Pobudzanie aktywności twórczej dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębszym

„Twórczość” to termin trudny do zdefiniowania i jednocześnie wieloznaczny. Można bowiem mówić np. o osobie twórcy, o wytworach twórczości czy wreszcie o procesie twórczym.
W myśl idei pankreacjonizmu każdy człowiek jest potencjalnie twórczy. Przekształcanie i porządkowanie nawet w swoich najprostszych formach, jak budowle z piasku lub klocków, są zaliczane zdaniem E. Sinntott do kategorii działań twórczych. Zaś C. Rogers wskazuje, iż każdy sposób samorzutnego tworzenia nowej formy z bezkształtnych lub prostszych elementów jest twórczy, niezależnie od tego, jakie tworzywo jest przekształcane i jaki poziom sprawności jest przy tym potrzebny. O tym że działanie jest twórcze, decyduje fakt, że jest ono spontaniczne, dyktowane przez rzeczywistą potrzebę człowieka. Zgodnie z tym szerokim pojęciem twórczości chciałabym poruszyć temat twórczości dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębszym. Są to uczniowie, z którymi prowadzę zajęcia edukacyjno – terapeutyczne. Głównym celem, najważniejszą przesłanką mojej pracy jest wszechstronny rozwój dzieci, z którymi pracuję.
Można mówić o twórczości osób niepełnosprawnych intelektualnie w różnych obszarach, np. w zakresie twórczości plastycznej, w obszarze form teatralnych. W literaturze z zakresu twórczości zwraca się uwagę na to, iż twórczość jest zjawiskiem nie tylko możliwym, ale i koniecznym, jako warunek rozwoju. Już twórczyni polskiej pedagogiki specjalnej – Maria Grzegorzewska uważała twórczość za jeden z podstawowych atrybutów rewalidacji osób niepełnosprawnych. Ta myśl w szczególności utwierdziła mnie w przekonaniu jak ważne jest pobudzanie aktywności twórczej dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Z doświadczenia mogę powiedzieć iż uczniowie posiadają twórczy potencjał, ale trzeba go w sposób bardzo umiejętny i cierpliwy pobudzać.
Sposobów pobudzania aktywności twórczej moich uczniów jest wiele. Zajęciami które z pewnością sprzyjają temu są zajęcia plastyczne, które z uczniami realizuję. Metodą własnych poszukiwań zaczęłam tworzyć z dziećmi podczas zajęć plastycznych prace na podstawie usłyszanych wierszy. Świetnie nadają się do tego rodzaju ćwiczeń wiersze Jana Brzechwy. Tego typu aktywność jest dla moich uczniów bardzo trudna, wymaga od nich uruchomienia wyobraźni. A więc musiałam znaleźć odpowiednią metodę aby umiejętnie pobudzić aktywność dzieci i zmobilizować ich do działania, bowiem samo usłyszenie i omówienie treści danego wiersza nie spowoduje u nich gotowości do tworzenia. W tym celu po usłyszeniu tekstu przeprowadzam z nimi zabawę tematyczną z wykorzystaniem różnych rekwizytów, muzyki, dźwięków czy nawet zapachów. Jednocześnie dzieci wyrażają swoje odczucia, skojarzenia. Staramy się wspólnie omówić treść wiersza. Dopiero wówczas są w stanie podjąć działanie plastyczne, a więc następuje ten moment najważniejszy, moment podjęcia zadania, który warunkuje proces twórczy. Ważny jest odpowiedni wybór wiersza, który musi być związany z konkretami, musi angażować emocje dzieci, musi opowiadać o czymś co mogą zobaczyć, dotknąć, posłuchać, powąchać, czyli poznawać różnymi zmysłami.
Tego typu zajęcia pokazują jak ważne jest umiejętne pobudzanie aktywności twórczej.
Kolejne moje doświadczenia w zakresie pobudzania twórczości wynikają z prowadzenia zajęć teatralnych z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną. Do grupy teatralnej należą dzieci w różnym wieku, z różnym stopniem upośledzenia. Tworząc przedstawienia wykorzystujemy różne środki wyrazu – gesty, ruchy, elementy tańca, muzykę, scenografię, stroje, słowo. Dla naszych aktorów jednak najbardziej naturalnym i spontanicznym sposobem wyrażenia jakiejś treści czy emocji jest ruch połączony z muzyką z elementem zabawy. Poprzez połączenie tych elementów świetnie wyrażają siebie. Staram się dzieciom pokazywać różne sposoby wyrażenia czegoś, aby pobudzać ich motywację do własnej interpretacji i spontaniczności. Jednocześnie wzmacniam ich indywidualne ruchy, gesty. Prowadzenie zajęć teatralnych z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną powoduje, iż muszę być bardzo uważnym obserwatorem, muszę dobrze znać swoich aktorów, wiedzieć która rola koreluje z charakterem dziecka, jego możliwościami.
Dla mich uczniów udział w przygotowywaniu przedstawienia jest sytuacją w której nie tylko rozwijają swoją aktywność twórczą, ale stymulują szereg sfer rozwojowych. A fakt bycia aktorem, grania roli przed publicznością powoduje duże emocje, stwarza poczucie sprawstwa, zadowolenia z własnych działań, poczucie sukcesu. A więc oddziaływanie terapeutyczne jest ogromne.
Moje doświadczenia wskazują iż w rozwijaniu aktywności twórczej uczniów z niepełnosprawnością intelektualną duże znaczenie ma element zabawy, który przełamuje bierność dzieci, wzmaga spontaniczną aktywność. Badacze zajmujący się rolą zabawy twórczej wskazują, iż ma ona podstawowe znaczenie dla uzyskania przez dziecko dojrzałości umysłowej, a także dla harmonijnego rozwoju jego osobowości.
Rozważania na temat konieczności i na temat sposobów pobudzania aktywności twórczej uczniów z którymi prowadzę zajęcia, spowodowały iż odświeżyłam sobie ważną zasadę, a mianowicie, iż człowiek, a nauczyciel w szczególności, nigdy nie może poprzestać na tym co wie, umie. Chcąc rozwijać twórczość u naszych uczniów sami musimy ciągle poszukiwać nowych dróg, rozwiązań, sami musimy być ludźmi twórczymi.


Literatura:
H. Olechnowicz, Wyzwalanie aktywności dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, Warszawa 1994r.