Jak wychować zdolne dziecko? Materiał opracowany na podstawie książki D.Levisa

Większość dzieci przychodzi na świat z wrodzoną obietnicą geniuszu , a nie jest ona realizowana, gdyż dziecku przeszkadza się w rozwijaniu uzdolnień.

Rodzice.
Rodzice uzdolnieniu, to tacy, którzy ułatwiają dziecku rozwój wrodzonego potencjału umysłowego, a nie „wbijają” mu do głowy, że jest głupie.
Uzdolnień wychowawczych rodziców nie należy wiązać ściśle z ich dużą inteligencją, niezwykłymi osiągnięciami naukowymi, czy dorobkiem materialnym.
Posiadanie tych cech lub ich brak nie ma wyłącznego wpływu na uwieńczony sukcesem rozwój umysłowy dziecka.
Środowisko (otoczenie).
Środowisko „dobre” lub „złe” ma też istotny wpływ na intelektualne, twórcze i społeczne osiągnięcia dziecka.
Znane są przypadki, gdzie pozbawienie dziecka dobrych warunków zadziałało jak bodziec, który pchnął je do osiągnięcia wielkich rzeczy w życiu.
Częściej jednak brak bodźców w otoczeniu, czy okazywanie dziecku lekceważenia hamują rozwój dziecka okaleczając je niekiedy na całe życie.

Czynniki wywierające znaczny wpływ na rozwój lub ograniczenie wrodzonego geniuszu dziecka.

Obserwuje się zachowania dziecka podyktowane określonym obrazem własnego „ja” dziecka, które wpływają korzystnie lub niekorzystnie na rozwój dziecka, na jego postrzegania świata jako logicznego systemu, a to z kolei rozwija u dziecka logiczne sposoby rozwiązywania problemów, z którymi dziecko ma do czynienia.
Dziecko, które postrzega świat jako nielogiczne, będzie mniej pewne swoich reakcji i mniej chętnie będzie rozwiązywało problemy w sposób logiczny. Ono ponownie nauczy się bezradności nie tylko fizycznej, jaką posiadało w momencie narodzin, a może jeszcze bardziej trwałej formy tej bezradności jaką jest niewiara we własne możliwości wywierania wpływu na bieg wydarzeń.

Bezradność i co powoduje jej powstanie.

- Niektóre z najważniejszych problemów wczesnego życia dziecka dotyczą jego stosunku do świata zewnętrznego, dostarczającego podstawowych danych o życiu, których dziecko musi się nauczyć. Tych informacji dziecko musi się nauczyć bo nie są one odziedziczone.
- W jaki sposób niemowlę dowiaduje się o granicy między jego ciałem a otoczeniem, co należy do niego, a co nie jest jego ciałem np. dziecko myśli o poruszaniu swoich palców a one posłusznie się poruszają – to bezpośredni związek między wolą a działaniem; z czasem dziecko uświadomi sobie ten związek i doceni powiązanie między nakazem myśli a działaniem, który jest znacznie istotniejszy niż związek między tym co robi dziecko i co robi matka (np. dziecko płacze – matka weźmie go na ręce, matka uśmiecha się – dziecko też).
- Aby dziecka nie nauczyć bezradności należy stworzyć warunki skutecznej wymiany informacji między dwiema osobami, tj. przez kontakt twarzą w twarz, dzięki któremu dziecko otrzymuje informacje, wskazówki wzrokowe od dorosłych (bo gdy matka trzyma dziecko przytulone do piersi i mówi do niego to dziecko nie ma możliwości zaobserwować dokładnie reakcji dorosłego na jego twarzy, chociaż samo przytulenie jest miłe, ciepłe i wygodne).
Rozmowy twarzą w twarz pozwalają dziecku nabyć ważne doświadczenie, tj. silne i bezpośrednie sprzężenie zwrotne po rysach osoby dorosłej, które informują jak osoba dorosła reaguje na działania dziecka. Dzięki temu dziecko uczy się, że ma ono wpływ na otoczenie, na bieg wydarzeń, że to co robi liczy się w świecie, że świat „poddaje się kontroli”.
Dziecko, które nie nauczy się tej podstawowej lekcji życiowej skutecznie i wystarczające wcześnie zacznie wierzyć, że to co robi będzie bez znaczenia i znacznie swoją osobę odbierać jako bezradną w sytuacji, w której trzeba będzie wybrać własny los – będzie w tej sytuacji bierne.

