Krytyczne czytanie w edukacji wczesnoszkolnej

Podstawowym zadaniem systemu edukacyjnego jest przygotowanie ucznia do twórczego oraz społecznie wartościowego uczestnictwa w życiu i kulturze. Przygotowanie uczniów do życia w aktualnej rzeczywistości to przede wszystkim kształcenie umiejętności korzystania z wielu źródeł informacji.
„ Wielkim niebezpieczeństwem dnia dzisiejszego są slogany, zbiorowe opinie, gotowe wzorce myślenia. Musimy jako jednostki być zdolni do stawiania oporu, do krytykowania, do rozróżniania między tym co udowodnione, a co nie. Dlatego też potrzebujemy uczniów aktywnych, od wczesnych lat uczących się samodzielnie poszukiwać, po części dzięki spontanicznej aktywności własnej, po części dzięki temu co im oferujemy…”

Przytoczone słowa Ch. Galloweya utwierdzają w przekonaniu, iż koniecznym staje się wykształcenie umiejętności oceniania, samodzielnego dociekania, różnicowania i wybierania właściwych informacji. Należy zatem uczyć krytycznego czytania, aby uchronić czytelników przed próbami manipulacji i nacisku, wyposażyć pewną niezależność własnych opinii i ocen i dzięki temu rozsądnie i mądrze żyć w przyszłości.
M. Plenkiewicz proponuje, aby przyjąć, iż „krytyczne czytanie to kreatywny proces przetwarzania, wyjaśniania i oceny informacji zawartych w czytanym tekście”. Autorka krytyczne czytanie określa jako proces, w którym czytający potrafi przemyśleć to, co przeczytał, rozpatrzy tekst w kontekście własnej wiedzy i doświadczenia i oceni, czyli krytycznie się ustosunkuje do przedstawianych treści.
Aby zapewnić pożądany poziom osiągnięć w czytaniu należy systematycznie sprawdzać i porównywać faktyczne umiejętności z wymaganymi.

Testy krytycznego czytania

TEST 1 – „Rzodkiewka”
Rzodkiewka najsmaczniejsza jest wiosną. Ma łagodny smak, jest jędrna, ma zielone, delikatne, młode listki. Ślinka leci na widok ułożonych na ladzie sklepowej pęczków rzodkiewek czerwonych, białoczerwonych lub długich, białych, przypominających sople lodu.
Rzodkiewka jest jednym z darów przyrody nie zawsze docenianym. Pierwszą jej zaleta jest to, że pojawia się wczesną wiosną, gdy kończą się warzywa zeszłoroczne. Druga- to jej wartość odżywcza. Rzodkiewkę trzeba jeść na surowo, po dokładnym oczyszczeniu i umyciu całych roślin- korzeni i liści.
Młode liście są jadalne, można je podawać pokrojone do sałaty, można przyrządzać surówkę z rzodkiewek pokrojonych z liśćmi ze śmietaną, jogurtem lub kefirem.
Pokrojonymi listkami rzodkiewek można posypać masło na kanapce lub wymieszać je z twarogiem. Młode liście w porównaniu z korzeniami zawierają więcej witamin i składników potrzebnych dla zdrowia. Dlatego należy je wykorzystać w miarę możliwości. Jedzmy zatem rzodkiewki, bo są smaczne i zdrowe.
1.Twoim zdaniem rzodkiewka jest jędrna to znaczy, że jest
A. sucha i twarda,
B. soczysta i twarda,
C. sucha i krucha.
2. Rzodkiewki należy jeść wiosną, ponieważ
A. w sklepach mało jest innych warzyw,
B. są to najtańsze warzywa,
C. mają dużo witamin.
3. Jadalne części młodej rzodkiewki według Ciebie to
A. tylko liście,
B. tylko korzeń,
C. cała roślina.
4. Z tego tekstu dowiedziałeś się
A. jak należy wykorzystywać rzodkiewkę,
B. jakie rzodkiewki są najsmaczniejsze,
C. jak należy kroić rzodkiewki.
5. Które z podanych zdań jest według Ciebie najważniejsze
A. Należy dobrze przyrządzać rzodkiewki,
B. Należy dokładnie myć rzodkiewki,
C. Należy jeść dużo rzodkiewek.
6. Twój kolega kupił w sklepie rzodkiewki. Będzie je musiał
A. pokroić na kawałki i umyć,
B. oczyścić z piasku, pokroić na plasterki,
C. oczyścić z piasku. Umyć, pokroić na kawałki.
7. Twoim zdaniem rzodkiewki należy spożywać
A. gotowane lub surowe,
B. tylko surowe,
C. tylko gotowane.
8. Wszystko o czym pisze autor w Twojej ocenie
A. jest nieprzydatne,
B. jest nieważne,
C. jest ważne i może się przydać
9. Rzodkiewka nie zawsze jest doceniana to znaczy, że
A. nie wszyscy wiedzą , że jest zdrowa,
B. nie wszystkim smakuje,
C. nie zawsze można ja kupić.
10. Rzodkiewkę spożywamy surową, gdyż
A. świeża rzodkiewka jest najsmaczniejsza,
B. młoda rzodkiewka ma najwięcej witamin,
C. można wykorzystać jej korzenie i liście.
11. Jak sądzisz, autor przekazuje nam w tekście
A. wiadomości wszystkim znane,
B. wiadomości nikomu niepotrzebne,
C. wiele ciekawych wiadomości.
12. Wiadomości, które przekazuje autor najbardziej będą przydatne podczas
A. przyrządzania wiosennych posiłków,
B. pracy w ogródku warzywnym,
C. kupna warzyw w sklepie.
13. Autor opisuje jak wykorzystać liście rzodkiewki dlatego, że
A. jest ich wiosną bardzo dużo,
B. nie wszyscy wiedzą, że są jadalne,
C. wyglądają wiosną bardzo apetycznie.
14. Należy jeść dużo rzodkiewek przede wszystkim dlatego, że
A. mają jadalne liście i korzenie,
B. są tanim i smacznym warzywem,
C. są smacznym i zdrowym warzywem.
15. Na które pytanie nie znajdziesz odpowiedzi w tym tekście?
A. Kiedy rzodkiewki są najsmaczniejsze?
B. Jakie składniki potrzebne dla zdrowia zawierają rzodkiewki?
C. Dlaczego rzodkiewki są zdrowym warzywem?

