Stymulowanie rozwoju mowy dzeci w wieku przedszkolnym i szkolnym

Wstęp

Mowa w dużej mierze wpływa na ogólny rozwój dziecka, jego osiągnięcia szkolne. Stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażenie swoich myśli, opinii i uczuć.
Czasem koniecznym szczególnie do intensywnej pracy skierowanej na rozwój związanych z mową sprawności jest okres przed- szkolny i wczesnoszkolny. Jak wynika z wyników badań pedagogicznych i własnych obserwacji poziom rozwoju psychofizycznego,
w tym także mowy u dzieci rozpoczynających naukę szkolną jest bardzo zróżnicowany. U wielu dzieci oprócz wad wymowy występuje opóźniony rozwój mowy lub niechęć do mówienia, zaburzenie słuchu fonematycznego, analizy i syntezy słuchowej, mniejsza sprawność motoryczna. Występowanie tych zaburzeń ma istotny wpływ na prze- bieg procesu czytania i pisania. Stąd uznałam za słuszne wprowadzenie dodatkowych zajęć w formie ćwiczeń i zabaw, których celem byłoby rozbudzenie aktywności słownej dzieci oraz zwiększenie możliwości poprawnego i twórczego opanowania języka.


ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE

Opracowany przeze mnie program przeznaczony jest dla uczniów klasy „0”. Głównym założeniem programu jest czuwanie nad prawidłowym rozwojem mowy oraz podnoszenie poziomu sprawności językowej. Program realizowany będzie z całą grupą, raz w tygodniu w czasie 30 – 45 minut. Założeniem jest, aby zajęcia miały charakter zabawowy i nastawione były na integrację zespołu i umiejętność współpracy w grupie. Jest przewidziany dla wszystkich uczniów, uwzględnia także specjalne potrzeby edukacyjne niektórych dzieci w zakresie korygowania zaburzonych funkcji percepcyjnych, głównie słuchowych. Program nie zastępuje właściwej terapii logopedycznej dzieciom, które nie osiągnęły normy językowej. Realizowane ćwiczenia będą jednak stymulowały ich umiejętności językowe i rozwijały niezbędne dla jej poprawnego funkcjonowania aspekty.
Istotnym elementem programu jest ścisła współpraca z rodzicami i logopedami. Praca z dziećmi w oparciu o program pozwoli ocenić efektywność oddziaływań i dokonać ewaluacji.

CELE PROGRAMU

CELE OGÓLNE:
> stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy,
> kształtowanie prawidłowej wymowy i umiejętności porozumiewania się,
> wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, w tym wymowy,
> włączanie rodziców i do świadomej współpracy nad rozwojem mowy i kształtowaniem prawidłowej wymowy.

CELE OPERACYJNE:
W wyniku realizowanego programu
dzieci powinny:
> osiągnąć sukces terapeutyczny w postaci poprawy stanu mowy lub wymowy,
> poszerzyć możliwości artykulacyjne i fonacyjne,
> wzbogacić zasób słownictwa czynnego i biernego,
> umieć wypowiadać się poprawnie pod względem gramatycznym i stylistycznym,
> prawidłowo dokonywać analizy i syntezy słuchowej,
> wykazywać zainteresowanie słowem mówionym, śpiewanym, czytanym i pisanym,
> umieć ćwiczyć samodzielnie oraz współdziałać w grupie,
> umieć koncentrować uwagę na ćwiczeniach i zabawach,
> wzmocnić poczucie własnej wartości i umieć pokonywać trudności.

MATERIAŁ DO REALIZACJI

1. Ćwiczenia oddechowe
> zabawy i ćwiczenia oddechowe:
- wciąganie i wydmuchiwanie powietrza,
- nadymanie buzi i przepychanie powietrza w zamkniętej buzi,
- dmuchanie na wiatraczek, płomień świecy, na skrawek papieru,
- nadmuchiwanie balonika,
- zdmuchiwanie lekkich przedmiotów z powierzchni stołu,
- dmuchanie na przedmiot unoszący się, zawieszony bądź opadający (kartki, piórka itp.),
- wdech z unoszeniem ramion do góry, wydech z opa- daniem ramion w dół;
> ćwiczenia wydłużające fazę wydechową:
- puszczanie baniek mydlanych,
- dmuchanie na świecę przez słomkę,
- wyścigi papierowych żaglówek,
- przesuwanie powietrzem wydmuchiwanym przez rurkę piórek, wacików, papierków;
> ćwiczenia oddechowe brzuszno-przeponowe:
- naśladowanie śmiechu różnych osób,
- ćwiczenia łączące oddech z ruchami rąk, nóg, tułowia,
- ćwiczenia łączące wydech z wymową pojedynczych głosek;
> ćwiczenia oddechowe ułatwiające przejście do mowy spontanicznej:
- zabawy ze śpiewem,
- wyliczanki,
- krótkie wierszyki, rymowanki.

