Scenariusz warsztatów plastycznych z wykorzystaniem technik arteterapeutycznych

Scenariusz warsztatów plastycznych z wykorzystaniem technik arteterapeutycznych

TYP SZKOŁY: szkoła podstawowa
PRZEDMIOT: kółko plastyczne
CZAS TRWANIA: 3 godz. lekcyjne

TEMAT LEKCJI: Kolorowe mandale.

CEL GŁÓWNY:
• stymulacja twórczego myślenia i działania
CELE SZCZEGÓŁOWE:
• doskonalenie współdziałania oka i ręki
• ćwiczenie spostrzegawczości i koncentracji uwagi
• doskonalenie sprawności manualnej i doskonalenie kontroli nad własnymi ruchami
• korygowanie negatywnych zachowań
• relaks, wyciszenie
• rozwijanie zainteresowań i uzdolnień plastycznych
• wzbudzanie emocji wywierających korzystny wpływ na zaspakajanie potrzeby samorealizacji dziecka oraz przejawiane przez niego formy aktywności
• stwarzanie możliwości wypowiadania siebie poprzez wytwory plastyczne
FORMA PRACY:
• indywidualna
METODA PRACY:
• praktycznego działania
• stopniowania trudności

POMOCE:
• duże arkusze szarego papieru
• węgiel, pastele, ołówki
• farby do malowania palcami (składniki)
• muzyka relaksacyjna

ARTETERAPIA
Etymologia słowa arteterapia pochodzi od łacińskiego słowa arte, oznaczającego wykonywanie czegoś „doskonale, po mistrzowsku” i pochodzi od słowa ars – „sztuka”. Pojęcie „terapia” z greckiego oznacza „opiekować się, oddawać cześć”, a szerszym kontekście oznacza leczenie. Sztuka jest odbiciem ludzkich marzeń, ideałów, wartości i dążeń. W niej ujawniają się ludzkie uczucia i emocje, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Sztuka jest nieodłącznym atrybutem ludzkiej egzystencji. Pełni funkcję katharsis. Terapia sztuką pomaga kształtować osobowość – z jednej strony stwarza możliwość symbolicznego ujawnienia nagromadzonych i tłumionych uczuć w bezpiecznych warunkach, w formie mówienia „nie wprost”, zaś z drugiej przejmuje nad nimi kontrolę i uwalnia od napięć, pomaga nazwać problem. Arteterapia wpływa również na samoocenę i poczucie własnej wartości. Możliwość wykorzystywania sztuki do celów arteterapeutycznych wynika z założenia, że może ona pełnić określone funkcje: edukacyjną, rekreacyjną, korekcyjną, komunikacyjną oraz funkcję kataraktyczno – kompensacyjną. Arteterapia bywa także nazywana twórczym treningiem, bowiem wykorzystuje proces tworzenia lub jego wynik do wzbogacenia osobowości twórcy. Twórczość jako ekspresja osobowości ujawnia rzeczywiste stany emocjonalne, dając możliwość wyrażania uczuć, tak więc sztuka pokrzepia i oczyszcza, daje wspomniane katharsis. W arteterapii proces tworzenia może relaksować i przynosić satysfakcję, nie musi prowadzić do celu artystycznego. Najwyższą wartość terapeutyczną ma bowiem sam proces twórczy, a poprzez to ekspresja i aktywność, która prowadzi do korzystnych zmian w zachowaniu i postawie wobec innych. Jeśli terapia jest aktem tworzenia to może być wykorzystywana również jako sposób na rozwijanie wrażliwości, nie tylko na piękno przedmiotów, ale jako ważniejsze na piękno wewnętrzne człowieka. Arteterapia pomaga uzewnętrznić emocje, pragnienia, dążenia, myśli. Jest formą komunikacji z samym sobą i z innymi ludźmi. W trakcie zajęć możliwa staje się zmiana sposobu odbioru otaczającej rzeczywistości. Dzięki niej dziecko zaczyna nabierać dystansu w stosunku do własnych, niekiedy trudnych przeżyć, uczyć i doświadczeń. Dzięki arteterapii można kształtować i rozwijać inteligencję emocjonalną a szczególnie takie jej aspekty, jak identyfikowanie własnych stanów emocjonalnych oraz wyrażanie ich w społecznie akceptowany, nieraniących innych sposób. Ponadto wzmacnia przekonanie, iż można bez poczucia winy i lęku przed karą przyznać się do przeżywania cierpienia, buntu i wielu innych negatywnych emocji.
Zajęcia arteterapii jako kreatywna forma działania plastycznego, wzbogacają wrażliwość estetyczną dziecka, rozwijają jego zainteresowania oraz usprawniają zaburzoną motorykę. Zajęcia terapeutyczne przeznaczone są dla dzieci ze stwierdzonymi zaburzeniami w rozwoju psychoruchowym, z obniżoną sprawnością manualną, mającymi trudności w opanowaniu negatywnych emocji, przejawiającymi agresję, przejawiających niską samoocenę i nieśmiałość, mających trudności i niepowodzenia szkolne, z obniżoną percepcją wzrokową, słuchową i ruchową. Zajęcia arteterapii pozwalają na wykorzystanie sztuki w celach leczniczych i stymulujących rozwój dziecka. W podejmowanych działaniach mających na celu zmiany terapeutyczne daje się dziecku możliwość wyrażania przeżyć, doświadczeń, emocji utrudniających odnoszenie sukcesów szkolnych. Terapia przez sztukę i swobodne działania skierowane są do dzieci jako forma aktywizująca bez względu na poziom intelektualny i wiekowy. Mają na celu aktywizowanie dziecka przez budzenie zainteresowań wieloraką aktywnością i swobodę działania.