Bezradności (bierności) dzieci mogą się nauczyć i wtedy będą one reagować w sposób negatywny i nieskuteczny na wiele sytuacji, na bardzo wiele problemów, co będzie hamująco wpływać na rozwój ich wrodzonego geniuszu.

Jeżeli dziecko nauczyło się zachowywać w sposób bezradny, to jest bardzo duże prawdopodobieństwo poniesienia porażki, która potwierdzi niewiarę dziecka w sprawowanie skutecznej kontroli nad biegiem wydarzeń.
Jeżeli natomiast dziecko nauczyło się tego co daje osiągniecie sukcesu, to będzie zachowywało się tak aby zwiększyć jego osiąganie, gdyż sukces potwierdzi przypuszczenia w możliwość dalszych osiągnięć i przy coraz to trudniejszych zadaniach. Sukces ponadto daje dziecku ogromne zadowolenie.
- Porażka nauczyła dziecko, że wszystko co robi nie jest dobre; jeżeli pozostaje ono coraz bardziej w tyle jego bezradność pogłębia się, inteligencja, nie zależnie od tego jaka ona jest, nie może pojawić się, jeżeli dziecko wierzy, że jego działania nie przyniosą żadnego skutku.

W dziecku narastają hamulce jako potężne ograniczenia w rozwoju zdolności w postaci:

> Braku umiejętności, wprawy i siły wypływającej z filozoficznej niedojrzałości organizmu co powoduje zachowania podyktowane obrazem własnego „ja” niekorzystnie wpływającym na rozwój dziecka.
> Ograniczeń narzucanych przez dorosłych i zależne przede wszystkim od postaw rodziców, ich poglądów na wychowanie, co wpływa na zakres swobody jakie dziecko odczuwa;
W zależności od tego jak rodzice sami byli wychowywani, to swoje dzieci będą wychowywać bądź w atmosferze dużej tolerancji, bądź pod surową kontrolą, w znacznych ograniczeniach i nakazach, być może wspomaganymi karami cielesnymi.
Bardzo istotne znaczenie ma to, czy reakcja rodziców jest konsekwentna i możliwa do przewidzenia przez dziecko, które powinno wiedzieć, ze dana przyczyna przyniesie określony skutek.
Gdy natomiast jest brak jednolitego postępowania, tj. brak konsekwencji w reakcjach dorosłych, to powiązania między tym co dziecko czyni a ich reakcją mogą spowodować bezradność dziecka.
Bezradność dziecka może powodować też system kar, besztań jak i bezustannych pochwał, niezależnie od tego jak dziecko wykonało dane zadanie.

Czynniki umożliwiające dziecku rozwój własnych zdolności:

> Działania zmieniające obraz własnego „ja” z negatywnego na pozytywny, które mogą całkowicie przemienić umiejętności dziecka;
Wymaga to jednak bardzo cierpliwego i ostrożnego postępowania mającego na celu modyfikowanie obrazu własnego „ja”;
Terapia ta może trwać dosyć długo.
> Konsekwencja w postępowaniu dorosłych w systemie nagród i kar.

Dzieci stać wtedy naprawdę na czyny geniuszów.

Jak dzieci reagują na bezradność?:
> Uczuciem niepokoju, lękiem dla wielu zachowań,
> Zamknięciem się w sobie, przeświadczeniem, ze nie można ufać żadnej dorosłej osobie i żaden skutek nie może być brany za pewnik.
Obie te reakcje hamują rozwój zdolności dziecka.