2. Ćwiczenia fonacyjne (głosowe)
> ćwiczenia prawidłowego nastawienia głosu i napięcia mięśni krtani:
- mruczenie przy zamkniętych ustach,
- mruczenie na ustach – wybrzmiewanie spółgłoski połączonej z samogłoską;
> ćwiczenia modulowania siły głosu:
- ćwiczenia w utrzymywaniu jednostajnego, równego, monotonnego dźwięku opartego na jednej samogło- sce,
- śpiewanie samogłosek i dających się przedłużyć spółgłosek.

3. Ćwiczenia rytmizujące (logorytmiczne)
> ćwiczenia techniki ruchu:
- ćwiczenia kształtujące umiejętność wykonywania ruchów lokomocyjnych (chodu i biegu),
- ćwiczenia kształtujące umiejętność wykonywania podskoków,
- ćwiczenia napinania i rozluźniania mięśni;
> ćwiczenia metrorytmiczne:
- ćwiczenia w opanowaniu akcentu rytmicznego,
- ćwiczenia w odtwarzaniu rytmu z wzorów graficznych,
- ćwiczenia w przetwarzaniu rytmu na wzór graficzny;
> ćwiczenia łączenia tekstu z elementami ruchowymi i ry- tmicznymi:
- ćwiczenia w wymawianiu np. imion z akcentem ruchowym,
- inscenizacje treści piosenek.

4. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych
> ogólnorozwojowe ćwiczenia ruchowe:
- ćwiczenia motoryki dużej,
- gry i zabawy ruchowe;
> ćwiczenia żuchwy:
- opuszczanie i podnoszenie szczęki dolnej,
- przesuwanie szczęki dolnej w prawo i w lewo,
- wysuwanie szczęki dolnej do przodu i cofanie jej,
- żucie;
> ćwiczenia warg:
- leciutki masaż warg,
- oklepywanie warg palcami,
- ściąganie ust w dzióbek,
- rozchylanie ust w kierunku kącików (szeroki uśmiech),
- rozchylanie i składanie warg do uśmiechu,
- zaciskanie warg,
- nakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną,
- zaokrąglanie i spłaszczanie warg przy zwartych szczękach,
- cmokanie;
> ćwiczenia policzków:
- nadymanie policzków,
- nadymanie policzków na zmianę lewego i prawego;
> ćwiczenia języka:
- wysuwanie języka na zewnątrz i cofanie w głąb przy bardzo szeroko otwartej jamie ustnej,
- oblizywanie wargi dolnej i górnej,
- dotykanie czubkiem języka górnych i dolnych zębów przy maksymalnym opuszczeniu szczęki dolnej,
- szerokie rozkładanie języka,
- głaskanie podniebienia językiem,
- dotykanie czubkiem języka różnych miejsc w jamie ustnej;
> ćwiczenia podniebienia miękkiego:
- ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce,
- naśladowanie odgłosów gęsi – gęganie,
- chrapanie na wdechu i wydechu,
- kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku.

5. Ćwiczenia artykulacyjne
> wymowa głosek w izolacji, sylabie, wyrazie, zdaniu,
> wymowa głosek o cechach opozycyjnych,
> wymowa głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych,
> automatyzacja głosek.

6. Ćwiczenia percepcji i pamięci słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej
> ćwiczenia wrażliwości słuchowej:
- ćwiczenia bazujące na dźwiękach naturalnych,
- ćwiczenia bazujące na dźwiękach wywoływanych celowo;
> ćwiczenie spostrzegawczości słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej:
- wysłuchiwanie i różnicowanie powtarzających się dźwięków tworzących proste układy rytmiczne,
- układanie i tworzenie szeregów rytmicznych,
- odtworzenie rytmu ilustrowanego układem przestrzennym;
> ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy słuchowej:
- wyodrębnianie zdań w mowie,
- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu,
- wyodrębnianie sylab w wyrazach,
- wyodrębnianie głosek w wyrazach;
> ćwiczenia pamięci słuchowej i słownej:
- nauka na pamięć wierszyków i rymowanek,
- powtarzanie ciągów dźwiękowych słownych;
> ćwiczenia słuchu fonetycznego:
- ćwiczenia z zakresu różnicowania czasu trwania dźwięków mowy,
- ćwiczenia tempa wypowiedzi,
- ćwiczenia akcentu wypowiedzi,
- ćwiczenia intonacji wypowiedzi.

