Biblioteki cyfrowe jako narzędzie edukacyjne

Biblioteka cyfrowa to system informacyjno-biblioteczny udostępniający materiały biblioteczne w postaci cyfrowej, przy użyciu komputerów. Cyfrowe materiały biblioteczne to teksty elektroniczne, obrazy, zapisy audio i video.

W Polsce budowanie zasobów cyfrowych i rozpowszechnianie ich w sieci rozpoczęto na początku stulecia. Proces tworzenia bibliotek cyfrowych najszybciej objął środowiska akademickie. Techniczne biblioteki naukowe zamieniły pracownie reprograficzne na pracownie digitalizacji, gdzie fachowcy przy pomocy skanerów, kserokopiarek i aparatów cyfrowych rozpoczęli gromadzenie zbiorów. Otwartego dostępu do skryptów uczelnianych, rozpraw naukowych i czasopism wymagali studenci. Do dzisiaj najwięcej bibliotek cyfrowych powstało właśnie w środowisku naukowym.

Naczelnym założeniem większości bibliotek cyfrowych jest dostęp do zabytków piśmiennictwa, regionaliów oraz zasobów edukacyjnych. Udostępnianie zasobów jest limitowane przez prawo autorskie, które ogranicza pole eksploatacji utworów. Są to utwory, których ochrona prawna wygasła, utwory „osierocone” oraz przeznaczone do bezpłatnej eksploatacji od chwili powstania (Open Access). W przypadkach, gdzie wymagana jest zgoda autora, umowy z autorami obligują redaktora i mogą powodować brak dostępu po upływie określonego czasu lub są dostępne w trybie ograniczonym – tylko dla zarejestrowanych użytkowników. Dostęp do treści ma na ogół każdy anonimowy czytelnik, czytelnik z tzw. tożsamością (profilem) ma dodatkowo swoje konto, które ułatwia komunikację z redakcją biblioteki.

Istotną kwestią, z punktu widzenia użytkownika, jest właściwy opis bibliograficzny, który decyduje o trafnym wyszukiwaniu informacji. Większość bibliotek stosuje opis hasłowy, to znaczy, że każda publikacja może zostać opisana przy użyciu stałych atrybutów, np.: tytuł, autor, temat i słowa kluczowe, wydawca, format, język, powiązania, zakres, prawa autorskie. Dzięki temu czytelnik może przeszukiwać zawartość biblioteki budując wyrażenia wyszukiwawcze oparte na słowach z opisu publikacji (metadane). Innym sposobem jest wyszukiwanie pełnotekstowe – z użyciem słowa znajdującego się w treści dokumentu.

Najpoważniejszą korzyścią płynącą z digitalizacji jest ochrona zbiorów, zabezpieczenie dokumentu przed zniszczeniem i fizycznym unicestwieniem (kwaśny papier).
W trakcie digitalizacji podnosi się jakość obrazu wersji cyfrowej dzieła czy materiału dźwiękowego – w efekcie czytelnik korzysta z materiału udoskonalonego.
Biblioteki cyfrowe upraszczają wyszukiwanie i ułatwiają dostęp do zasobów z każdego miejsca na ziemi, bez względu na miejsce ich przechowywania, obniżają koszty dotarcia do źródła – w przypadku gazet i czasopism wielkoformatowych istnieje trudność w transporcie. Dają szansę na odświeżenie wydawnictw opublikowanych przed laty, dziś już trudno dostępnych lub zapomnianych, nie wznawianych a często traktowanych jako podręczniki – wszystko dostępne bezpłatnie w domu o każdej porze dnia i nocy, na różnych kontynentach, podczas wakacji, na urlopie.


Biblioteki cyfrowe mogą doskonale posłużyć jako narzędzie do samodzielnej pracy umysłowej ucznia, jako pomoc dydaktyczna na lekcjach z przedmiotów humanistycznych, edukacji regionalnej, edukacji patriotycznej. Mogą służyć do rozbudzania zainteresowań uczniowskich, uatrakcyjnić proces uczenia się, zachęcić do poszukiwań czytelniczych – co skutkuje wzrostem efektywności oddziaływań edukacyjnych szkoły.