Metody wzbogacania:

Mają one na celu udostępnianie dziecku jak największych i najbezpieczniejszych obszarów, aby mogło, kontrolując wydarzenia poprzez aktywne doświadczenia i obserwacje, poszukiwać i dokonywać odkryć; aby mogło nauczyć się, ze istnieje związek pomiędzy tym co czyni a tym co się wydarzy.

Dlatego też dorośli muszą pamiętać, że:
> Bezradność jest reakcją wyuczoną – unikaj nauczenia jej
Ufaj swojemu dziecku, nie obawiaj się, że kontrola wydarzeń przejdzie w ręce dziecka, pozwól mu, aby inicjowało rozmowy, pozwól na okazywanie inicjatywy przywódczej, reaguj w sposób ciepły i czuły nawet w przypadku gdy coś się dziecku nie uda.
> Bezradność wynika z braku synchronizacji pomiędzy tym co robimy a tym co się z nami stanie.
Świat musi mieć sens. Dziecko potrzebuje dorastać w uporządkowanym logicznym świecie i dlatego potrzebuje od ciebie reakcji na dane zachowanie czy to w formie pochwały, czy krytyki.
> Sukces rodzi pozytywny obraz własnego „ja”.
Korzystny obraz własnego „ja” pomaga w osiąganiu sukcesu, potwierdza posiadane uzdolnienia, talenty i umiejętności, które dziecko może rozwijać.
> Jeżeli praca wymaga wysiłku warto ją wykonać źle...
Powiedz dziecku lepiej „brak sukcesu” niż „porażka”; niepowodzenia są nie tylko pożyteczne lecz również konieczne – dziecko musi się nauczyć radzić sobie z błędami i uporać z krytyką.
> Należy zniechęcać dziecko do niepotrzebnej zależności,
W miarę wzrostu i rozwoju u dziecka kształtuje się niezależność; staraj się być wtedy obiektywny i zastanów się nad własnymi regułami, przepisami, zasadami.
Daj swojemu dziecku swobodę dorastania, daj mu jak najwięcej możliwości, aby widziało i odkrywało jak najwięcej rzeczy, gdyż takie doświadczenia kształtują jego rozwój umysłowy;
Wykaż cierpliwość i zachowaj swój niepokój dla siebie, nie bądź chętny do pomocy – pozwól uporać się dziecku zarówno z porażką jak i sukcesem.

Jak rozmawiać z dziećmi?

> Tempo w jakim mówimy: 175 – 200 słów na minutę
> Ważniejsze od tempa jest to co mówimy
> Unikaj słów i zwrotów dziecinnych
> Staraj się rozmawiać z dzieckiem jak najpłynniej
> Używaj bogatego słownictwa, różnorodnych słów, a przy tym gestów
> Wskazuj osoby, części ciała, przedmioty o których mówisz
> Spędzaj z dzieckiem dużo czasu na kontaktach „twarzą w twarz” – na tym samym poziomie twarz dziecka i twarz dorosłego sprzyja wymianie sygnałów i gestów ciała
> Pamiętaj, aby poczynione uwagi były rozsądne, aby zmniejszały lęk towarzyszący zabronionym zajęciom i aby dziecko zrozumiało dlaczego ten zakaz mu w ogóle wprowadzono.

Jak korygować zachowania dziecka?

Metody postępowania w tym zakresie powinny być takie aby nie zaszkodzić rozwojowi umysłowemu dziecka.

