Rewalidacja indywidualna w procesie nauczania i wychowania ucznia

REWALIDACJA INDYWIDUALNA W PROCESIE NAUCZANIA I WYCHOWANIA UCZNIA

Rewalidacja (łac. validus - silny, sprawny, re-powtórnie) to ciąg zabiegów dydaktycznych, wychowawczych, leczniczych, których celem jest jak najlepsze przystosowanie jednostki niepełnosprawnej do życia społecznego. To zaspokojenie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych jednostki, aby umożliwić jej wszechstronny rozwój – na miarę jej możliwości1. Rewalidację można więc określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju3. Pojęcie to oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-pedagogiczną.
Celem zajęć z zakresu rewalidacji indywidualnej jest wyrównanie braków w zakresie intelektualnym i psychoruchowym dzieci spowodowanych zaburzeniami somatycznymi, psychicznymi bądź niesprzyjającymi warunkami rodzinnymi i środowiskowymi. Podstawowe cele kształcenia dzieci niepełnosprawnych intelektualnie zmierzają do optymalnego ich rozwoju oraz przystosowania do życia w społeczeństwie ( w granicach indywidualnych właściwości jednostki ).
W przypadku dziecka niepełnosprawnego intelektualnie proces edukacji wymaga specjalnych środków oddziaływania, gdyż dziecko nie może sprostać oczekiwaniom i wymaganiom otoczenia. Potrzebna jest wówczas pomoc korekcyjna, kompensacyjna i usprawniająca realizowana w ramach zajęć rewalidacji indywidualnej.
W szkole dla uczniów upośledzonych umysłowo istnieje odrębny przedmiot – rewalidacja indywidualna. Rewalidacja indywidualna jest podstawową formą specjalistycznej pomocy dzieciom upośledzonym umysłowo, które mają trudności w opanowaniu materiału nauczania oraz w nawiązywaniu kontaktów społecznych z powodu różnych wad i zaburzeń. Można powiedzieć, że jest blokiem zajęć wspomagających rozwój dziecka – wspomagających, kompensacyjnych i usprawniających.

U dzieci niepełnosprawnych intelektualnie obserwujemy ogromną różnorodność zaburzeń. Są to między innymi: zaburzenia rozwoju mowy, poważne deficyty w zakresie sprawności analizatora wzrokowego i słuchowego, zaburzenia lateralizacji, sprawności motorycznej i manualnej oraz zaburzenia emocjonalne.
Trudności natury percepcyjnej często uniemożliwiają zdolność do nauki czytania i pisania, do wykonywania zadań manipulacyjnych.
Zaburzenia emocjonalne natomiast w ogromnym stopniu zakłócają sposób funkcjonowania dziecka, rzutując jednocześnie na jego i tak już ograniczone możliwości poznawcze.

1 K. Kirejczyk, Upośledzenie umysłowe – pedagogika, W-wa 1981 r., s. 68
3 O. Lipkowski, Pedagogika specjalna. Zarys, W-wa 1981 r., s. 41


Wcześnie podjęte i konsekwentnie realizowane oddziaływania rewalidacyjne dają szansę rozwoju intelektualnie niepełnosprawnemu dziecku, nabycia przez nie możliwych dla siebie form zrealizowania się, a w konsekwencji w pełni aktywnego uczestnictwa w życiu.
Chcąc podjąć w pełni świadomą i odpowiedzialną pracę rewalidacyjną, na początku musimy dokonać diagnozy psychologiczno-pedagogicznej. Polega ona na określeniu stopnia głębokości deficytów rozwojowych oraz trudności dziecka, wyróżnieniu funkcji niezaburzonych, poznaniu potencjalnych możliwości dziecka oraz cech jego osobowości, ustaleniu etiologii obserwowanych trudności.
Znajomość etiologii pozwala na dokonanie właściwego wyboru kierunku pracy z dzieckiem.
Diagnozy dokonujemy w oparciu o:
– własną obserwację,
– informacje uzyskane od nauczycieli,
– informacje uzyskane od rodziców,
– historię życia dziecka,
– analizę badań psychologicznych,
– analizę badań pedagogicznych,
– wyniki badań lekarskich.
Na podstawie uzyskanych informacji dokonujemy oceny poziomu trudności.
Może to być dziecko z:
• globalnym obniżeniem możliwości umysłowych,
• nierównomiernym opóźnieniem rozwoju, w którym dominują fragmentaryczne zaburzenia jednej lub kilku funkcji umysłowych,
• nierównomiernym opóźnieniem rozwoju, w którym dominują fragmentaryczne deficyty funkcji wzrokowych, słuchowych lub ruchowych,
• z zaburzeniem procesu lateralizacji,
• z zaburzeniem mowy,
• z zaburzeniami neurologicznymi (epilepsja, porażenie mózgowe, zaburzenie tempa i rytmu psychoruchowego),
• z zaburzeniami psychicznymi, nerwicowymi, emocjonalnymi lub osobowości

