Dyskusja na temat dobra i zła w XX wieku

DYSKUSJA NA TEMAT DOBRA I ZŁA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

Współczesny świat pełen jest licznych zagrożeń. Każdego dnia z niepokojem śledzimy w mediach doniesienia, z których wynika, iż życie człowieka jest zagrożone. Wszędzie bowiem stykamy się ze złem – wojny, wewnętrzne walki, złe warunki życia, nieuleczalne choroby, bezradność medycyny, postęp cywilizacyjny, który zagraża naturalnemu środowiskowi, nienawiść wśród ludzi. Przerażający jest fakt, iż ginie z tego powodu mnóstwo niewinnych ludzi. Gdzie jest dobro – można zapytać?? Co nas czeka w przyszłości, jakie mamy perspektywy, skoro każdego dnia sami jesteśmy świadkami, że człowiek człowiekowi nie jest bratem, ale wilkiem. Dlaczego widzimy i słyszymy tylko o szerzącym się złu?
Z jednej strony odpowiedz jest oczywista – bo dobro jest ciche, milczy, a zło jest głośne i krzyczy. Obecne czasy nie sprzyjają wartościom, takim jak dobro. Tym bardziej, że to my – ludzie decydujemy co jest złem a co dobrem, ustalamy sobie sami zasady. Co gorsza nie ma uniwersalnej zasady głoszącej co jest złem, a co dobrem. To oczywiście jest niebezpieczne, gdyż bez określonych granic człowiek będzie się zmieniał w zależności od sytuacji.
Są jednak ludzie, którzy na szczęście o tych wartościach non stop nam przypominają. Ksiądz Józef Tischner to jednej z najpopularniejszych myślicieli, który zajmował się filozofią człowieka
i teorią wartości.
To filozof, nauczyciel, pisarz, eseista, profesor Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, prezes Instytutu Nauki o Człowieku w Wiedniu, pochodzący z Podhala. Zmarł w czerwcu 2000 roku w Krakowie.
Etyka księdza wynikała z życzenia dobra drugiemu człowiekowi. Swą filozofię traktował jako poszukiwanie, którego nie można było utożsamić, z jakimkolwiek istniejącym kierunkiem filozoficznym. Osoba ta określana jest dziś jako autentyczny autorytet moralny i intelektualny. Centralne miejsce w jego rozważaniach zajmował człowiek, relacje międzyludzkie, spotkanie z drugim człowiekiem, dialog, wartości.
Tischner kładł nacisk na uobecnianie wartości w dramacie człowieka i wcielania ich w życie. „Filozofia dramatu” ks. Józefa Tischnera jest wnikliwą próbą wniknięcia w tajemnicę człowieka, który jako podmiot dramatu, egzystuje przede wszystkim w „świecie wartości”. Wśród nich na przeciwległych krańcach znajduje się z jednej strony wartość pozytywna – Dobro, z drugiej zaś wartość negatywna – zło.
Wartości etyczne zajmują ważne miejsce, ponieważ według autora wyznaczają one stosunek do drugiego człowieka. Szczególną rolę przypisywał prawdzie, jako wartości podstawowej otwierającej drogę ku innym wartościom. Jako pierwotne źródło doświadczenia etycznego traktował Tischner odkrycie, że obok nas jest drugi człowiek.
Myśli księdza są dlatego tak cenne, bo próbował w nich wyjaśnić czym jest zło, piękno, prawda, dobro.
W rozważaniach Tischnera możemy znaleźć odpowiedź na pytanie – jak postępować, by w świecie było coraz więcej dobra, a nie zła? Filozof pisze o mądrości, „która ma być nie tyle umiejętnością dobierania środków do celu, ile umiejętnością trafnego odkrywania hierarchii rzeczy, spraw, wartości”.
Brak takiej zdolności powoduje nieumiejętność nawiązania dialogu, brak wzajemności między dwojgiem ludzi spotykających się na drodze życia. Tischner chciał wyjaśnić przede wszystkim niemożliwość spotkania na płaszczyźnie zła:
...spotkanie jest niemożliwe, ponieważ płaszczyzna zła jest płaszczyzną zdrady. Spotkanie i zdrada są nie do pogodzenia. [...] Zło niszczy. Co niszczy? Niszczy miejsca – domy, warsztaty pracy, unicestwia świątynie, profanuje cmentarze.
Prof. Tischnera nie pozostawi nikogo obojętnym na sprawy poruszone w swych artykułach. Prezentuje on w nich wiedzę na temat „Zła naszych czasów” i etyki. To, że ze złem spotykamy się na co dzień – jest oczywiste. Niepokojący jest jednak fakt, o czym pisze profesor, że ludzie usprawiedliwiają siebie, mówiąc że tak musi być, bo takie jest życie.
Oglądanie aktów przemocy zwłaszcza przez młodzież hamuje reakcje na przemoc oglądaną w życiu, spłyca wrażliwość intelektualną, moralną, religijną i estetyczną. Budzi agresywne zachowanie wśród ludzi dorosłych i młodzieży. Przyjęcie negatywnego obrazu świata bez przyjaźni, czułości, gdzie normą jest walka, powoduje, że żyjemy w przekonaniu iż inaczej być nie może. Zbyt często widzimy siebie, a inni nas mało obchodzą. W pogoni za sławą, karierą, pieniędzmi nie zawsze kierujemy się czynami dobrymi.
Dlatego ważny jest krytyczny odbiór tekstu i pomoc rodziców w doborze właściwych programów.
Ks. Tischner tak wiele pisze o wartościach, bo to właśnie w świecie ludzkich wartości człowiek składa świadectwo o swoim człowieczeństwie, daje świadectwo o tym, jakim jest człowiekiem. Ocaleniem miała być droga „wciąż ponawianej wierności Dobru, które woła”. Przegrana pochłania człowieka wówczas, „gdy człowiek wybiera zło, a czyni to przeciwko Dobru, które jego wybrało. Wybierając coraz większe zło – pisze ks. Tischner – przeciwko coraz większemu dobru, człowiek wybiera swe własne przekleństwo”. Dobro i zło nie wydarzają się w samotności. Do istoty Dobra należy to, że pragnie ono być nieustannie udzielane innym. Dobro pragnie budować wokół siebie coraz większą przestrzeń dobra. Zło przychodzące często w przebraniu dobra, nie chce budować, chce niszczyć wszelkie istnienie. Samo istnienie kieruje nas już w stronę dobra. Zło jest zatem wewnętrznie sprzeczne, dlatego nigdy nie przychodzi wprost, ale przychodzi zawsze pozorując dobro.
Według Tischnera najważniejsze jest otwarcie się na drugiego, ale to wiąże się z przyjęciem Dobra. Wówczas możliwe jest autentyczne spotkanie nawet bez wypowiadanych słów. Wtedy też można we wspólnocie przeżywać Dobro , które „wychodzi od Boga i wchodzi w świat przez człowieka”.

opracował: Tomasz Jocz
n-l religii