AGRESJA - definicja i rodzaje

Zdefiniowanie pojęcia agresji nie jest łatwe. Nie ma zgodności w poglądach, ani co do jej definicji, ani też do źródeł. Są teorie traktujące agresję jako instynkt bądź zachowanie nabyte poprzez uczenie się wg. innych traktowana jest jako nabyty popęd lub odpowiedź na frustrację. Teorie powyższe zakładają istnienie w człowieku określonej tendencji o różnie rozumianej etiologii. W praktyce wychowawczej przydatne jest przyjęcie rozumienia tego terminu jako zachowania.
Przez agresję więc rozumie się świadome i celowe zachowanie zwrócone przeciw innym osobom / także przeciw sobie/ i przedmiotom zmierzające do wyrządzenia szkody. Należy rozróżniać między agresją, a przemocą. Dla zachowań agresywnych charakterystyczna jest równowaga sił psychologicznych bądź fizycznych osób uczestniczących w agresywnym zdarzeniu. O przemocy mówimy, gdy tej równowagi brak.
Ze względu na sposób wyrażania agresję dzielimy na:
• słowną:
• fizyczną:
Ze względu na cel dzielimy ją na:
• zamierzoną instrumentalną - kiedy wyrządzona komuś krzywda stanowi środek do osiągnięcia celu i jest pośrednim kosztem jego uzyskania /rozgłaszanie plotek o koleżance, aby wkraść się w czyjeś łaski, obśmiewanie lub bicie słabszego kolegi, aby dowartościować się, poczuć siłę, zyskać uznanie itp./
• zamierzona celowa - podjęcie czynności, których celem wyrządzenie krzywdy osobie lub zniszczenie rzeczy będącej przedmiotem agresji / porysowanie ławek, ścian, pobicie, ośmieszenie/.
Przyczyny agresji trzeba podzielić na wewnętrzne / endogenne/ i zewnętrzne /egzogenne/.
Wobec braku zgodności, co do przyczyn sensowne wydaje się przyjęcie, za E. Wilsonen wzajemnego przenikanie się obu rodzajów czynników.
Biorąc pod uwagę naturę jako źródło agresji możemy założyć, że jest ona wrodzona, za czym przemawia istnienie w mózgu ośrodków i substancji chemicznych sterujących zachowaniem agresywnym, jak też istnienie u zwierząt wrodzonych mechanizmów napędowych i gotowych wzorców walki.
Do endogennych należą czynniki biopsychiczne jak zaburzenia neurologiczne, zaburzenia równowagi chemicznej organizmu, temperament, osobowość. Należy jednak pamiętać, że kiedy mówimy o gimnazjalistach osobowość jest w fazie intensywnego kształtowania się i to, czego doświadczają w tym okresie jest niezwykle istotne i mamy też w tym swój udział.
Jeśli ukształtuje się osobowość agresywna to będzie ją wg. Choynowskiego charakteryzować gniew/ jako skłonność do przeżywania silnych uczuć o zabarwieniu negatywnym złości, wrogości, skrajnego oburzenia/, negatywizm/ odmawianie współpracy, robienie czegoś wbrew woli innych, odrzucanie rad, próśb otoczenia/ odczuwanie odrazy, złości do ludzi. Osobowości agresywne cechuje okrucieństwo, przypisywanie własnych negatywnych uczuć innym, drażliwość, podejrzliwość. Osoby takie łatwo ulegają frustracji, co prowadzi do agresji.
Temperament jest czynnikiem o niewielkim znaczeniu. Dzieci żywe i ruchliwe łatwiej wytwarzają i utrwalają agresywne wzory reakcji.
Czynniki egzogenne proponuję podzielić zgodnie z kryterium miejsca ich działania, a więc działające w domu, szkole, grupie rówieśniczej oraz płynące z mediów.
Chociaż wpływ domu jest niewątpliwie największy zwłaszcza w okresie od dzieciństwa do dojrzewania, to źródła agresji występujące w domu i szkole są zbliżone. Zachodzi tu też wyraźna zależność. Jeśli działają one wyłącznie w szkole, a dom jest od nich wolny to siła ich oddziaływania jest znacznie osłabiona. Socjalizacja, czyli przyswajanie sobie norm społecznych ma miejsce przede wszystkim w domu, ale także wpływ tego co dzieje się w szkole jest ogromny.
Przybliżę teraz rolę poszczególnych czynników.
Deprywacja potrzeb.