MANDALA

Wyraz mandala pochodzi z sanskrytu i oznacza koło, łuk. Jest motywem artystycznym występującym głównie w sztuce buddyjskiej, gdzie jego tworzenie a następnie niszczenie jest uważane za rodzaj medytacji i ma duże znaczenie religijne.
Mandala buddyjska to harmonijne połączenie koła i kwadratu, w którym koło jest symbolem nieba, transcendencji, zewnętrzności i nieskończoności, natomiast kwadrat przedstawia sferę wewnętrzności, tego co jest związane z człowiekiem i ziemią. Obie figury łączy punkt centralny, który jest zarówno początkiem, jak i końcem całego układu.
Istnieje wiele różnych rodzajów mandali. Są mandale oczyszczające, występują też mandale wzmacniające określone cechy lub poszczególne obszary ludzkiego życia. Mandale są diagramami, które ukazują, w jaki sposób chaos przeobraża się w formę harmonijną. Najstarsze tego rodzaju wizerunki sięgają paleolitu.
W Krytycznym słowniku analizy Jungowskiej mandala opisana jest jako magiczne koło. To figura geometryczna: okrąg wpisany w kwadrat lub – kwadrat w okręgu. Mandala dzieli się na cztery mniej więcej równe części lub na wielokrotność liczby 4. W zależności od perspektywy patrzącego promieniuje na zewnętrz lub do wewnątrz.
W interpretacji Carola Gustawa Junga mandala jest wyrazem psyche, a w szczególności jaźni (archetypowego obrazu pełni potencjału człowieka i jedności osobowości jako całości). Posługiwał się on mandalą w psychoterapii. Stąd też współcześnie chętnie mandala wykorzystywana jest jako alternatywna metoda pracy z dziećmi:
- nadpobudliwymi psychoruchowo
- z problemami emocjonalnymi
- z zaburzeniami w sferze percepcji sprawności grafomotorycznej.
Ma ona niezwykły wpływ na ćwiczenie koncentracji i aktywizację wyobraźni. Pobudza i rozwija twórcze myślenie. Wspomaga ogólny rozwój dziecka poprzez doskonalenie sprawności grafomotorycznej, doskonali funkcje percepcyjne, relaksuje i odpręża, łagodząc napięcia. Wycisza i relaksuje dzieci nadpobudliwe ruchowo, ułatwia koncentrację, pomaga dzieciom nauczyć się konsekwencji w działaniu i wytrwałości oraz pomaga w opanowaniu wewnętrznego chaosu. Z drugiej strony powoduje wzrost aktywności u dzieci nieśmiałych, biernych. Przez radość tworzenia otwierają się one, stają się odważniejsze i bardziej komunikatywne w stosunku do rówieśników. Sprzyja niwelowaniu u dzieci agresji i łagodzi napięcia. Rysowanie mandali sprzyja również poznaniu warsztatu plastycznego i kształceniu zdolności manualnych. Uczy, jak dobierać kolory, kształty, typ kreski. Pomocna też jest w utrwalania kształtu graficznego liter, cyfr i figur. Umożliwia też pełniejsze i swobodniejsze komunikowanie się dzieci. Mandalę wykorzystać można podczas doskonalenia techniki czytania i liczenia.


