Projekt zajęć pozalekcyjnych "Cudze chwalicie..."

UNIWERSYTET WARSZAWSKI
Wydział Polonistyki
Instytut Kultury Polskiej

Studia Podyplomowe dla Nauczycieli „Wiedzy o kulturze” i dla Animatorów Kultury

Autor: Beata Paramuszczak

Projekt zajęć pozalekcyjnych "Cudze chwalicie... swego nie znacie"

Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem mgr. Daniela Zycha

I. Wstęp

Rawa Mazowiecka to miasto powiatowe leżące w rozwidleniu dwóch rzek: Rawki i Rylki na Wysoczyźnie Rawskiej, od wieków należące do Mazowsza. Jest jednym z najstarszych miast w środkowej Polsce. Poznając dzieje tej miejscowości można zauważyć brak większych opracowań dotyczących dziejów miasta, a i jego mieszkańcy również na jego temat wiedzą niewiele.
Dlatego chciałabym zaproponować uczniom udział w projekcie pt.: Cudze chwalicie... swego nie znacie, którego głównym celem będzie zgromadzenie informacji o historii miasta, jego zabytkach oraz odszukanie legend związanych z Rawą Mazowiecką. Chcę ich przekonać, że mieszkają w wyjątkowym mieście i mam nadzieję, że odkrywanie informacji o poszczególnych miejscach przyniesie im wiele satysfakcji.
Projekt będzie realizowany na zajęciach pozalekcyjnych dla uczniów liceum ogólnokształcącego. Do udziału w nim chciałabym zachęcić przede wszystkim uczniów z klas o profilu geograficzno-historycznym i humanistycznym. Uczniowie w zależności od zainteresowań zostaną podzieleni na cztery grupy, a każda z nich będzie pracować nad określonym tematem.
Uczniowie będą mieli trzy miesiące na zgromadzenie potrzebnych materiałów. Źródłem informacji będą pozycje książkowe i dokumenty zgromadzone w Bibliotece Ziemi Rawskiej oraz zasobach muzeum a także wywiady przeprowadzone z mieszkańcami miasta i pracownikami różnych instytucji. Postępy pracy poszczególnych grup będą sprawdzane raz w tygodniu.
Efektem końcowym ich pracy będzie przygotowanie prezentacji multimedialnej połączonej z prelekcją, która zostanie zaprezentowana społeczności szkolnej i zaproszonym gościom na sali widowiskowej Miejskiego Domu Kultury.
Myślę, że udział w takim przedsięwzięciu rozwinie samodzielność uczniów, nauczy ich twórczego myślenia, planowania, organizacji i odpowiedzialności za przyjmowaną pracę, zbierania i selekcjonowania informacji oraz współdziałania w grupie.

