Sposób na geniusza, czyli… szkolny plan pracy z uczniem zdolnym

Tytułem wstępu
1. Pierwszy krok to... znalezienie ucznia zdolnego. Może w tym pomóc właściwe zrozumienie definicji, wg której uczeń zdolny to taki, który „poza wysoką inteligencją ogólną wyróżnia się w karierze szkolnej możliwością osiągnięć twórczych w jakiejkolwiek dziedzinie społecznie użytecznej (udział w konkursach i olimpiadach); wyróżnia się ponadto twórczą wyobraźnią, wybitnymi zdolnościami specjalnymi, łatwością uczenia się, szerokimi zainteresowaniami oraz dużą dozą samokrytycyzmu i pracowitością”. Uczeń zdolny jest niewątpliwie wyzwaniem dla nauczyciela i jego pedagogicznych talentów, jest dla niego szansą na to, aby nie popadł w rutynę i „szablonizm” na lekcjach. Uczeń zdolny plus nauczyciel równa się zatem idealnej symbiozie – jeden uczy się od drugiego i korzysta z jego wiedzy i doświadczeń, drugi – przypomina sobie, że niektórych rzeczy nie da się zdefiniować jednoznacznie i ponownie odkrywa uroki wybranej przez siebie drogi życiowej;)

2. Jeżeli uda się nam odnaleźć młodego człowieka, którego cechy odpowiadają powyższemu opisowi, możemy zacząć działać! W znalezieniu ucznia zdolnego, a może lepiej – w nieprzeoczeniu jego obecności w klasie (przykładem Einstein, który ledwie przebrnął przez szkołę) – ogromną rolę odgrywa uważna obserwacja ucznia. Nauczyciel musi zwracać uwagę na sposób jego działania i uczenia się, na jego sprawność językową, niezależność w wyrażaniu różnych opinii. Warto też porozmawiać z rodzicami dziecka i skorzystać z ich spostrzeżeń. Dla upewnienia się, że nasz „orzełek” jest tym, któremu możemy pomóc w rozwinięciu skrzydeł, możemy przeprowadzić testy inteligencji, zdolności i osobowości. Nasza wnikliwa obserwacja plus wyniki badań to dobra podstawa, aby stwierdzić, że znaleźliśmy zdolnego człowieka.

3. Zanim jednak zaczniemy z nim pracować, musimy dobrze poznać jego potrzeby i zainteresowania, a następnie opracować plan działania. Należy odpowiednio dobrać metody i formy pracy oraz treści nauczania, aby nie zniechęcić inteligentnego i zdolnego ucznia, lecz pobudzić jego wyobraźnię i chęć samorozwoju. Co ważne, nauczyciel musi nie tylko wspomagać rozwój umysłowy ucznia, ale również jego rozwój emocjonalny. Nauczyciel musi być tolerancyjny i otwarty na oryginalność pomysłów młodego człowieka w rozwiązywaniu problemów. Musi być też odporny, bowiem niejednokrotnie uczeń zdolny przejawia swoją wyjątkowość w przykry dla nauczyciela i kolegów sposób.

4. Praca z uczniem zdolnym powinna odbywać się przede wszystkim na zajęciach pozalekcyjnych. Wiadomo bowiem, że w ciągu 45 minut i przy kilkunastu osobach o różnym stopniu zdolności intelektualnych nie można poświęcić uczniowi zdolnemu tyle czasu, ile byśmy chcieli.

Tyle tzw. tytułem wstępu. Pora na konkrety


Metody i formy pracy z uczniem zdolnym
1. Nauczyciel powinien odpowiednio motywować ucznia do nauki – powinien przedstawić mu wyraźne cele nauczania, właściwie zorganizować pracę, zadbać o odpowiednią atmosferę w pracy i pomagać uczniowie.
2. Nauczyciel może zadać uczniowi zdolnemu więcej zadań podczas prac domowych i klasowych; warunek – zadania i pytania muszą być dla ucznia wyzwaniem, a nie nudną koniecznością, muszą być zróżnicowane i o większej skali trudności.
3. Nauczyciel może zadać jakiś problem do rozwiązania na okres ferii czy wakacji, a raz w miesiącu przygotować dodatkowy zestaw pytań i zadań.
4. Uczeń może przygotowywać referaty na interesujący temat i przedstawiać go na forum klasy /np. przed omówieniem na języku polskim „Antygony”, uczeń może przygotować referat o teatrze w starożytnej Grecji; na języku angielskim może omówić nowe zagadnienie gramatyczne przed wprowadzeniem go na zajęciach/; uczeń może nawet przeprowadzić samodzielnie część lekcji, wykorzystując np. przygotowaną przez siebie prezentację multimedialną.
5. Nauczyciel może przekazać ucznia słabego pod opiekę ucznia zdolnego; w ten sposób uczeń zdolny zyskuje funkcję lidera.
6. Można zachęcać ucznia do czytania fachowej literatury, śledzenia stron internetowych o odpowiedniej tematyce; potem należy omówić z uczniem to, co nowego przeczytał.
7. Nauczyciel musi umożliwić uczniowi udział w konkursach szkolnych i międzyszkolnych, natomiast...
8. ...uczeń powinien pracować na zajęciach różnych kół zainteresowań /koło języka polskiego, koło matematyczne/
9. Nauczyciel może popularyzować dorobek ucznia, organizując np. wystawę jego prac, recital czy wieczór autorski czy też publikację jego prace.
10. Nauczyciel powinien prowadzić zajęcia za pomocą odpowiednich metod, np. projekty, giełda pomysłów /burza mózgów/, drama, drzewko decyzyjne itp.; powinien zadawać pytania pobudzające krytyczne myślenie.
11. Sposobami pracy z uczniem zdolnym podczas zajęć mogą też być praca w grupach o podobnym poziomie uzdolnień, w których zadawane są zadania trudniejsze oraz praca w grupach, w których uczniowie uzdolnieni pełnią rolę liderów, a praca może być formą konkursów.
12. Nauczyciel powinien włączyć do pomocy rodzinę ucznia – nic tak nie pomaga, jak wsparcie ze strony domu rodzinnego.

Podsumowując...

Praca z uczniem zdolnym na pewno zakończy się sukcesem, jeśli nauczyciel będzie starał się cały czas poznawać ucznia – jego zainteresowania, umiejętności, potrzeby, kiedy będzie inspirował go do kreatywnego i oryginalnego myślenia, gdy będzie umiejętnie z nim pracował i zadba również o własny warsztat pracy, nie spoczywając na laurach i ciągle się rozwijając. Parafrazując pogląd Elberta Humbarta, o wiele lepsze niż same zdolności są zdolności do rozpoznawania zdolności.