PRZEBIEG ZAJĘĆ

Część wstępna
1. Powitanie
2. Zabawa integracyjna – „Artysta przy pracy”
Uczniowie w parach stoją naprzeciwko siebie, „artysta” tworzy swoją rzeźbę, najpierw bardzo powoli porusza się, najpierw samymi rękami, potem włącza inne części ciała i twarz. „Tworzywo” porusza się wraz z nim, zachowując się jak odbicie w lustrze.

Zajęcia właściwe

3. ZADANIE I – „Mandala”

Przebieg ćwiczenia
Część 1
Znajdź na podłodze odpowiednie miejsce dla dużego arkusza papieru. Weź w dłonie dwa węgle do rysowania. Połóż się na plecach, na środku arkusza papieru. Zamknij oczy i rozpocznij rysowanie obiema rękoma, wprowadź ręce w ruch. Niech twoje ręce rysują, a twój umysł odpoczywa. Nie myśl nad tym co rysujesz, po prostu niech twoje ręce pracują w rytm muzyki. Nie zastanawiaj się nad tym czy to co powstanie będzie „piękne” czy „brzydkie” po prostu rysuj.
Część 2
Przyjrzyj się temu, co zrobiłeś. Wnętrze twojego obrazu jest puste. Rysunek, który wykonałeś jest czarny. Teraz masz do dyspozycji pełną gamę kolorowych pasteli. Wypełnij puste wnętrze obrazu kolorem. Wypełnij tą przestrzeń.

4. ZADANIE II – „Mandala malowana dziesięcioma palcami”

Podczas terapii metodą "malowania dziesięcioma palcami" pozostawia się dziecku zupełną swobodę i inicjatywę malowania. Malowanie palcami jest bardzo emocjonującą i satysfakcjonującą formą twórczej ekspresji dzieci. Wykorzystuje się w tej metodzie naturalną skłonność dziecka do bawienia się substancjami gęstej konsystencji, pozwala się dziecku brudzić farbami.

Przebieg ćwiczenia
Część 1
Przygotowanie wraz z uczniami farb do malowania palcami.
Zadaniem podopiecznych jest przesypywanie i odmierzanie właściwych proporcji składników. Resztę czynności wykonuje nauczyciel.

Składniki:
1. 1/3 szkl. płatków mydlanych (gotować w szklance wody)
2. 1 łyżka żelatyny rozpuszczona w 1/3 szklance wody
3. 3 łyżki kremu glicerynowego
4. 1/3 szklanki mąki ziemniaczanej, rozprowadzić w szklance zimnej wody

Do wrzących mydlin wlewamy roztwór żelatyny i glicerynę. Gdy mieszanina zagotuje się powtórnie, zdejmujemy ją z ognia i powoli wlewamy roztwór mąki ziemniaczanej, mieszając cały czas, by zapobiec powstawaniu grudek. Mieszanina powinna mieć konsystencję średnio gęstego budyniu. Mieszaninę dzielimy na części i zabarwiamy je farbami plakatowymi
Podczas tej czynności uczeń dzieli masę na równe części, wskazuje jakich kolorów mają być farby, miesza masę z barwnikiem.

