Program szachowy

SZACHY JAKO ŚRODEK TWÓRCZEGO MYŚLENIA

PROGRAM SEKCJI SZACHOWEJ W ŚWIETLICY SZKOLNEJ DLA UCZNIÓW KLAS I-VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 3 W LĘDZINACH

Opracowała: mgr Sylwia Komandera
Wychowawca świetlicy

Spis treści

1. WSTĘP DO PROGRAMU ........................................ 3
2. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU ............................ ... 4
3. ORGANIZACJA ZAJĘĆ ........................................ 5
4. CELE PROGRAMU ........................................ .... 5
5. OBUDOWA PROGRAMU ........................................ 6
6. WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU .............................. 6
7. REALIZACJA PROGRAMU ........................................ 7
8. TREŚCI KSZTAŁCENIA ........................................ 7
9. METODY I NARZĘDZIA SPRAWDZANIA UMIEJĘTNOŚCI... 8
10. EWALUACJA ........................................ .... 8
11. OGÓLNE UWAGI DO REALIZACJI PROGRAMU ........... .... 9
12. SPODZIEWANE OSIĄGNIĘCIA I POSTAWY UCZNIA ..... .... 9
13. BIBLIOGRAFIA ........................................ 9
14. ZAŁĄCZNIKI KART PRACY ........................................ 10


1. WSTĘP DO PROGRAMU

Gra zwana szachami powstała w trzecim ćwierćwieczu VI wieku naszej ery. Taką datę podaje znany angielski historyk H.J.R. Murray w dziele History of chess.
Kolebką szachów są Indie. Stamtąd dotarły one do Persji, gdzie w krótkim czasie zyskały sobie wielu zwolenników. Po podbiciu Persji przez Arabów szachy rozprzestrzeniły się na inne kraje. Gra w szachy została wzbogacona o nowe sposoby rozgrywania partii, przede wszystkim przez arabskich entuzjastów tej gry. Do Europy szachy dotarły już w VIII-IX wieku, początkowo do Hiszpanii, Włoch i Francji, potem do Niemiec, Anglii i Skandynawii. W Rosji znane były już w IX wieku, dokąd przywędrowały bezpośrednio ze wschodu.
Na podstawie wzmianek w literaturze przypuszcza się, że szachy dotarły do Polski w XII wieku, za panowania Bolesława Krzywoustego. Umiejętność gry w szachy uznawana była za zaletę i zyskała sobie wysoką rangę na dworze królewskim.
W Europie szczególny rozkwit szachów rozpoczął się w XVI wieku. Na wzrost zainteresowania nimi miała wpływ, poza innymi czynnikami, zmiana zasad gry zaproponowana przez włoskich szachistów w końcu XV wieku. Zmiana ta dotyczyła tylko ruchów dwóch figur, ale w istotny sposób wpłynęła na atrakcyjność gry. Hetman z najsłabszej figury-poruszającej się tylko o jedno pole na ukos-stał się najsilniejszą figurą, zwiększono też zasięg działania gońca. Mając na względzie dalsze uatrakcyjnienie gry, wprowadzono specjalne posunięcie - roszadę.
Po wprowadzeniu zmian zasad rozgrywania partii, pierwszy podręcznik gry w szachy według nowych zasad opracował Lucena w 1497 roku. Następnie w 1512 roku Damiano, w 1561 Ruy Lopez a w 1601 Alessandro Salvio wydali swoje publikacje. Pierwszy w Polsce podręcznik gry w szachy opracował na początku XVIII wieku Jan Ostroróg, jednakże nie został on opublikowany. Dopiero w 1835 roku wydano drukiem polski podręcznik gry w szachy, którego autorem był Kazimierz Krupski.
Literatura szachowa szybko powiększała się. Utrwalono na kartach książek wyniki analiz, teoretycznych rozważań, rozegrane partie, opisy turniejów. Stanowi ona źródło doskonalenia swych umiejętności dla miłośników tej pasjonującej gry.
(źródło: http://www.gabo.hi.pl/szachy/historias.htm)

