Współpraca rodziców dzieci upośledzonych umysłowo z nauczycielami szkoły specjalnej

Jednym z podstawowych założeń pracy rewalidacyjnej z dziećmi umysłowo upośledzonymi jest ścisła współpraca szkoły z rodzicami uczniów. Jest to wyrazem przekonania, że „jednolite i prawidłowo ukierunkowane oddziaływanie szkoły i rodziny na dziecko upośledzone stanowi podstawowy warunek powodzenia tej pracy”
(H. Borzyszkowska, 1971, s.3). Zagadnienie współpracy z domem rodzinnym jest szerokie i wiele jest w nim zagadnień szczegółowych zasługujących na osobne omówienie, a także na osobne badania.
Polska i zagraniczna literatura pedagogiczna poświęca więcej uwagi problemom współpracy szkoły z rodzicami uczniów uczęszczających do szkół normalnych, natomiast znacznie mniej jest opracowań dotyczących współdziałania szkoły specjalnej z domem rodzinnym uczniów upośledzonych umysłowo, mimo, że sprawa ta jest szczególnej wagi.
W pracy rewalidacyjnej niezbędna jest ścisła współpraca nauczyciela –wychowawcy ze środowiskiem domowym uczniów. Według M. Grzegorzewskiej (1964, s.40), „nauczyciel dziecka upośledzonego powinien nie tylko być związany z jego życiem, ale także powinien być w nurcie tego życia pogrążony”. Stąd wniosek, że nauczyciel powinien doskonale poznać środowisko swoich uczniów, ocenić je, zrozumieć wszystkie jego wpływy i czerpać z tego środowiska najżywotniejsze tematy do programu swojej pracy. „Dlatego też wychowawca chcąc w pełni realizować zadania rewalidacyjne w stosunku do uczniów, musi nie tylko z nimi pracować, ale również z ich rodzicami i to w znacznie szerszym zakresie, aniżeli to czynią nauczyciele szkół dla uczniów normalnych. Jest to konieczne z tego względu, że błędy pedagogiczne rodziców popełniane w stosunku do dziecka umysłowo upośledzonego i ich zaniedbania w wypełnianiu rodzicielskich obowiązków są częstsze i o wiele groźniejsze w skutkach. Dość często rodzice porażeni faktem kalectwa swego dziecka przeżywają ogromny wstrząs. Oskarżają się wzajemnie, skupiają swe pretensje na dziecku, odsuwają się od niego, nie akceptują go.(...) Zadaniem nauczyciela jest pomoc rodzicom w odzyskaniu równowagi psychicznej, w akceptacji sytuacji, w której się znaleźli, w dostrzeganiu w swoim kalekim dziecku istoty szczególnie potrzebującej ciepła rodzinnego, z równoczesnym uznawaniem jego praw i obowiązków. Przywrócenie poczucia rodzinie własnej wartości, wzmocnienie wewnętrznych związków uczuciowych, włączenie rodziny do pracy rewalidacyjnej to zadania trudne i odpowiedzialne, spoczywające jednak także na nauczycielu kształcenia specjalnego”. (U. Eckert, 1986, s.118).
W związku z tym współpraca szkoły specjalnej z domem rodzinnym uczniów, nie może mieć charakteru doraźnego, nie może ograniczać się tylko do wzajemnego informowania się o dziecku, o jego zachowaniu i postępach w nauce, lecz powinna swą treścią i zakresem obejmować wszystkie potrzeby rewalidacyjne dziecka umysłowo upośledzonego, wszystkie potrzeby rodziców, jako pierwszych wychowawców tych dzieci oraz potrzeby szkoły, która kieruje procesem rewalidacji swoich uczniów. „Celem wysiłków szkoły specjalnej powinno być przede wszystkim zapewnienie swoim uczniom warunków do prawidłowego rozwoju i osiągnięcie możliwie najlepszych wyników rewalidacji oraz zapobieganie błędom i zaniedbaniom wychowawczym domu rodzinnego”. (H. Borzyszkowska, 1971, s.9).
A więc „współpraca szkoły specjalnej z domem rodzinnym jest doniosłej wagi dla wyników pracy z dzieckiem specjalnej troski”. (F. Wojciechowski, 1990, s.47).
Autor stwierdza, że doświadczenia nauczycieli wskazują na konieczność pouczania rodziców, w jaki sposób oni mogą przyczynić się do osiągnięcia pełniejszej rewalidacji swego upośledzonego dziecka, że w ramach współpracy szkoły z domem rodzinnym, należy zwrócić szczególną uwagę, na to by rodzice zrozumieli istotę upośledzenia swego dziecka i umieli prawidłowo rozwiązać wynikające stąd problemy wychowawcze. „Najwięcej czasu i pracy nauczyciele muszą poświęcić rodzicom tych dzieci, które wykazują braki w rozwoju, które znajdują się w niewłaściwej atmosferze wychowawczej, gdzie bicie i groźby są na porządku dziennym, a także rodzicom, którzy w swej przesadnej trosce o dziecko stwarzają szkodliwe sytuacje wychowawcze”. (S. Lisowski, 1935, s.10).
Jak widać nauczyciele szkoły specjalnej, prócz trudności związanych z wychowywaniem i nauczaniem uczniów, spotykają się w swej pracy z przeszkodami dotyczącymi dobrego kontaktu z rodzicami tych dzieci.