Zainteresowanych odsyłam do kilku przykładowych bibliotek cyfrowych, których
krótką charakterystykę zamieszczam poniżej.

WIELKOPOLSKA BIBLIOTEKA CYFROWA
Zawiera cztery kolekcje:
• dziedzictwo kulturowe – starodruki pochodzące ze zbiorów bibliotek poznańskich,
• materiały dydaktyczne – skrypty i podręczniki akademickie,
• materiały regionalne – dokumenty dotyczące Poznania i Wielkopolski,
• muzykalia.
Ciekawe dla nauczycieli mogą być materiały regionalne, albumy z fotografiami i pocztówkami.
www.wbc.poznan.pl/dlibra

CYFROWA BIBLIOTEKA NARODOWA „Polona”
Udostępnia teksty literackie i naukowe, dokumenty historyczne, czasopisma, grafikę, nuty oraz mapy.
www.polona.pl/dlibra

SKARBY DZIEDZICTWA NARODOWEGO
Zawiera najcenniejsze zasoby polskich archiwów, bibliotek i muzeów.
Znajdziemy tutaj rękopisy, starodruki, pieczęcie, ryciny, mapy, fotografie i obrazy z różnych epok historycznych.
www.dziedzictwo.polska.pl

SKARBY LITERATURY POLSKIEJ
Zawiera znaczące dzieła literatury polskiej wolne od praw autorskich oraz pomysły na ich wykorzystanie na lekcjach języka polskiego.
www.literatura.polska.pl/index/htm

STAROPOLSKA ON-LINE
Serwis edukacyjny zawierający teksty utworów piśmiennictwa staropolskiego, które swą liczebnością przewyższają zbiory innych bibliotek cyfrowych. Można go nazwać cyfrowym podręcznikiem, na bieżąco aktualizowanym i uzupełnianym o nowe materiały. Mamy tutaj kilka wariantów tekstu, wersję dźwiękową, opracowania i materiał ikonograficzny. Dynamiczny charakter serwisu polega na hipertekstowych połączeniach, publikacje tworzą strukturę wzajemnych powiązań oraz odsyłają do innych dokumentów w sieci.
Dla maturzystów, uczniów uzdolnionych polonistycznie i dla ambitnych nauczycieli.
www.staropolska.pl

PRASA W INTERNECIE
„Tygodnik Ilustrowany” i „Chimera” – najważniejsze tytuły literacko-społeczne i artystyczne przełomu XIX i XX wieku. Bazując na ich wersji elektronicznej można wykorzystać na lekcjach , plastyki, literatury, historii.
www.bilp.uw.edu.pl/prasa/index.html

CZYTELNIA ON-LINE
Czytelnia w sieci. Za niewielką odpłatnością można wykupić prawo do wydruku fragmentów nowości naukowych z różnych dziedzin. Adresowana do studentów.
www.ibuk.pl/


Platforma cyfrowa bibliotek nie zastąpi tradycyjnej biblioteki, ale jest niewątpliwie kolejną pomocą naukową dla uczniów, studentów, naukowców i zwykłych czytelników.
Proces digitalizacji i udostępniania w sieci jest procesem galopującym, jest to nowa forma szerzenia edukacji i szeroko pojętego czytelnictwa. Korzystając z tego dobrodziejstwa nauczyciel podnosi atrakcyjność i efektywność zajęć z uczniami. Adresy pozostałych bibliotek w sieci znajdują się pod adresami:
http://ebib.oss.wroc.pl/linki/wirtua.php
http://www.bp.pila.pl/biblioteka/index.php?dzial=6

Magdalena Gutowska
Biblioteka Pedagogiczna w Pile
Wydział Informacji Pedagogiczno-Bibliograficznej