TEST 2 – „Życie rycerzy”
Do służby rycerskiej w dawnej Polsce wybierano synów bogatych panów. Uczono ich jazdy konnej, pływania i walki mieczem.
Na dworach swoich ojców byli giermkami, czyli towarzyszami doświadczonych rycerzy. Opiekowali się ich zbroją i doskonalili w walce.
Ważnym znakiem rycerskim był pas, a jego wręczenie nazywano pasowaniem na rycerza. Podczas takiej uroczystości ojciec uderzał klęczącego syna mieczem w ramię, wręczał mu miecz i pas. Młody rycerz składał przysięgę, że zawsze będzie szlachetny, odważny i sprawiedliwy. Będzie bronił słabszych, przede wszystkim kobiet i dzieci.
Rycerze zamieszkiwali zamki obronne, budowane w trudno dostępnych miejscach, w których odbywały się turnieje rycerskie. W tych zawodach rycerze mieli wykazać się zręcznością siłą, używając w walce tępych kopii i mieczy.
Chłopcy pasowani na rycerzy musieli znać zwyczaje rycerskie. Według nich rycerz powinien być zawsze uprzejmy i odnosić się z szacunkiem do kobiet. Nawet przeciwnika na polu walki należało traktować z poważaniem.
Obecnie na zamku w Golubiu – Dobrzyniu odbywają się piękne turnieje rycerskie, takie jak przed wiekami. Rycerze w zbrojach toczą szlachetne walki. Może i Ty chciałbyś zobaczyć to barwne widowisko?
1. Które ze zdań warto by dopisać do tekstu o życiu rycerzy?
A. Chłopcy chętnie uczą się jazdy konnej, boksu i zapasów.
B. W turniejach rycerskich na zamku w Gołubiu- Dobrzyniu biorą
udział zawodnicy z całej Europy.
C. Młody rycerz składał przysięgę, że zawsze będzie szlachetny,
odważny i sprawiedliwy.
2. Słowo „przysięga” zastąp innymi wyrazami
A. obietnica, przyrzeczenie,
B. wróżba, pozwolenie,
C. życzenie, przepowiednia
3. Które zdanie zamieścisz po przecinku ?
Ważnym znakiem rycerskim był pas,
A. …musieli znać zwyczaje rycerskie.
B. …przede wszystkim kobiet i dzieci.
C. …a jego wręczenie nazywano pasowaniem na rycerza.
4. Gdybyś wyjaśniał słowo- „turnieje”- to jaką wybrałbyś odpo-
wiedź?
A. Wyprawy wojenne,
B. Zabawy giermków,
C. Zawody rycerskie.
5. Jak możesz powiedzieć- „toczyć szlachetne walki”- to
A. walczyć na miecze i kopie,
B. walczyć honorowo, zgodnie z zasadami,
C. urządzać zasadzki na wroga.
6. Twoim zdaniem rycerz powinien zawsze bronić
A. giermków,
B. słabszych,
C. młodszych.
7.Ostatni fragment dostarcza informacji dotyczących miejsca turnie-
jów
A. narciarskich,
B. piłkarskich,
C. rycerskich.
8. Gdybyś był rycerzem, to cieszyłbyś się najbardziej z
A. pięknej, złotej zbroi,
B. wysokiej oceny Twojej odwagi i męstwa,
C. podziwiania Twojej zręczności i siły.
9. Na które z pytań nie znajdziesz odpowiedzi w tym tekście?
A. Co oznacza pas rycerski?
B. Co to jest turniej rycerski?
C. Co to jest dyliżans?
10. Jak tłumaczyć słowo – rycerskość?
A. szczodrość, lekkomyślność, męstwo,
B. upór, wielkoduszność, duma,
C. odwaga, szlachetność, sprawiedliwość.
11. Kogo możesz zapytać o informacje z życia rycerzy?
A. historyka,
B. muzyka,
C. geografa.
12. Tekst o rycerzach zawiera informacje, które uważasz za
A. wiarygodne,
B. nieprawdziwe,
C. takie jak w reklamach.
13. Jakimi cechami charakteru powinien wykazać się rycerz w czasie
turniejów?
A. walecznością, honorem, odwagą,
B. uporem, siłą, grzecznością,
C. hojnością, dumą, zawziętością.
14. Zamki rycerskie stawiane były w trudno dostępnych miejscach,
ponieważ
A. tak mieszkali rycerze,
B. broniły dostępu wrogom,
C. chroniły przed dziką zwierzyną.
15. Twoim zdaniem z tego tekstu warto zapamiętać
A. słowa przysięgi rycerskiej,
B. opis zamku w Gulubiu – Dobrzyniu,
C. opis życia rycerzy w dawnej Polsce.