Nauczyciele podejmują nieustanną walkę o czynną współpracę rodziców ze szkołą specjalną, którzy niestety nie są świadomi lub też nie chcą uczestniczyć w pełnej rewalidacji ich dzieci. „Badania wykazują, że ogromna większość rodziców ma znikomą wiedzę o możliwościach rozwoju ich dzieci, o instytucjach zajmujących się rewalidacją” (U. Eckert, 1986, s.118). Często też, nie interesuje ich program działania danej placów-ki, a także udział w zebraniach z nauczycielami. Świadomość konieczności współdziałania szkoły z domem rodzinnym, nadal niestety dotyczy w większości przypadków tylko nauczycieli. Choć zdaniem U. Eckert (1986, s.118) - nauczyciele do tej pracy są jeszcze zbyt często słabo przekonani, mało przygotowani; co właściwie tym bardziej pogłębia ich trudności.
Wykazując tutaj jak ważna jest rola współpracy domu rodzinnego dzieci upośledzonych umysłowo z nauczycielami i jak jest ona trudna do przeprowadzenia, należy wskazać na pewne formy usprawniania owego współdziałania. Spośród wielu rozwiązań, można przedstawić pogląd stwierdzający, że „pomyślny przebieg współpracy szkoły z domem zależy od:
a/ odpowiedniego przygotowania do swoistej społeczno-pedagogicznej
działalności kierownictwa i grona nauczycielskiego,
b/ dobrej, społecznie aktywnej i pomocnej postawy rodziców wobec szkoły oraz spraw dzieci i młodzieży, poczucia wspólnej odpowiedzialności za ich losy i dyscyplinę,
c/ cenienia i popierania przez władze szkolne wspólnych wysiłków podejmowanych przez pracowników szkoły i rodziców”.( L. Wołoszynowa, 1962, s.29).
Zwraca przy tym uwagę, że rozwój współdziałania szkoły z rodzicami jest hamowany przez niedostateczne przygotowanie do pracy społeczno-pedagogicznej, nie tylko rodziców, lecz także wielu pracowników szkoły.
Podstawą wszelkiej współpracy z rodzicami, jest zdobycie ich zaufania. Pierwsze zetknięcie się rodziców z nauczycielem często decyduje o późniejszym stosunku rodziców do szkoły. „I spotykając się z rodzicami, nauczyciel powinien informować ich, o postępach ucznia w nauce, o tym co jest zadane, omawiać ćwiczenia rewalidacyjne, jakie rodzice mogą przeprowadzić z uczniem w domu” (J. Stawowy -Wojnarowska, 1989, s.148). Do najczęściej stosowanych form współpracy z rodzicami J. Stawowy-Wojnarowska zalicza:
- zapraszanie rodziców na lekcje,
- organizację komitetu rodzicielskiego,
- organizowanie dla rodziców kursów, w czasie których zapoznają się ze sposobami postępowania z dziećmi w domu;
- odwiedzanie dziecka w domu,
- zapoznanie rodziców z odpowiednią literaturą.
Omówione tu formy współpracy z rodzicami nie wyczerpują wszystkich możliwości. Powinny one być dostosowane do aktualnych potrzeb szkoły i rodziców.
Przekonanie, że pełniejsza rewalidacja uczniów umysłowo upośledzonych, zależy również od stosunku rodziny do dziecka i jego nauki w szkole, skłoniło kierownictwo i nauczycieli Szkoły Specjalnej w Gdańsku - Wrzeszczu (Borzyszkowska, 1971, s.112), do podjęcia eksperymentu w zakresie współpracy szkoły z domem pod kierunkiem H. Borzyszkowskiej. Tak jak przewidywano badania eksperymentalne pozwoliły określić wartość poszczególnych form współpracy szkoły z rodzicami uczniów upośledzonych umysłowo. Wskazały one także, że uczniowie szkoły specjalnej mogą osiągnąć lepsze wyniki w nauce, jeśli metody wychowawcze stosowane przez szkołę i rodziców i stawiane przez nich wymagania będą uwzględniały możliwości i specyfikę dziecka umysłowo upośledzonego. Dzięki badaniom uzyskano informację, że nauczyciel szkoły specjalnej musi pokonać wiele przeszkód, ażeby zachęcić rodziców do współpracy, zainteresować ich i przezwyciężyć tkwiące w nich poczucie niezadowolenia.
Już po raz kolejny, (co potwierdza słuszność danego stanowiska), „z całą pewnością można stwierdzić, że dobrze zorganizowana i systematycznie prowadzona współpraca szkoły z domem przynosi duże korzyści dziecku, rodzicom i szkole, że wpływa na polepszenie warunków życia i pracy dziecka, na podwyższenie wyników nauczania, a przy tym jest bardzo ważnym czynnikiem w procesie rewalidacyjnym”
(H. Borzyszkowska, 1971, s.117). Jednak stwierdzenie to, choć w stu procentach słuszne i oczywiste, jeszcze dla wielu rodzin dzieci upośledzonych umysłowo jest nieznane i zbędne. Często to właśnie nauczyciele – wychowawcy szkoły specjalnej zmuszeni są szukać z tymi ludźmi kontaktów, przezwyciężając piętrzące się trudności, błędne teorie i przyzwyczajenia domu rodzinnego dzieci upośledzonych umysłowo.
Dodatkową przeszkodą zdaniem J. Michalskiego (1993, s.30) jest fakt, iż „aktualne formy oraz treści kształcenia i doskonalenia kadry pedagogicznej dla uczniów upośledzonych umysłowo, nie uwzględniają w znacznym stopniu zagadnień współpracy szkoły z rodzicami” oraz wielu innych podobnych działań. Dlatego, jest to bardzo przykre i stanowiące dodatkowe utrudnienia dla nauczycieli; choć wierzę, że szybko wszystko ulegnie pozytywnym zmianom.