Przy doborze metody należy uwzględnić:
> Temperament dziecka
> Stosunek jaki łączy dziecko z rodzicami
> Rodzaj kary, który będzie bardziej skuteczny i rozsądny:
- metody werbalne
- metody cielesne (sporadyczne klapsy wyrządzą mniej krzywdy niż pewne werbalne metody sprawowania kontroli

Nieprawidłowe werbalne metody korygowania zachowania, których należy unikać można przedstawić w postaci sformułowań:
- nigdy nie używaj porównań między dziećmi jako podstawy kary
- nigdy nie używaj obraźliwych słów jako kary
- nigdy nie szantażuj dziecka odebraniem mu twojej miłości
- nie zwlekaj zbyt długo z wymierzeniem kary
- nigdy nie groź, że użyjesz twojego partnera jako atutu

Prawidłowe metody korygowania zachowania

Jeżeli dziecko jest nadal nieposłuszne Levis sugeruje przyjęcie dwóch następujących metod działania:
- całkowicie upewnij się, że dziecko zrozumiało polecenia, wie czego od niego oczekujesz, nie wątpi w to, że naprawdę od niego tego oczekujesz;
Obejmij głowę rękami, aby dłonie ściśle przylegały do policzków, w pozycji „twarzą w twarz” , wyjaśnij dziecku dokładnie i wyraźnie powody dla których nie powinno kontynuować działania.
Jeżeli to nie poskutkuje zastosuj skuteczniejszą metodę kontroli:
- metoda zwana „przerwą” lub „czasem na przerwę” działa jak kara, a polega na odebraniu dziecku wzmocnienia po określonym sposobie postępowania.
Dziecko nieposłuszne po ostrzeżeniu zaprowadź do pokoju „przerwy” bez dalszych uwag i komentarzy, zachowuj się jak najbardziej neutralnie.
Po zastosowaniu tej metody powinno nastąpić zmniejszenie występowania incydentu, a po pewnym czasie niepożądane zachowanie powinno zniknąć.

Wynagradzanie określonego zachowania.

Nie należy powstrzymywać się od pochwał i wyrażania uznania gdyż pozwala to utrwalić pożądane zachowania.
Nie należy jednak popełniać następujących błędów:
- nadmiernego nagradzania, które może spowodować utratę zainteresowania zajęciem i czerpania przyjemności z wykonywanych czynności
- nie należy udzielać ogólnikowych pochwał, pochwały tak jak i krytyka powinny być konkretne, gdyż dziecko potrzebuje praktycznej informacji o tym co robi.

Znaczenie zabawy

> dzięki zabawie dzieci czerpią dużo wiedzy, zwłaszcza o stosunkach społecznych, jak również i wiele przyjemności, a więc nie można o niej powiedzieć, że jest bezcelowa;
> znaczenie zabawy staje się większe, jeżeli jest ona formą ćwiczenia, utrwalania zdobytej wiedzy w procesie nauczania, a dzieci wtedy:
- z przyjemnością wysłuchują instrukcji
- umysły dzieci rozwijają się prawidłowo
- uczą się praktycznych sposobów wykonywania czynności i rozwijają wyobraźnię dzięki takim środkom rozwoju.
Nawet mało aktywne czy bierne dziecko łatwiej poprzez zabawę pobudzić do wysiłku fizycznego, logicznego działania, a tym samym do rozwoju umysłu.

Dwa rodzaje hamulców (przeszkód) do korzystnego rozwoju umysłowego

1. Agresja – krótkotrwała reakcja za pomocą, której dziecko próbuje rozwiązać problem, którego nie może rozwiązać w inny sposób.
2. Niezmierny lęk

W/w czynniki mogą ograniczać dziecko zarówno intelektualnie jak i społecznie. Tak dziecko agresywne jak i lękliwe jest w niekorzystnej sytuacji, gdyż:
- jego umysł jest pozbawiony możliwości skutecznego funkcjonowania,
- dziecko odczuwa bariery z powodu negatywnych reakcji jakie jego zachowanie budzi u dorosłych.
Tak dzieci agresywne jak i lękliwe czują się nieszczęśliwymi dziećmi.