II. Realizacja projektu

1. Zainicjowanie działań
Na pierwszym spotkaniu będę chciała zachęcić uczniów do udziału w projekcie. Opowiem im na czym polega ta metoda, zapoznam ich z tematem i celami, a następnie wspólnie ustalimy podział i przebieg prac oraz kalendarz działań.
Celem głównym projektu jest poszerzenie wiedzy uczniów o mieście, w którym żyją. Jednocześnie projekt ten jest doskonałym sposobem zwiększenia motywacji uczniów do poznawania swojego regionu, jego historii i kultury, a tym samym swoich korzeni. Kształtowanie świadomości szczególnej roli i wagi dorobku dziedzictwa kulturowego jest szczególnie ważne w czasach, w których kultura zachodu podlega silnemu ujednoliceniu. Globalizacja z kolei sprawia, że przyswajane są jednakowe wzorce kulturowe, które na dalszy plan spychają dotychczasowe bogactwo różnorodności.
Samodzielność w podejmowaniu decyzji wykonania projektu, możliwość decydowania o sposobie realizacji zadań powodują, że uczniowie będą mieli szansę zbliżyć się w dużo większym stopniu do omawianych zagadnień niż w przypadku jakiejkolwiek innej formy zajęć. Pozwoli im to na refleksję i uświadomienie, że są spadkobiercami dziedzictwa kulturowego, które ma wpływ na ich tożsamość i które do pewnego stopnia ich determinuje. Ponadto uczestnictwo w projekcie pomoże budzić szacunek do dorobku przodków oraz kształtować patriotyzm lokalny, który ma bezpośrednie przełożenie na tak obecnie pożądaną postawę obywatelską. Uczniowie, którzy zaakceptują projekt będą bowiem mieli poczucie podmiotowego traktowania i autorstwa, co może wiązać się z przyszłą chęcią pozytywnego i twórczego wpływania na bezpośrednie otoczenie. Uczniowie udział w projekcie powinni zakończyć z przekonaniem o wartości i użyteczności gromadzonej wiedzy i nabywanych umiejętności.
Do celów szczegółowych projektu będzie należało:
- poznanie historii miasta
- wyjaśnienie etymologii nazwy
- zapoznanie z historią zabytków i interesujących miejsc
- przywołanie nazwisk znanych osób związanych z ziemią rawską
- poznanie legend związanych z miastem i okolicą
- poznanie dziedzictwa kulturowego własnego regionu
-zaprezentowanie zdobytych informacji społeczności szkolnej oraz mieszkańcom miasta.
Będę chciała, aby po pierwszym spotkaniu uczniowie znali odpowiedź na pytania: dla kogo opracowują projekt, co on będzie uwzględniał, z kim mogą się konsultować, jak będzie przebiegała realizacja projektu, oraz gdzie i w jakiej formie będzie miała miejsce jego finalizacja.
Żeby zorientować się co uczniowie wiedzą na dany temat i jak rozumieją zadnie, przeprowadzę burzę mózgów, a zebrane pomysły posłużą do zaplanowania i podziału pracy.
Aby założone cele zostały zrealizowane, uczniowie chętni do udziału w projekcie zostaną podzieleni na cztery grupy i każda będzie pracowała nad określonym tematem. Do wyboru będą następujące:
1. Z dziejów miasta
2. Zabytki i ciekawe miejsca
3. Znane postacie związane z miastem
4. Rawa Mazowiecka i okolice w legendzie
Do poszczególnych grup uczniowie zgłaszają się na zasadzie zainteresowań, a następnie w każdej grupie zostanie wybrany lider, który będzie koordynował pracę zespołu i pilnował terminów realizacji.

2. Zadania poszczególnych grup

Grupa I – Z dziejów miasta

Zadaniem tej grupy będzie zgromadzenie informacji dotyczących przeszłości miasta. Uczniowie zadeklarują, za jaki zakres tematyczny odpowiadają i będą poszukiwać informacji na temat pradziejów tego terenu, etymologii nazwy miasta oraz przedstawią jego historię, sięgając aż po czasy współczesne. Źródłem informacji będą przede wszystkim dokumenty i opracowania historyczne zgromadzone w Bibliotece Muzeum Ziemi Rawskiej.
Pierwsza część prac tego zespołu będzie polegała na zgromadzeniu jak największej ilości materiałów. Osoby poszukujące informacji dotyczących pradziejów terenu będą miały za zadanie zapoznanie się z wykopaliskami archeologicznym zgromadzonymi w muzeum i odszukanie informacji z jakiego okresu pochodzą pierwsze ślady osadnictwa na terenie ich miasta oraz kiedy powstał pierwszy rawski gród.
Uczniowie poszukujący wyjaśnienia nazwy miasta skonfrontują ze sobą dwie teorie na temat jej pochodzenia.
Kolejna część uczniów tej grupy zajmie się gromadzeniem informacji na temat historii miasta począwszy od pierwszej wzmianki o nim, przez rządy książąt mazowieckich, najazdu Szwedów w okresie Potopu, jego losów pod zaborem pruskim, zniszczeń podczas I wojny światowej i wydarzenia II wojny, kiedy na terenie Rawy organizowano przejściowe obozy jenieckie a także getto dla ludności żydowskiej po zbombardowanie miasta przez samoloty radzieckie i jego wyzwolenie.
Pozostała część uczniów tej grupy zajmie się rozwojem gospodarczym. Chciałabym, aby dowiedzieli się, czym trudnili się mieszkańcy w poszczególnych okresach, jak zmieniała się ich liczba, jakie wydarzenia i przedsięwzięcia wpłynęły na rozwój miasta.
Myślę, że ciekawym doświadczeniem dla obu stron będzie kontakt z pracownikami muzeum, którzy będą mogli podzielić się swoimi wiadomościami z młodzieżą, opowiedzieć im pewne ciekawostki, ukierunkować podczas poszukiwania informacji.