7. Ćwiczenia rozwijające mowę i myślenie
> ćwiczenia rozwijające i wzbogacające słownik dziecka,
- rozszerzanie pojęć ogólnych,
- rozwijanie wypowiedzi przez stosowanie przymiotników,
- łączenie przedmiotów, ilustracji mających cechy przeciwstawne,
- wzbogacanie mowy wyrazami wyrażającymi stosunek między przedmiotami, czynnościami, cechami;
> ćwiczenia samodzielnego wypowiadania się:
- zabawa w kończenie zdań, np. „Gdybym był czarodziejem, to...”,
- prowokowanie samorzutnych wypowiedzi dziecka w róż- nych sytuacjach życiowych,
- opowiadanie treści obrazków, określanie zdarzeń przedstawionych na ilustracji;
> ćwiczenia i zabawy rozwijające logiczne myślenie:
- ćwiczenia doskonalące umiejętność łączenia przyczyny ze skutkiem,
- ćwiczenia w rozwijaniu umiejętności rozumienia poleceń, zadań słownych, stawianych dziecku do wykonania;
> ćwiczenia i zabawy doskonalące wypowiedź pod względem gramatycznym:
- ćwiczenia fleksyjne (zabawy „Czego tu brakuje?...”),
- ćwiczenia wzbogacające mowę w określenia dotyczące stosunków między przedmiotami i czynnościami;
> ćwiczenia i zabawy słowne wdrażające stosowania prawidłowych konstrukcji składniowych:
- zabawy w pytania i odpowiedzi,
- zabawy tematyczne,
- zabawy telefoniczne,
- zabawy w teatrzyki.

PSYCHOTERAPIA
– relaks,
– trening autogenny.
– muzykoterapia

WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI
– zapoznanie z tematyką i harmonogramem zajęć,
– zapoznanie ze sposobem wykonywania ćwiczeń,
– udział rodziców w zajęciach otwartych,
– spotkania warsztatowo- szkoleniowe.

KONTAKTY Z OSOBAMI WSPÓŁDZIAŁAJĄCYMI
– rozmowy z logopedami,
– współpraca z pedagogiem,
– kontakty z poradnią psychologiczno-pedagogiczną,
– kontakty ze specjalistami służby zdrowia.

INTEGROWANIE Z GRUPĄ RÓWIEŚNICZĄ
– wzmacnianie poczucia własnej wartości,
– zabawy integracyjne.

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

METODY:
> wspierające rozwój dziecka,
> stymulujące rozwój dziecka,
> aktywizujące,
> kompensacyjne,
> korygujące,
> usprawniające,
> słowne: instrukcja, objaśnienie, rozmowa,
> percepcyjne: obserwacja, pokaz,
> czynne: samodzielnych doświadczeń, zadań do wykonania,
> twórcze

ELEMENTY METOD:
– Metoda Weroniki Sherbourne,
– Metoda Dobrego Startu,
– Metoda Pedagogiki Zabawy.

EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ

Podczas realizacji programu zakładam systematyczną ewaluację osiągnięć i umiejętności poprzez:
– systematyczną obserwację uczniów i zapisywanie spostrzeżeń na karcie obserwacyjnej,
– rozmowy z logopedami,
– rozmowy z rodzicami,
– analizę karty pracy uczniów.
W celu oceny przydatności i efektów realizowanego programu pod koniec roku szkolnego przeprowadzone zostaną:
– ankieta dla rodziców,
– wywiad z logopedą.


BIBLIOGRAFIA

Bogdanowicz M. Kisiel B. Przasnycka M., Metoda Weroniki Sherbourne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa 1992.
Bogdanowicz M., Metoda Dobrego Startu Warszawa 1999.
Czajkowska J. Herda K., Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, Warszawa 1997.
Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996.
Florkiewicz V. (red.), Terapia pedagogiczna. Scenariusze zajęć, Łódź 2003.
Franczyk A. Krajewska K., Zabawy i ćwiczenia na cały rok, Kraków 2005.
Kaja B., Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 1998.
Kozłowska K., Zabawy logopedyczne i łatwe ćwiczenia, Kielce 2005.
Michalak – Widera J. Węsierska K., Aby nasze dzieci mówiły pięknie, Katowice 2001.
Michalak – Widera J., Miłe uszom dźwięki, Katowice 2003.
Michalak – Widera J., Śmieszne minki dla chłopczyka i dziewczynki, Katowice 2002.
Rocławski B., Poradnik fonetyczny dla nauczycieli, Warszawa 1986.
Skorek E. (red.), Terapia pedagogiczna, Kraków 2005.
Sprawka R. Graban J. Logopedyczne zabawy grupowe dla dzieci od 4 do 7 lat, Gdańsk 2004.
Stadnicka J., Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, Warszawa 1998.
Styczek J., Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, Warszawa 1982.
Szłapa K., Cmokaj, dmuchaj, parskaj chuchaj, Gdańsk 2004.
Wójtowiczowa J., Logopedyczny zbiór wyrazów, Warszawa 1993.
Zwoleńska J. (red.), Twórcza kinezjologia w praktyce, Warszawa 2003.