Jak pomóc dziecku agresywnemu?

Dziecko agresywne:
- znęca się nad słabszymi
- wdaje się w bójki
- niszczy rzeczy
- drażni zwierzęta
- zachowuje się tak jak by celowo chciało zranić innych
- wyczerpuje cierpliwość nawet bardzo wytrzymałych rodziców.
Dziecka agresywnego nie da się zmienić w sposób natychmiastowy.

Aby pomóc dziecku agresywnemu:
1. należy dokładnie uświadomić sobie w jakich okolicznościach dziecko staje się agresywne;
2. prowadzić obserwację w tym zakresie łącznie z notatkami:
• miejsce zachowania agresywnego,
• kto był obecny,
• dokładny opis agresywnego zachowania – jakiego rodzaju była frustracja,
• konsekwencje jakie wynikły dla dziecka
3. Zanotować też należy pożądane zachowania dziecka:
• okres spokojnej zabawy z innymi dziećmi,
• współpraca z osobą dorosłą.
4. Następnie warto zastanowić się jakie „nagrody” pobudzają dziecko do agresji (np. czy przykuwa swoim zachowaniem uwagę innych).
5. Od tego momentu cele są następujące:
• ograniczyć występowanie agresywnego działania,
• dostarczyć dziecku bardziej pożądanych i wynagradzających odpowiedzi.
6. Należy rozpocząć od:
• unikania sytuacji, w których występuje agresja,
• należy pomóc dziecku pozytywnie, tzn. wskazać na skuteczne metody pewnego siebie zachowania pozwalając wyrazić dziecku swoje uczucia (np. na złośliwe uwagi - machnij ręką)
• jednocześnie należy nagradzać pożądane zachowania dziecka w chwilach gdy ono występuje.

Dziecko agresywne dobrze reaguje na praktyczne i pełne miłości podejście, które pozwala na zrozumienie problemów dziecka i znalezienie nowych sposobów radzenia sobie w życiu.

Jak pomóc dziecku lękliwemu?

Dzieci lękliwe ustawiają siebie w niekorzystnej sytuacji, wolą pozostać biernymi obserwatorami, boją się udziału w sytuacjach towarzyskich i dlatego trudno im nauczyć się podstawowych zasad współdziałania z ludźmi.
Nigdy nie dają szansy umysłom i ponoszą porażki.
Po pewnym czasie przyjmuję strategię niepowodzeń i proszą dorosłych lub inne dzieci o pomoc, robiąc wrażenie nieszczęśliwych, płacząc. Unikają sytuacji prowadzących do napięcia, lęku np. unikają odpowiedzi na lekcjach.

Aby pomóc dziecku lękliwemu:
1. Należy rozpocząć od sytuacji, w których dziecko odczuwa niewielki lęk i powoli pracować nad tym, aby je lęk opuszczał aż do momentu, kiedy potrafi uporać się ze zjawiskiem, którego się boi
2. W/w metoda wymaga:
• dokładnego planowania,
• cierpliwości w przeprowadzeniu terapii do końca.
3. Należy upewnić się czy dziecko dobrze rozumie wykonanie danego zadania, aby nie czuło się zagubione.
4. Tak trzeba manipulować wydarzeniami, aby początkowe próby rozwiązania zadania były nagradzane.
5. Daj dziecku jak najwięcej okazji do praktyki.
6. Nie rzucaj dziecka na głęboką wodę (np. nie zabieraj go na głośne przyjęcia, na których jest zbyt wiele nowych twarzy, zapraszaj sąsiadów, znajomych do domu, z prośbą aby byli w stosunku do dziecka otwarci).

Reakcje dziecka będą tym rzadziej bojaźliwe im częstsze będą zajęcia wywołujące uprzednio lęki.
Im poziom niepokoju będzie mniejszy tym dziecko podejmie bardziej złożone zadania, dając tym samym szansę rozwoju swojemu umysłowi.