Gra w szachy jest obecnie coraz bardziej rozpowszechniana wśród uczniów szkoły podstawowej. Uważana jest za grę „Fair play”, gdyż trudno w niej o oszustwo podczas rywalizacji. Reguły ustalone w turniejach szachowych dają równe szanse każdemu, co jest bardzo istotne dla młodych szachistów, rozpoczynających naukę gry. Jest to bardzo ważny argument, dzięki któremu uczeń nie zniechęca się łatwo, a wręcz odwrotnie mobilizując się osiąga lepsze wyniki dążąc do sukcesu. Czas rozgrywek uzależniony jest od czasu narzuconego graczom, a co najważniejsze każdy z zawodników ma ustawiony taki sam czas do rozstrzygnięcia partii. Gra w szachy, jako środek wychowawczy na świetlicy szkolnej, może zapobiegać zachowaniom agresywnym, a szczególnie wśród uczniów nadpobudliwych mającym problemy z koncentracją. Szachy stosowane jako terapia mogą przyczynić się do zapobiegania antyspołecznym zachowaniom ucznia, niwelując złe cechy osobowości. Uczniowie z zaburzeniami emocjonalnymi mają zazwyczaj niską samoocenę, jednakże podczas rozgrywek dzięki zwycięskim partiom ich stan może ulec zmianie, zyskując lepszy prestiż w społeczeństwie szkolnym i rodzinnym.

2. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU

Program jest skierowany do uczniów klas podstawowych od I- VI korzystających z zajęć świetlicowych w szkole podstawowej. Ma na celu wspomaganie kształcenia cech osobowości, charakteru, umiejętności poznawczych. Rozgrywki szachowe winny mieć formę zabawową, a następnie przeradzać się w umiejętność nabywania zasad zdrowej rywalizacji. Ważne jest, aby młodzi szachiści potrafili przyjmować sukcesy i porażki współzawodnicząc w rozgrywkach szachowych między sobą. Istotnym celem będzie także współpraca z uczniami nadpobudliwymi przejawiającymi agresywne zachowania na świetlicy szkolnej, w celu niwelowania u nich negatywnych zachowań a jednocześnie uczenia ich tolerancji, koncentracji i integracji z rówieśnikami.
Program ten może wspomóc jedną z najważniejszych percepcji, jakie posiada człowiek umiejętność rozwoju myślenia, a więc ogólnego rozwoju umysłu. Może być pomocny uczniowi w przyswajaniu programu szkolnego, a także w przejawianiu inicjatywy twórczego myślenia.

3. ORGANIZACJA ZAJĘĆ

Koło szachowe odbywać się będzie 1 raz w tygodniu (piątek) po jednej godzinie zegarowej. Częstotliwość zajęć uzależniono od aktualnie realizowanej tematyki , a także od zainteresowań i aktywności dzieci. Podczas zajęć dzieci poznawać będą podstawy i taktykę gry w szachy, a także ukierunkowywane będą na własny sposób myślenia. Udział w zajęciach będzie dobrowolny i ogólnie dostępny. Wezmą w nich udział uczniowie nie tylko znający grę w szachy , ale również tacy, którzy chcą się jej nauczyć i poznać jej zasady. Obserwując dzieci przy pracy nauczyciel będzie mógł stwierdzić, jakie trudności napotykają, które metody uczniowie łatwiej przyswajają i jakie umiejętności trzeba u nich rozwijać.

4. CELE PROGRAMU

Celem edukacji szkolnej jest wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia. W ramach tego rozwoju zawiera się też cel główny zajęć szachowych, a mianowicie rozwijanie u dziecka indywidualnego toku myślenia. Celem jest także przygotowanie ucznia do udziału w międzyszkolnych rozgrywkach szachowych na różnych szczeblach umożliwiając uczniowi osiągnięcia sukcesu jak i radzenia sobie z porażką przegranej.
Realizacji celu głównego służyć mają cele szczegółowe:
- szanować i nie lekceważyć swojego przeciwnika
- poznać zasady gry w szachy
- przestrzegać zasad gry
- pamiętać, że pierwszy ruch w grze wykonuje biała figura
- znać funkcję figur w grze
- znać ruchy figur na planszy
- umiejętnie korygować własne błędy dążąc do samodoskonalenia
- umiejętnie posługiwać się zegarem
- rozpoznać sytuacje zaszachowania przeciwnika
- posiadać umiejętność matowania
- rozpoznać sytuacji patowej
- umiejętnie przyjąć porażkę przegranej
- mobilizować się po porażce, dążąc do wygranej.