U dzieci niepełnosprawnych intelektualnie często obserwuje się sprzężone deficyty i trudności. Występują one równocześnie lub też jedne są konsekwencją innych. Z punktu widzenia pracy rewalidacyjnej bardzo ważne jest określenie, co jest pierwotne, a co wtórne. Na przykład globalne opóźnienie rozwoju umysłowego może być wynikiem bardzo poważnych fragmentarycznych zaburzeń, które wywołują zaburzenia emocjonalne.
W ustaleniu diagnozy i kwalifikowaniu uczniów na zajęcia rewalidacyjne powinni brać udział: wychowawca klasy, psycholog, lekarz oraz specjalista z zakresu rewalidacji. Koordynatorem i odpowiedzialnym za organizację pracy powinien być dyrektor. Każde dziecko powinno mieć założoną kartę rewalidacyjną, w której uwagi o dziecku zapisuje: nauczyciel, psycholog, logopeda, lekarz, reedukator.

Według Rozporządzenia M.E.N.i S. z dnia 12 lutego 2002 r. W sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, wyróżniamy następujące zajęcia rewalidacyjne
1. korekcyjne wad postawy
2. korygujące wady mowy
3. orientacji przestrzennej i poruszania się
4. nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji
5. inne, wynikające z programów rewalidacji.

Osoby, które zajmują się dzieckiem powinny opracować indywidualny plan rewalidacji.
Według K. Nurek każdy plan rewalidacji powinien uwzględniać:
– budzenie wiary we własne możliwości,
– przezwyciężanie lęków utrudniających dziecku pokonywanie trudności,
– wyzwalanie satysfakcji z własnych osiągnięć,
– stymulowanie rozwoju prawidłowo ukształtowanych funkcji i procesów umysłowych, celem ewentualnego przejęcia przez nie roli kompensacyjnej,
– usprawnianie rozwoju zaburzonych funkcji i procesów poznawczych,
– likwidowanie trudności w uczeniu się.
Zajęcia reedukacyjne to między innymi praca indywidualna z dziećmi o obniżonej zdolności czytania i pisania. Ta obniżona zdolność wynika z zaburzenia procesów psychomotorycznych, z zaburzenia funkcji analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego. Często współwystępują zaburzenia mowy, lateralizacji, orientacji przestrzennej i kierunkowej, trudności natury emocjonalnej.
Główne kierunki działania rewalidacyjnego w tym zakresie to:
– usprawnianie zaburzonych funkcji,
– ćwiczenia sprawności czytania i pisania,
– oddziaływanie ogólnie uspokajające, a równocześnie aktywizujące dzieci do pokonywania trudności.

W rewalidacji indywidualnej wyróżnić możemy dwa etapy:
1. Wstępny (przygotowujący) – jest to wyrobienie gotowości do nauki przyzwyczajenie do wysiłku, kontakt z rówieśnikami, przyzwyczajenie do pokonywania trudności, wyciszanie lub pobudzanie, wyróżnianie części ciała, stron w ciele, orientacja przestrzenna i kierunkowa, poczucie położenia ciała w przestrzeni.
2. Właściwy – kształtowanie umiejętności szkolnych: czytanie, pisanie, liczenie i doskonalenie technik szkolnych:
- ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej i usprawnienie manualne
- ćwiczenia funkcji wzrokowej i orientacji w przestrzennej
-ćwiczenia percepcji słuchowej

Ćwiczenia i metody prowadzenia zajęć dobieramy w zależności od rodzaju i złożoności zaburzeń oraz wieku dziecka. W czasie ćwiczeń przestrzegamy zasad higieny psychicznej, uważnie stopniujemy wysiłek uczniów, nie dopuszczamy do zmęczenia, znużenia. Stwarzamy atmosferę pogody, budzenia wiary we własne możliwości.
Często zdarza się, że dziecko musi korzystać z kilku form rewalidacji indywidualnej. Wówczas będzie miało kilka dodatkowych zajęć tygodniowo. Z pewnością będzie to dotyczyć dziecka bardzo zaburzonego w swoim psychofizycznym rozwoju. Dlatego moim zdaniem te dodatkowe zajęcia nie powinny dodatkowo unieruchamiać dziecka w ławce przy książce i zeszycie. Powinny być ciekawe pełne ruchu, zabawy, piosenki. Kiedy dzieci będą się bawić i równocześnie uczyć ćwicząc zaburzone funkcje, wtedy te zajęcia rewalidacyjne będą chwilą relaksu, radości i nauki.

BIBLIOGRAFIA

1. K. Kirejczyk, Upośledzenie umysłowe – pedagogika, W-wa 1981 r.
2. B. Kosmowska, Dzisiaj się bawimy – rewalidacja indywidualna prowadzona metodą Dobrego Startu – scenariusze zajęć kl. I-IV szkoły specjalnej, W-wa 1999 r.
3. O. Lipowski, Pedagogika specjalna. Zarys, W-wa 1981 r.
4. I. Polkowska, Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia, W-wa 1986 r.
5. Rewalidacja indywidualna dziecka niepełnosprawnego, pod redakcją
K. Nurek, Kraków 1992 r.
6. K. J. Zabłocki, Wprowadzenie do rewalidacji, W-wa 1996 r.