Grupa II – Zabytki i ciekawe miejsca

Zadaniem członków tej grupy będzie zgromadzenie informacji dotyczących historii najciekawszych zabytków i interesujących miejsc miasta. Uczniowie najpierw zastanowią się, które obiekty i miejsca są warte, by się nimi zainteresować, a następnie każdy zadeklaruje, za który z nich będzie odpowiedzialny. Bez wątpienia wśród zaproponowanych zabytków znajdą się:
• ruiny zamku książąt mazowieckich pochodzące z początku XIV wieku. Do dzisiejszych czasów zachowała się tylko jedna baszta przeznaczona na cele muzealne i resztki murów obronnych. Najciekawszą kwestią będzie odnalezienie rysunków podejmujących próby zobrazowania, jak zamek mógł wyglądać w czasach swojej świetności, powstałych na podstawie zachowanych ruin oraz odkopanych podczas prac archeologicznych fundamentów.
• Kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP, dawny kościół i klasztor Jezuitów utrzymany w stylu późnobarokowym. Do najciekawszych zabytków znajdujących się w kościele można zaliczyć gotycką chrzcielnicę w kształcie odwróconego dzwonu, chór muzyczny w stylu rokoko, na balustradzie którego znajduje się napis z datą budowy i nazwiskiem fundatora kościoła, oraz dwukondygnacyjną dzwonnicę. Mam nadzieję, że uczniowi, który będzie się zajmował tym zabytkiem, uda się też zobaczyć, a może nawet zrobić zdjęcia XVII-wiecznym ornatom i naczyniom liturgicznym na co dzień niedostępnym dla oczu wiernych.
• Kościół pod wezwaniem Św. Pawła od Krzyża i przyległy do niego klasztor ufundowany w 1356r., należący do ojców pasjonistów. W ołtarzu głównym znajduje się przepiękny obraz Matki Boskiej Pocieszenia ubrany w złote szaty. Ciekawostką tego kościoła jest kultywowany od kilkudziesięciu lat zwyczaj układania w Oktawę Bożego Ciała pięknego dywanu z płatków kwiatów.
• Sakralną ciekawostką miasta jest także neogotycki kościół ewangelicko-augsburski. Zdobycie informacji o tym zabytku będzie dużym wyzwaniem dla ucznia, gdyż kościół jest zamknięty, a msze praktycznie się nie odbywają. Myślę, że mało który mieszkaniec widział wnętrze tego kościoła.

Oprócz wymienionych obiektów uczniowie mogą również poznać i przedstawić ciekawe miejsca, m.in.: pochodzący z początku XIX wieku park miejski w stylu angielskim posiadający zbiór ponad 70 gatunków drzew i krzewów, wpisany do rejestru zabytków byłego województwa skierniewickiego wraz z tworzącą rezerwat rzeką Rawką; zabytkowe pomniki na cmentarzu miejskim, rynek miejski z przełomu XVIII/XIX w. z zabytkowymi kamienicami i ratuszem.
Myślę, że poza informacjami o historii tych miejsc ciekawym pomysłem będzie próba dotarcia do zdjęć jak dane zabytki i miejsca wyglądały w przeszłości.

Grupa III – Znane postacie związane z miastem

Grupa ta będzie najmniejsza pod względem liczebności, powinna się ograniczyć do dwóch osób, które zajmą się poszukiwaniem informacji na temat znanych nazwisk związanych z ziemia rawską.
Bez problemów powinni dotrzeć do osoby Jana Chryzostoma Paska, który uczęszczał do rawskiego kolegium jezuickiego o czym wielokrotnie wspomina w swych Pamiętnikach, był mocno skoligacony z tutejszą szlachtą oraz sprawował urzędy na ziemi rawskiej.
Z ziemią rawską związany jest także pisarz Wacław Gąsiorowski, który przez kilka lat pracował jako pomocnik w tutejszej aptece, a wspomnienia z tego okresu zamieścił w autobiograficznej książce pt.: Pigularz. Inny jego utwór, Pani Walewska, doczekał się ekranizacji z udziałem Grety Garbo.
Rawianką jest także Halina Konopacka, lekkoatletka, zdobywczyni pierwszego w dziejach Polski złotego medalu w rzucie dyskiem na olimpiadzie w Amsterdamie, rekordzistka świata, 27-krotna mistrzyni Polski. Obecnie jej imię nosi rawski Ośrodek Sportu i Rekreacji. Mam nadzieję, że uczniowie dotrą też do informacji, że jest ona autorką tomiku poetyckiego i licznych obrazów olejnych.
Wyjątkową postacią jest związany z zakonem Ojców Pasjonistów Ojciec Bernard Kryszkiewicz, który przebywał w Rawie w okresie II wojny światowej i tu pielęgnował i karmił chorych a także podnosił na duchu w latach wojny. Obecnie zabiega się o jego beatyfikację, a w wierszu ks. Jana Twardowskiego możemy przeczytać:
Ojcze Bernardzie Pasjonisto
Niezgrabnym piórem proszę Ciebie –
Powiedz o Rawie Mazowieckiej
Po polsku wszystkim świętym w niebie (...)
Chciałabym, żeby uczniowie mieli świadomość, jakie osoby są związane są z ich miastem oraz czym wpisały się na karty historii.
Może okazać się, że do sławnych postaci związanych z naszym miastem uczniowie zaliczą także prezenterkę telewizyjnej Panoramy Martę Kielczyk, eurodeputowanego Janusza Wojciechowskiego lub siatkarza, reprezentanta Polski na Igrzyskach w Atenach Radosława Rybaka.