TEST 3 – „Dwaj bracia”
Dwóch braci – Rad i Pat, szukało szczęścia. Starszy Rad pierwszy wybrał się w drogę. Na drodze zatrzymała się mrówka i błagała, by poczekał chwilkę, aż przejdzie ze swoimi dziećmi. Chłopiec nie zatrzymał koni, a głodne mrówcze dzieci uciekły przed kołami wozu.
Rad przybył do ciemnego lasu. Wtem na ramieniu siadła mu sikorka. Prosiła ślicznie żeby ją podwiózł, bo leci daleko, a ma słabe skrzydełka. Rad uznał, że nie ma czasu rozmawiać z sikorkami. Poleciała więc w zarośla i pozostała tam świergocząc smutnie.
Wreszcie dotarł do stolicy i udał się na dwór królewski. Wierzył, że ożeni się z królewną, będzie bogaty, a więc szczęśliwy. Ale król pokazał mu wór żyta i pszenicy. Ziarna były wymieszane, a on miał je rozdzielić w ciągu jednej nocy. Wówczas odbędzie się ślub, w innym razie kat obetnie mu głowę.
Rad wziął się do pracy, ale szybko zrozumiał, że wielu lat potrzebuje na oddzielenie ziarna. Pomyślał, że tylko mrówki mogłyby mu pomóc. Na to z dziury w murze wyjrzała mrówka i – tak samo jak on kiedyś – odmówiła pomocy.
Po roku młodszy brat – Pat jechał szukać szczęścia. Po drodze zatrzymała go mrówka i prosiła, by oszczędził jej dzieci. Chłopiec zatrzymał konia i poczekał, aż mrówka zabierze z drogi swoją rodzinę. Gdy sikorka potrzebowała pomocy, ucieszył się, że będzie mu towarzyszyć w podróży.
Na dworze królewskim poprosił o rękę królewny. Król także nakazał mu oddzielić ziarna. I jego czekał los starszego brata, ale tym razem mrówki okazały mu pomoc i rankiem ziarno było rozdzielone. Król zdziwił się i dał chłopcu następne zadanie.
Przyprowadził panny z dworu i ustawił w szeregu. Nakazał odgadnąć, która z nich jest jego córką. Niełatwe to było zadanie, gdyż wszystkie wyglądały jednakowo. Wtedy przyleciała sikorka i zaświergotała Patowi do ucha, aby wybrał tę, której usiądzie na ramieniu. Chłopiec wskazał królewską córkę i wkrótce odbyło się wesele. Młodszy brat znalazł swoje szczęście, bowiem dobro się wynagradza, a za zło złem się płaci.
1. Czy wydarzenia z baśni są ułożone w kolejności? Zastanów się i oznacz obok cyframi właściwą ich kolejność.
A. Ziarno młodszego brata oddzieliły mrówki.
B. Pat wybrał królewnę spośród panien dworu.
C Starszy brat nie wykonał swego trudnego zadania.
2. Młodszy brat pomógł mrówce i sikorce, ponieważ
A. Tak nakazywał mu królewski rozkaz.
B. Chciał postąpić inaczej niż jego brat.
C. Miał dobre serce i starał się pomagać słabszym.
3. Pomyśl, którym wyrazem można zastąpić wyraz błagała?
A. Odmawiała.
B. Tęskniła.
C. Prosiła.
4. Połącz strzałkami wyrazy określające Rada i Pata