Część 2
Na dużym kartonie nauczyciel kreśli wielkie koło, natomiast uczeń wycina po linii.

Na podłodze znajdź miejsce na swoje wycięte koło.
Zastanów się jaka jest dziś pogoda. Oddaj malarstwem obecną pogodę, biorąc pod uwagę aktualną porę roku. Zastanów się jak ta pogoda wpływa na twoje samopoczucie, jakie emocje wywołuje: może smutek, radość a może zmęczenie?
Do wykonania obrazu masz do dyspozycji jedynie swoje palce.

5. ZADANIE III – „Okręgi”

Przebieg ćwiczenia
Część I
Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj ołówkiem w prawą stronę, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, najbardziej płynnie i powoli, jak to tylko możliwe, największe koło, jakie potrafisz. Wewnątrz tego koła, w odległości 0,5 cm narysuj następne, mniejsze koło, i następne, i następne, zachowując między kołami odległości 0,5 cm Rysuj tak do wypełnienie płaszczyzny kołami.

Część 2
Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj ołówkiem w lewą stronę, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, najbardziej płynnie i powoli, jak to tylko możliwe, najmniejsze koło, jakie potrafisz. Na zewnątrz tego koła, w odległości 0,5 cm narysuj większe koło, i następnie jeszcze większe, zachowując między nimi odległości 0,5 cm , i następne, aż do wypełnienia kartki kołami.

Część 3
Weź ołówek w tę rękę, którą na co dzień nie rysujesz. Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj w prawą stronę koło, największe jakie potrafisz. Wewnątrz tego koła, w odległości 0,5 cm narysuj w lewą stronę koło mniejsze. Wewnątrz tego koła narysuj następne w prawą stronę. Zmieniaj kolejno kierunek rysowania kół. Rysując koła, zachowaj między nimi odległości około 0,5 cm.

Część 4
Weź ołówek w tę rękę, którą na co dzień nie rysujesz. Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj w prawą stronę koło, największe jakie potrafisz. Wewnątrz tego koła, w odległości 0,5 cm narysuj dłonią którą zwykle piszesz, mniejsze koło. Wewnątrz tego koła narysuj ręką, której na co dzień używasz mniej następne koło. I tak dalej. Rysując koła, zachowaj między nimi odległości około 0,5 cm.

Część 5
Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj ołówkiem spiralę zaczynając od środka do zewnątrz w prawą stronę. Rysuj bardzo wolno. Utrzymuj odległość między spiralnymi kręgami 0,5 cm.

Część 6
Na kartce papieru formatu 25x25 narysuj ołówkiem spiralę zaczynając od zewnątrz do środka w lewą stronę. Utrzymuj odległość między spiralnymi kręgami 0,5 cm.

6. ZADANIA ALTERNATYWNE
• „Malowanie” mandali na wcześniej przygotowanym wzorze, używając do tego kolorowych ziaren, pisaku, przypraw itp.
• Kończenie mandali – dorysowywanie elementów według schematu
• Kolorowanie mandali literowych z elementami liter pisanych

Zakończenie zajęć:
5. Ćwiczenia rozluźniające napięcie mięśniowe:
• naśladowanie pisania na maszynie
• strząsanie wody z palców
• wytrzepywanie piasku z rękawa
• rozluźnianie i zaciskanie dłoni

8. Porządkowanie miejsca pracy.
9. Wystawa powstałych prac w pracowni (podkreśla się w ten sposób wartość pracy dziecka)
10. Pożegnanie z uczniami.