Dyslektyk na lekcjach języka obcego. Poradnik w pigułce

Moim celem było zebranie najistotniejszych informacji praktycznych związanych z problemem pracy z dyslektykiem na lekcjach języka obcego.
Wiadomości zebrałam z licznych opracowań problemu dysleksji i własnych doświadczeń, ponieważ jestem nauczycielem języka polskiego i niemieckiego oraz logopedą. Poniższy tekst ma być krótką „ściągawką” dla nauczycieli, którzy pomagają uczniom z dysleksją opanować język obcy.
Dorota Strojna - Imos
Najczęstsze objawy dysleksji na języku obcym
• trudności z odróżnianiem podobnych wyrazów;
• kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej.
- mylenie liter — odpowiedników głosek zbliżonych fonetycznie,
- mylenie liter rzadko występujących lub o podobnym kształcie,
- nieprawidłowy podział wyrazów na sylaby,
- nieprawidłowy zapis będący skutkiem upodobnień,
- inne błędy, m. in. zapis fonetyczny wyrazów,
- różny sposób zapisu tego samego wyrazu,
- opuszczanie liter, końcówek lub cząstek wyrazów
- dodawanie, podwajanie liter i sylab, przestawianie kolejności liter i sylab,
- zniekształcanie pisowni całego wyrazu
- nierozdzielanie słów funkcyjnych (przyimków i spójników) lub rozdzielanie przedrostków,
- mylne odtwarzanie kierunku wyrazów i cyfr, pomijanie znaków diakrytycznych i interpunkcyjnych,
- błędy w różnicowaniu liter dużych i małych

• nieprawidłowa wymowa;
• czytanie zazwyczaj jest bardzo niedokładne, często występuje zgadywanie wyrazów na podstawie pierwszych liter, domyślanie się ich sensu z kontekstu, szczególnie trudne jest czytanie wyrazów podobnych graficznie
• błędy dotyczące zniekształceń brzmienia: opuszczenia, przestawienia, czytanie wyrazów bezsensownych oraz błędy czasowe czyli wolne tempo, brak płynności, liczne pauzy, powtórzenia, przedłużanie samogłosek i sylabizowanie, trudnością jest identyfikowanie i rozróżnianie wyrazów podobnych fonetycznie
• trudności związane z deficytem uwagi w zakresie: przetwarzania informacji, umiejętnego wykorzystania informacji, koncentracji, czyli umiejętności skupienia się na danej czynności,
• trudności z rozumieniem i zapamiętywaniem tekstu mówionego lub nagranego na taśmę;
• trudności z zapamiętywaniem słówek;
• z trudem utrwala się obraz wizualny wyrazu
• trudności z budowaniem spójnych wypowiedzi słownych;

Jak pomagać krok po kroku
• zapoznać się dokładnie z opinią poradni o uczniu, postarać się zrozumieć lub sprawdzić znaczenie wszystkich użytych w niej sformułowań, wykorzystać je później w pracy
• Porozmawiać z uczniem na temat jego problemów w nauce języka obcego i oczekiwań jakie ma w stosunku do pomocy nauczyciela w pokonywaniu tych kłopotów, wyjaśnić własne wymagania wobec niego
• postarać się porozmawiać z rodzicami ucznia o sposobie pracy podopiecznego w domu, podkreślić potrzebę systematyczności ćwiczeń
• pamiętać o uczniu z dysleksją na każdej lekcji, ćwiczenia przygotowane dla niego posłużą także innym uczniom jako gra dydaktyczna bądź powtórzenie
• praca nie pójdzie na marne, na efekty trzeba tylko dłużej poczekać