5. OBUDOWA PROGRAMU

Pomoce dydaktyczne:
- karty pracy- szablony z ćwiczeniami
- zestaw do gry w szachy (plansza, figury)
- zegar

6. WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU
Podstawą realizacji programu jest odpowiednie przygotowanie ucznia zarówno teoretyczne, jak i praktyczne w zakresie zajęć. Zagwarantowanie godnych warunków do gry, odpowiedniej atmosfery na świetlicy w trakcie ćwiczeń tak, aby dzieci miały swobodę ruchów. Zorganizowanie współgraczy znających zasady gry w szachy. Śledzenie przez nauczyciela poczynań uczniów podczas rozgrywanej partii. Bardzo ważne jest, aby nauczyciel posiadał odpowiednie środki dydaktyczne, które są niezbędne do przeprowadzenia zajęć.
Aby dobrze zrealizować program ważne jest zapoznanie uczniów z rysem historycznym szachów jak i zarówno systematyczne ćwiczenie samej gry począwszy od nakłaniania uczniów do rozkładania plansz i ustawiania prawidłowo figur po obu stronach planszy jednocześnie śledząc nawzajem ze współgraczem, czy prawidłowo zostały one postawione na swoich miejscach. Każdy zawodnik układa figury po swojej stronie. Ważne jest, aby gracz rozpoczynał ruch białą figurą. Każdy zawodnik ma być świadomy uczciwej rywalizacji.

7. REALIZACJA PROGRAMU

Każde zajęcia należy rozpoczynać od wprowadzenia dzieci do tematu z użyciem szachownic i figur. Należy doceniać uczniów znających i potrafiących grać w szachy, gdyż będą oni pomocni dla graczy początkujących. Każdy uczeń ćwiczenia wykonuje na własnej szachownicy począwszy od ułożenia figur na planszy. Nauczyciel nadzoruje poprawność ułożenia figur oraz ich kompletność. Zakończenie zajęć powinno poprzedzać ułożenie figur oraz złożenie sprzętu. Uczniowie kompletują sprzęt, przekazując go prowadzącemu. W czasie ćwiczeń z szachami przy stolikach nauczyciel kontroluje prawidłową postawę dzieci na krzesełkach. Uczniowie mają prawo po zakończonych zajęciach wymieniać własne opinie i spostrzeżenia dotyczące rozegranych partii szachowych w obecności nauczyciela. Uczniowie, którzy prawidłowo wykonali swoje zadania i stosowali się do zaleceń nauczyciela, uzyskali pochwałę i wyróżnienie w obecności pozostałych uczestników zajęć.

8. TREŚCI KSZTAŁCENIA

Tematy zajęć:

1. Wprowadzenie do gry w szachy- rys historyczny (wrzesień).
2. Szachownica i figury –zapoznanie ucznia z grą (wrzesień, październik)
3. Omówienie ruchów poszczególnych figur na planszy (październik)
4. Zastosowanie na szachownicy zasady roszada i szach (październik, listopad)
5. Zasady posługiwania się zegarem (październik- maj).
6. Wdrażanie uczniów do zasad „Fair play” (wrzesień- maj).
7. Organizacja rozgrywek na świetlicy szkolnej w celu wyłonienia najlepszych
graczy do zawodów międzyszkolnych( dwa tygodnie przez każdymi zawodami szachowymi).
8. Organizacja międzyszkolnego turnieju szachowego na szczeblu miejskim
i powiatowym (I semestr roku szkolnego 2009/2010).