Grupa IV – Rawa Mazowiecka i okolice w legendzie

Ostatnia grupa zajmie się poszukiwaniem legend związanych z miastem i jego okolicami. Chciałabym, aby uczniowie uświadomili sobie, czym są legendy i jaką rolę pełnią w dorobku kulturowym miejsc, w których powstają.
Z Rawą związane są dwie legendy, zasadniczo różniące się miedzy sobą źródłem tematyki. Jedna z nich opiera się na ludowych podaniach związanych głównie z fantastycznymi wydarzeniami i postaciami. Druga oparta jest na wydarzeniach historycznych. Obie natomiast związane są miejscami ważnymi, charakterystycznymi, które przyciągały zawsze uwagę mieszkańców.
Młodzież miasta bardzo często spędza czas na porośniętym krzewami i drzewami wzniesieniu położonym w odległości ok. 2 km od Rawy. W XIII w. znajdowało się tam grodzisko. Miejsce to nazywane jest potocznie Anielską Górą, a pochodzenie tej nazwy wyjaśniają opowieści związane z tym miejscem. Inne legendy związane z tym miejscem dotyczą przeprowadzanych na tym terenie prac archeologicznych i wiary miejscowej ludności w zakopane skarby i podziemne korytarze.
Inna legenda Rawy związana jest z najważniejszym punktem miasta, bo z samym zamkiem. Opowieści mówią o dobiegającym nocą z zamkowej wieży płaczu i błąkającej się po fortyfikacjach postaci. Źródła tej legendy tkwią w wydarzeniach historycznych, które z czasem zaczęły obrastać w dodatkowe fantastyczne elementy. Możemy o nic przeczytać zarówno w kronice Janka z Czarnkowa, jak i Jana Długosza. Historia ta musiała też cieszyć się popularnością na dworach królewskich i książęcych, gdyż zawędrowała aż do Anglii, gdzie na jej podstawie najpierw napisano nowelę, która z kolei stała się inspiracja dla dramatu W. Szekspira pt: Zimowa opowieść.
Myślę, że zbieranie różnych wersji legend, a także kontakt z najstarszymi mieszkańcami miasta będzie bardzo ciekawym doświadczeniem kulturoznawczym.

3. Przebieg prac

Przebieg prac będzie odbywał się zgodnie z ustalonym wspólnie harmonogramem. Pierwszy etap będzie polegał na poszukiwaniu i zebraniu materiałów w swoich grupach. Na to zadanie uczniowie będą mieli 4 tygodnie, a postępy swoich prac będą prezentowali na cotygodniowych spotkaniach. Lider każdej z grup będzie miał do swojej dyspozycji 10–15 minut na zaprezentowanie efektów pracy swojej grupy. Następnie każda z grup podsumuje efekty i ustali zadania dla siebie na kolejny tydzień.
Na tym etapie uczniowie prowadzą własne prace badawcze, zbierają i opracowują informacje z różnych źródeł. Rola nauczyciela ogranicza się tu do nadzorowania prac na cotygodniowych spotkaniach, udzielaniu rad, podsuwaniu źródeł oraz pomocy w ewentualnych problemach przy dotarciu do informacji –może to być np. umówienie uczniów z pracownikami muzeum lub wskazanie osoby, która może posiadać wiedzę na dany temat.
Drugi etap prac będzie polegał na wykorzystaniu pomysłowości całej grupy. Metodą burzy mózgów ustalimy najciekawszy sposób zaprezentowania efektów prac poszczególnych grup i sporządzimy plan prezentacji. Następnie grupy będą miały czas na dokonanie selekcji materiału i dostosowanie go do ustalonego sposobu prezentacji. Na tym etapie chciałabym pozostawić uczniom jak największą swobodę, pozwolić na rozwój ich inwencji twórczej i pomysłowości. Na wykonanie tego zadania w harmonogramie przeznaczono dwa tygodnie.
Kolejny etap prac będzie odbywał się w pracowni informatycznej, gdzie poszczególne grupy pod okiem nauczyciela informatyki będą mogły przetworzyć zgromadzone informacje z użyciem technologii informacyjnej. Do swojej dyspozycji oprócz komputerów uczniowie będą mieli aparaty fotograficzne, skaner oraz projektor. Na realizację zadań tego etapu przewidziano trzy tygodnie.
Ostatni etap prac będzie polegał na połączeniu przygotowanego materiału, i ustaleniu ostatecznego kształtu całej prezentacji.
Na trzy tygodnie przed planowanym spotkanie będzie należało ustalić listę gości, którzy według uczniów powinni zostać na tą uroczystość zaproszeni. Myślę, że znajdą się wśród nich przedstawiciele miasta, przedstawiciele instytucji kulturalnych, osoby które służyły swoją pomocą przy poszukiwaniu materiałów oraz ich koledzy i koleżanki ze szkoły. Chętne osoby wykonają projekt zaproszenia.
Tydzień przed prezentacją odbędzie się próba w Sali widowiskowej Miejskiego Domu Kultury.
Mam nadzieję, że zarówno przygotowujący, jak ich słuchający dowiedzą się szeregu bardzo ciekawych informacji i swoim mieście, o których wcześniej być może nie mieli pojęcia.