Jeżeli we dziecko doświadcza deprywacji podstawowych potrzeb jak przynależności, bezpieczeństwa, szacunku, akceptacji, powoduje to poczucie mniejszej wartości, niższości. Sytuacja współczesnej rodziny zawiera wiele czynników sprzyjających deprywacji /nieobecność ojca lub matki, niekorzystne warunki ekonomiczne, depresyjność matki, niezgoda małżeńska/. Im dłużej to trwa tym skutki są poważniejsze.
Często dziecko doświadcza też deprywacji w szkole. Dotyczy to zwłaszcza potrzeby uznania, znaczenia, budowania poczucia własnej wartości, a sprzyja temu liczebność klas, anonimowość uczniów, przewaga negatywnych komunikatów otrzymywanych od dorosłych, lekceważenie przez rówieśników związane z brakiem posiadania modnych ubrań czy przedmiotów. Nastolatek pozbawiony możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb społecznych jest w szczególnie trudnej sytuacji.
Typ relacji
Ważnym czynnikiem jest typ relacji dominujący w rodzinie, ale też w szkole. Za sprzyjające zachowaniom agresywnym uznaje się:
• stosowanie metod wychowawczych opartych na sile jak kary cielesne połączone ze złością i agresywnością,
• szafowanie złymi ocenami ironią, cynizmem i innymi karami pozostającymi w gestii nauczyciela /kartkówka, odpytywanie jako kara, zbiorowa odpowiedzialność/;
• przyzwalanie na agresywne zachowania dziecka wobec rodzeństwa i rówieśników, brak jasnych norm dotyczących zachowania, brak odczuwalnych konsekwencji za naruszanie zasad;
• negatywne nastawienie emocjonalne do dziecka nacechowane brakiem ciepła i bliskich więzi.
Żaden z powyższych typów relacji nie zachęca do współpracy, nie rozwija wrażliwości na potrzeby i uczucia innych.
Sposób rozwiązywania konfliktów,
które są nieodłącznym elementem życia społecznego decyduje o sposobie patrzenia na wzajemne stosunki między uczestnikami konfliktu. Jeżeli jedynym znanym sposobem jest osiągnięcie sytuacji, kiedy jedna osoba wygrywa a druga przegrywa to zachowanie w sytuacji konfliktowej jest spostrzegane jako walka i naturalne jest dążenie do zwycięstwa kosztem innych.
Niekorzystne warunki ekonomiczne rodziny jak też oganizacja instytucji jaką jest szkoła wpływają pośrednio na agresywność.
Należy też pamiętać, że dziecko może być agresywne, choć żaden powyższych warunków nie jest spełniony.
Wpływ grupy rówieśniczej o charakterze agresywnym może być znaczący.Należy jednak pamiętać, że przynależność do niej jest atrakcyjna dla ściśle określonych grup młodzieży.Mogą to być uczniowie lub starsza młodzież już znacznie zdemoralizowana, którzy czerpią korzyści materialne ze stosowania przemocy. Ale też grupy takie stają się atrakcyjne dla dzieci,które chcą podnieść swoje znaczenie przez to, że będą uważani za silnych i odważnych lub jeśli dotąd były prześladowane to w grupie takiej znajdą ochronę. Zachowania agresywne są często ceną za uczestnictwo w takiej grupie.
Ponadto odpowiedzialność za skutki agresji rozkłada się na wszystkich jej członków.
Wpływ mediów
Badania nad wpływem mediów wykazują niewątpliwy ich niekorzystny wpływ w dwu obszarach.
Po pierwsze ciągłe bombardowanie psychiki dziecka czy młodego człowieka scenami pełnymi okrucieństwa i przemocy na świecie w sytuacji codzienności, zwyczajności / podczas rodzinnej kolacji/ sprawia, że musi on wytworzyć sobie mechanizmy obronne, stępić swoją wrażliwość na cierpienie innych Dochodzi też do banalizacji zła.
Obniżenie poziomu lęku związanego z oglądaniem przemocy obniża też lęk wobec jej użycia.
Oglądanie scen agresywnych w filmie działa też inspirująco na młodych sprawców przemocy.
Gry komputerowe
Nie bez wpływu są gry komputerowe, które skłaniając poprzez swą atrakcyjność do częstego powtarzania uczą niekorzystnych mechanizmów zachowań. Mechanizmy te zastosowane w życiu realnym mają niszczący wpływ na relacje rówieśnicze /zaczynają one opierać się na przemocy/ jak i na psychikę graczy, którzy realny świat spostrzegają poprzez pryzmat gry i rządzących nią zasad.