9. METODY I NARZĘDZIA SPRAWDZANIA UMIEJĘTNOŚCI

Główną metodą będzie ukierunkowanie ucznia na samodzielne myślenie, dzięki któremu posiądzie on umiejętność szukania i zastosowania prawidłowych rozwiązań podczas rozgrywek.
Podstawowym narzędziem do dokonania oceny efektów pracy ucznia będzie obserwacja przez nauczyciela podczas zajęć:

1. umiejętności rywalizacji z graczami –postawa fair play,
2. umiejętność ułożenia figur na planszy,
3. samodzielne eliminowanie błędnych posunięć,
4. zaangażowanie ucznia do zdrowej rywalizacji,
5. umiejętność zmatowania przeciwnika,
6. umiejętność posługiwania się zegarem szachowym,
7. umiejętność myślenia podczas rozgrywanej partii szachowej.

10. EWALUACJA

Ewaluacja jest badaniem efektów realizowanego programu, pozwalającym na ulepszanie metod i form pracy. Dzięki temu analizujemy osiągnięte cele i zadania.
Podsumowaniem ewaluacji będzie sporządzenie sprawozdania z osiągnięć uczniów na międzyszkolnych zawodach turniejów szachowych.
Przejawem ewaluacji będzie : obserwacja uczniów na zajęciach, analiza postępów graczy, umiejętne myślenie podczas wykonywanych ruchów na szachownicy.
A zatem jednym z ważnych elementów jest ocena przez uczniów posunięć figur na szachownicy, co pozwala na korygowanie własnych błędów. Nauczyciel omawia
z uczestnikami zajęć popełnione błędy, zwracając szczególną uwagę na poprawność ich korygowania. Prowadzący pochwali graczy i wyróżni uczestników ze szczególnymi umiejętnościami rozgrywania partii, jednocześnie przedstawi wiele nowych i pozytywnych rozwiązań. Najlepsi szachiści jako wyróżnieni zostaną wytypowani do zawodów międzyszkolnych w szachach na różnych szczeblach.

11. OGÓLNE UWAGI DO REALIZACJI PROGRAMU

Głównym założeniem programu jest ukierunkowanie ucznia do rozwoju samodzielnego myślenia podczas gry w szachy, pomaganie mu w tworzeniu ustawień taktycznych w celu obrony i ataku figurami w kierunku przeciwnika . Ważne jest też, aby uczniowie dzięki grze potrafili akceptować i szanować swoich kolegów
i koleżanki z różnych grup społecznych. A więc nabycie przez nich umiejętności integrowania się niezależnie od statusu społecznego ucznia.
Program ma za zadanie zachęcić do gry uczniów przebywających na świetlicy szkolnej, celem zainteresowania ich grą w szachy.
Ważnym elementem całego przedsięwzięcia będzie angażowanie i zachęcanie uczniów do nowych rozwiązań w zagospodarowaniu czasu wolnego, a także samokontroli i oceny własnych osiągnięć prowadzących do sukcesu.

12. SPODZIEWANE OSIĄGNIĘCIA I POSTAWY UCZNIA

Uczeń:
- zna zasady fair play dążąc do zdrowej rywalizacji
- zna podstawowe zasady gry w szachy oraz pomaga innym początkującym
szachistom w ich opanowaniu
- potrafi w pełni koncentrować się podczas gry
- potrafi przeanalizować popełnione błędy i je korygować
- dąży do osiągania sukcesu podczas zawodów międzyszkolnych.

13. BIBLIOGRAFIA

- Mirosław Litmanowicz „Szachy- podręcznik dla dzieci”, Warszawa 2000,
część 1, 2, 3, 4

14. ZAŁĄCZNIKI KART PRACY
ZAŁĄCZNIK KARTY PRACY NR 1
Tabela osiągnięć szachistów


ZAŁĄCZNIK KARTY PRACY NR 2
Poznanie planszy szachowej- kolorowanie pól


ZAŁĄCZNIK KARTY PRACY NR 3
Poznanie figur szachowych, nazewnictwo i ich odpowiednie ustawienie na szachownicy


ZAŁĄCZNIK KARTY PRACY NR 4

Szachownica z prawidłowym ustawieniem figur