótką przerwę, gdyż dyslektycy szybko się męczą . Do utrwalenia wiadomości należy zaangażować jak najwięcej zmysłów: ruch , słuch , dotyk6.
Reasumując , rola nauczyciela w procesie wspierania dziecka dotkniętego dysleksją jest bardzo ważna . Jego podstawowym zadaniem jest dostrzeżenie takiego dziecka skierowanie go na badania do specjalisty – pedagoga, psychologa , logopedy .Jeśli nauczyciel jest przeszkolony, w zakresie pomocy dzieciom dyslektycznym może włączyć pewne ćwiczenia korekcyjno – kompensacyjne do programu nauczania dla wszystkich dzieci w klasie i przygotować dodatkowe zadania do indywidualnych potrzeb dziecka dyslektycznego . Niezmiernie istotna jest również współpraca wychowawcy z rodzicami .Informowanie ich o postępach dziecka ,udzielanie wskazówek , zlecanie zadań domowych . Jak więc , pokazują przytoczone przeze mnie fakty rola świadomego pedagoga jest nieodzowna , dlatego też powinien on posiadać obszerną wiedzę o zjawisku dysleksji oraz moim zdaniem ,ogromną wiedzę psychologiczną . Nauczyciel musi być doskonałym obserwatorem dziecka , kontrolować jego postępy tak by nie czuł się urażony .Nie można budować relacji w poczuciu strachu , niepewności , wstydu , które często towarzyszą uczniom dotkniętych tym problemem i ich rodziców .
Uważam , że aby być dobrym wychowawcą dziecka z dysleksją należy wypracować w sobie pewne zasady pracy z nim .Wiele wskazówek odnajdziemy w literaturze pedagogicznej .Przede wszystkim wychowawca nie może traktować dziecka jako chorego ,złego, leniwego .Trzeba próbować zrozumieć jego sytuację .Oczywiście wymaga to dużej cierpliwości. Nauczyciel musi być według mnie przewodnikiem i partnerem ucznia ,a wtedy ich współpraca będzie przynosić efekty .Jeśli w procesie tym będą uczestniczyć również rodzice , dziecko na pewno wiele na tym skorzysta . Myślę , że warto też wspomnieć , iż uczniowie dyslektyczni mogą nie radzić sobie w zajęciach sportowych .W związku z mniejszą sprawnością rozwoju ruchowego mogą nie chętnie uczestniczyć w zajęciach sportowych .I tu ,jak w innych przypadkach wszystko zależy od postępowania nauczyciela , dlatego też wychowawca powinien współpracować z nauczycielami innych przedmiotów, aby zapewnić swojemu wychowankowi jak najlepsze warunki do rozwoju 7.
Z pewnością wiele osób nie znających problemu dysleksji zastanawia się czy zaburzenie to wpływa na karierę zawodową , czy wyklucza wykonywanie pewnych zawodów .
Moim zdaniem tak .Sądzę ,że pewnych zawodów nie da się wykonywać mając dysleksję, szczególnie tych humanistycznych , w których niezbędna jest praca z tekstem .Jednak jak wskazuje M. Bogdanowicz o możliwościach studiowania powinny decydować walory intelektualne i motywacja , a nie stopień poprawności pisma .W tym aspekcie ważna jest również rola nauczyciela, który powinien odpowiednio pokierować zainteresowaniami ucznia ,zachęcać do pracy nad sobą ,nad własnymi uzdolnieniami .Osoby dyslektyczne, przy włożonej pracy mogą zrealizować swoje ambicje zawodowe – pedagog powinien wskazać uczniowi dyslektycznemu ,że komputer i słownik ortograficzny mogą stać się jego stałymi ,,doradcami''8.
Myślę , że w swojej pracy udało mi się wskazać jaka jest rola pedagoga ,nauczyciela, wychowawcy w procesie wspierania rozwoju dziecka dotkniętego dysleksją .Jak wynika z mojej wypowiedzi potrzeba wiele wysiłku i zaangażowania ze strony nauczycieli. Ich praca jest niezwykle trudna , dlatego też zasługuje na uznanie i szacunek ,co powinno zaowocować również odpowiednim wynagrodzeniem .Poza tym pedagodzy powinni poszerzać swoją wiedzę z zagadnień dotyczących dysleksji ,aby móc efektywniej pracować z uczniami, wspierać ich rozwój .Z kolei nauczyciele z wieloletnim stażem pracy powinni w końcu uświadomić sobie ,że pewne niepowodzenia szkolne wynikają nie ,jak kiedyś sądzono z lenistwa dziecka ,a z potencjalnych zaburzeń ,deficytów rozwojowych .
Swoją pracę pragnę zakończyć słowami naszego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza , które z pewnością , przytoczone przez nauczyciela mogą wesprzeć ucznia z trudnościami w nauce :Człowiek własną pracą i wysiłkiem do wszystkiego dojść może.

1.Multimedialna Nowa Encyklopedia Powszechna PWN 2000;
2.M .Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji . Problem i diagnozowanie, Gdańsk 2004, Wydawnictwo Harmonia , s.58-59;
3.M. Bogdanowicz, O dysleksji ,czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu-odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin1995, Wydawnictwo popularnonaukowe Linea, s.104-108;
4.J.Dyrda, Style uczenia się dzieci dyslektycznych a wymagania poznawcze szkoły, Gdańsk 2004.
Wydawnictwo Uniwersytety Gdańskiego, s.94,109,127,139;
5. T. Gąsowska, Z.Pietrzak- Stępkowska Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1994, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,s.3-9;
6.[za:]http://www.sp81.edu.lodz.pl, [w]:Turewicz, Organizacja pracy korekcyjno-
kompensacyjnej DDN, Zielona Góra 2000;
7.M .Bogdanowicz, O dysleksji ,czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu-odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1995, Wydawnictwo popularnonaukowe Linea, s.99-101;
8. Tamże: s.110;