bezmyślny
życzliwy
Rad bezwzględny Pat
uczynny
okrutny
troskliwy

5. Ziarna pszenicy i żyta zostały oddzielone, ponieważ Pat
A. pracował pilnie całą noc.
B. otrzymał pomoc wdzięcznych mrówek.
C. skorzystał z czarodziejskiej mocy sikorek.
6. Które zdarzenie miało miejsce najwcześniej?
A. Starszy brat odmówił pomocy sikorce.
B. Młodszy brat poślubił królewską córkę.
C. Pracowite mrówki podzieliły ziarno.
7. Które zdanie nie jest z tej baśni?
A. Dwóch braci Rad i Pat szukało szczęścia.
B. Ziarnko grochu uwierało małą księżniczkę.
C. Ale król pokazał mu wór żyta i pszenicy.
8. Czy jesteś spostrzegawczy/ Skreśl wyrazy, które są niepotrzebne
w tym tekście.
Rad uwierzył, że ożeni się z królewną bac i będzie bogaty.
Zapomniał, że w życiu są ważniejsze kiki rzeczy niż pieniądze.
Taką rzeczą jest reko przyjaźń peky.
9. Twoim zdaniem z tej baśni wynika, że
A. nie należy często pomagać ludziom.
B. dobre czyny zostają nagrodzone, złe – ukarane.
C. nie można oczekiwać pomocy od innych.
10. Prawdopodobnie autor baśni zapomniał napisać o tym, co
A. robiły mrówki z ziarnem.
B. stało się ze starszym bratem.
C. król rozkazał młodszemu bratu.
11. Chłopiec rozpoznał królewnę, gdyż
A. na jej ręce błyszczał pierścień.
B. miała śliczne kasztanowe włosy.
C. na jej ramieniu siedziała sikorka.
12. Które z podanych zdań o Pacie jest nieprawdziwe?
A. Był złośliwym i nieżyczliwym chłopcem.
B. Był człowiekiem o dobrym sercu.
C. Chłopiec ten pomagał potrzebującym.
13. O tym, jak młodszy brat zdobył szczęście mówi fragment
A. drugi.
B. czwarty.
C. szósty i siódmy.
14. Które cechy nie pasują do mrówek, ale mogą wystąpić
w baśniach?
A. Pracowitość i dokładność.
B. Ludzki głos i mowa.
C. Staranność i szybkość.
15. Na które z pytań nie znajdziesz odpowiedzi w tym tekście”
A. Jakie imiona maja bohaterowie tej baśni?
B. Kiedy działy się opisywane wydarzenia/
C. Gdzie znajdował się dwór królewski?

Bibliografia :
Plenkiewicz M., Efekty w czytaniu dzieci 9-10 letnich, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1994.
Plenkiewicz M., Krytyczne czytanie w polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo „ARCANUS”, Bydgoszcz 2003.