Sposoby pracy
• Wielokrotnie powtarzać z uczniem wymowę słówek lub wykorzystać do tego nagranie, dobrze jest zastosować nawet wymowę przesadnie poprawną, wolniejszą
• Dobre efekty daje uczenie się komunikatów językowych na pamięć z wzorca nagranego np. krótkie zdania rozkazujące, z umiejętnością automatycznego tłumaczenia w obie strony
• Ograniczyć długość tekstów, z którymi uczeń pracuje – to zniechęca słabo czytających
• Systematycznie wymagać od uczniów krótkich tekstów, rozmówek przygotowanych na pamięć. Tekst musi być dla uczniów atrakcyjny: ma zainteresować bądź rozbawić. Idealne są wiersze i piosenki.
• Zachęcać ucznia do systematycznej pracy z płytami dołączonymi do podręcznika w celu poprawienia wymowy
• Stosować wszystkie znane techniki mnemotechniczne np. mapy pojęciowe, łańcuszek itp., pamiętać o tym, że w zapamiętywaniu pomaga: podanie kontekstu danego słowa, prezentowanie go w formie opisowej, podanie synonimu lub antonimu, prezentacja obrazka związanego ze słowem, tworzenia związków z nowym wyrazem
• Zawsze starać się łączyć nowy wyraz z poznanym już wcześniej
• Szukać podobieństw, rodziny wyrazów, uzasadnione jest sporządzanie słowniczków tematycznych,
• Zaleca się następującą kolejność przy wprowadzaniu i utrwalaniu słownictwa – uczeń powinien
- usłyszeć nowe słowo,
- zobaczyć,
- spróbować skojarzyć z podobnym, które już zna,
- powtórzyć,
- wyobrazić je sobie,
- przeliterować,
- napisać,
- utworzyć z nim związki wyrazowe i zastosować je w zdaniach.
• Dobrze jest wykorzystać jak najwięcej możliwości percepcyjnych ucznia, czyli łączyć np. dźwięk z obrazkiem lub zapisem
• Nauczyć ucznia korzystać z markera, zaznaczania w tekstach tego, co istotne (wyrażenia, zwroty), najlepszy jest kolor czerwony
• Zalecić uczniom zapisywanie nowych słów, wyrażeń na pojedynczych karteczkach i uczenie się z nich , eksponowanie w swoim pokoju lub mieszkaniu do czasu zapamiętania
• gramatyka powinna być zaprezentowany w sposób atrakcyjny, tak, aby na długo zapadła w pamięci, dla objaśnienia problemu znalazłam w Internecie przykładowe konstrukcje z języka niemieckiego: Formy czasownika: Der Mensch denkt, und Gott lenkt. Czas przeszły: Der Mensch dachte, und Gott lachte. Zdanie ze spójnikiem dass: Ich weiss, dass ich nichts weiss.
• Trwałe i skuteczne opanowanie form gramatycznych można osiągnąć poprzez zaangażowanie uczniów w samodzielne odkrywanie zasad i tworzenie własnych przykładów (pokazanie odpowiednich przykładów, odnalezienie zależności, ułożenie reguły)
• Materiał gramatyczny może być również wprowadzany za pomocą wykresów, tabel, rysunków, diagramów, symboli. Ważną rolę spełniają ramki, strzałki, podkreślenia, czcionka o różnym kroju i grubości kolory.
• Zwracać uwagę uczniów na analogię lub różnicę z gramatyką języka polskiego

Warto zajrzeć do:

M. Bogdanowicz, M. Smoleń „Dysleksja w kontekście nauczania języków obcych”

K. Bogdanowicz: Dysleksja a nauczanie języków obcych , w: Psychologia w szkole nr 2 (6) 2005
Bogdanowicz M., Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów, Gdynia 2005
Bawej I., Nauczmy uczniów się uczyć - Jak łatwiej zapamiętać nowe słówka?, w: Języki Obce w Szkole, 4/2003
Brągiel E., Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka obcego, w: Języki Obce w Szkole, 1/2004
Jurek A., ABC dysleksji, w: Języki Obce w Szkole, 5/2004
Jurek A., Języki obce w nauczaniu uczniów z dysleksją rozwojową. Cz. III, w: Języki Obce w Szkole, 3/2004
Szpotowicz M., Ocena i samoocena w nauczaniu języków obcych w zreformowanej szkole, w: Nauczanie języków obcych w zreformowanej szkole, red. H. Komorowska, Warszawa 2000
Oficjalna strona Polskiego Towarzystwa Dysleksji: http://dysleksja.univ.gda.pl
Rozporządzenie MENiS z dnia 7 września 2004r, www.menis.gov.pl
zebrała: Dorota Strojna - Imos