III. Podsumowanie

Ostatnią godzinę przeznaczę na spotkanie z uczniami, którego celem głównym będzie podsumowanie realizacji projektu.
Chciałabym, aby dokonali oceny własnych działań oraz zastanowili się, na jakie trudności napotkali na poszczególnych etapach pracy. Zależy mi, aby uczniowie udzielili samym sobie odpowiedzi na pytanie, co dał im udział w tym projekcie, czy czegoś się nauczyli i czy jeszcze raz wzięliby udział w podobnym przedsięwzięciu. Myślę, że dobrą formą ewaluacyjną może być wypisanie mocnych i słabych stron realizowanego projektu.
Podzielę się z uczniami moimi spostrzeżeniami, dokonam oceny zaangażowania poszczególnych osób w prace na kolejnych etapach projektu. Spróbuję pokazać niewykorzystane możliwości oraz dać ewentualne wskazówki do dalszej pracy.
Mam nadzieję, że uczniowie sami wyjdą z propozycjami tematycznymi kolejnych projektów.


Bibliografia:

T. Gicgier, Zaczęło się od legendy, Łódź 1967;
J. Januszkiewicz, Rawa Mazowiecka i okolice, Łódź 1975;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2: Województwo łódzkie, red. J. Z. Łoziński, Warszawa 1954;
H. Konopacka, Wzniosłam świat miłością, Warszawa 1994;
Z. Matuszewski, Monografia powiatu rawskiego, Warszawa 1929;
Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, Towarzystwo Przyjaciół Rawy Mazowieckiej, „Jan Chryzostom Pasek jako kronikarz XVII wieku”. Materiały z sesji popularnonaukowej, Rawa Maz. 28 VI 1987;
Notatnik Rawski, nr 1, Rawa Mazowiecka 1992;
Notatnik Rawski, nr 2, Rawa Mazowiecka 1992;
Notatnik Rawski, nr 3, Rawa Mazowiecka 1993;
S. Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959;
R. Poradowski, Rawa Mazowiecka i okolice, Rawa Mazowiecka 1997;
Powiat rawski. Zarys dziejów do końca 1973 r., Łódź 1975;
M. Pracuta, Zabytki ziemi rawskiej, Łódź 1965;
Rawa Mazowiecka zaprasza..., Informator turystyczny Urzędu Miasta, Rawa Mazowiecka, b. d.
M. Rożej, Zabytki architektury województwa skierniewickiego, Skierniewice, b. d.;
Ruiny zamku miasta Rawy w Królestwie Polskiem, oprac. F. Kopera, Kraków 1896;
K. Rymut, Nazwy miast polskich, Wrocław 1980;
Słownik gatunków literackich, M. Bernacki, M. Pawlus, Bielsko Biała 2000;
Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1998;
W. Wawrzyniecki, Ruiny zamku miasta Rawy, Kraków 1898;
R. Zamarski (Zmorski), Podania i baśni ludu w Mazowszu (z dodatkiem kilku szląskich i wielkopolskich), Warszawa 1902;