Rodzaje błędów językowych. Scenariusz lekcji dla kl. III gimnazjum

Temat lekcji: Poznajemy rodzaje błędów językowych.

Cele lekcji:
Poziom wiedzy:
- wie, co to jest norma językowa, błąd językowy
- wskazuje podstawowe kompendia poprawnościowe, z których korzysta w razie wątpliwości
Poziom umiejętności:
- uczeń potrafi wskazać błąd językowy
- rozpoznaje podstawowe typy błędów
- stara się poprawić błędy językowe
Poziom postaw:
- kształtuje aktywną postawę
- dba o poprawność językową
Metody nauczania:
- metoda ćwiczeń praktycznych
- pokaz
- problemowa
Środki dydaktyczne:
- plansza interaktywna (plansza "Norma a błąd językowy" Wydawnictwa WSiP)
- karty pracy
Formy pracy:
- indywidualna
- zbiorowa

TOK LEKCJI:
1. Czynności organizacyjne. Uświadomienie celów lekcji, zapisanie tematu.
2. Wyjaśnienie pojęć: norma językowa, błąd językowy.
3. Typologia błędów językowych – pomoce dla uczniów.
4. Próba samodzielnego wskazania i nazwania błędu językowego – plansza interaktywna.
5. Wskazanie podstawowych kompendiów poprawnościowych, z których korzysta się w razie wątpliwości.
4. Wykonywanie ćwiczeń przygotowanych przez nauczyciela.
a) krzyżówka – poprawianie błędnie zapisanych związków frazeologicznych
b) wskazywanie, nazywanie i poprawianie różnego typu błędów językowych – karta pracy
5. Podsumowanie lekcji. Uzupełnianie tekstu z lukami.
Wiele błędów językowych ma swoje źródło w ........................................ Nie wystarczy również opanowanie prawideł, poprawnych nawyków. Musimy podjąć stałe ............................., mające na celu ........................................językową.Warto również wiedzieć, z jakich środków pomocniczych korzystać w razie wątpliwości. Do najpopularniejszych należą : ........................................
6. Zadanie domowe - ćwiczenie 3 (karta pracy)

Materiały dla uczniów

PODZIAŁ BŁĘDÓW JĘZYKOWYCH:

I. WEWNĄTRZNOJĘZYKOWE
1. gramatyczne
-fleksyjne
-składniowe
2. leksykalne
-słownikowe
-słowotwórcze
-frazeologiczne
3. stylistyczne
II. ZEWNĘTRZNOJĘZYKOWE
1. ortograficzne
2. interpunkcyjne

BŁĘDY GRAMATYCZNE:
FLEKSYJNE – dotyczą złej odmiany wyrazu, użycia wyrazu w niewłaściwej formie gramatycznej. Najczęściej polegają na:
- wyborze niewłaściwego wzorca odmiany, np. ja umię, oni umią, ty lubiałeś (zamiast ja umiem, oni umieją, ty lubiłeś),
- wyborze niewłaściwej postaci tematu fleksyjnego, np. przyjacielach (zamiast przyjaciołach),
- wyborze niewłaściwej końcówki fleksyjnej, np. diabłowi (zamiast diabłu), koniami (zamiast końmi),
- nieodmienianiu wyrazu, który powinien podlegać odmianie, np. komedie Aleksandra Fredro (zamiast Fredry),
- odmienianiu wyrazu, który powinien zostać nieodmienny, np. Postanowił wyjechać do Tokia (zamiast Tokio).

SKŁADNIOWE – występują wówczas, jeśli w wypowiedzi:
- błędnie połączono wyrazy, np. Wykład wygłosił prof. Marczuk i prof. Stanisławska (zamiast: Wykład wygłosili prof. Marczuk i prof. Stanisławska), bronić ojczyznę (zamiast: bronić ojczyzny),
- błędnie użyto przyimków lub wyrażeń przyimkowych, np. Urodziłem się w Białorusi,
w Ukrainie (zamiast: Urodziłem się na Białorusi, na Ukrainie)
- zastosowano błędny szyk wyrazów w zdaniu, np. Penelopa tkała całun dla swojego teścia, którego w nocy pruła (zamiast: Penelopa tkała dla swojego teścia całun, który w nocy pruła), W wieku ośmiu lat matka biła syna (zamiast: Matka biła syna, gdy miał osiem lat),

BŁĘDY LEKSYKALNE:
SŁOWNIKOWE – użycie wyrazu w złym znaczeniu, mylenie wyrazów podobnych brzmieniowo, np.
Kampania honorowa sprawnie przemaszerowała przed prezydentem ( zamiast kompania – czyli pododdział w wojsku),
Kolega Andrzeja Radka – Marcin Borowicz – wyglądał bardzo efektywnie w swoim ubraniu (zamiast efektownie – czyli atrakcyjnie),
Redagowanie notatki biologicznej o Adamie Mickiewiczu zajęło mi sporo czasu (zamiast biograficznej – czyli związanej z czyimś życiem, biografią).
Za błędy leksykalne uważa się też pleonazmy, czyli wyrażenia, które zawierają nadmiar informacji (potocznie zwane „masło maślane”), np. wrócić z powrotem, cofnąć się do tyłu, akwen wodny.

BŁĘDY SŁOWOTWÓRCZE – powstają m.in. wtedy, kiedy przy tworzeniu nowego wyrazu zastosujemy niewłaściwy formant, stworzymy wyraz niezgodnie z normą słowotwórczą, np.:
matkowy (zamiast matczyny),
głupość bohatera powieści ( zamiast głupota),
ministerka (zamiast pani minister),
wujek Tadek jest polownikiem (zamiast myśliwym),
pan konduktorniarz (zamiast pan konduktor)

BŁĘDY FRAZEOLOGICZNE – polegają na użyciu wyrazu lub związku frazeologicznego w złym znaczeniu, użycie połączeń wyrazowych niemających miejsca w naszej kulturze języka, np.:
-odnieść porażkę (zamiast: ponieść porażkę),
-ciężki orzech do zgryzienia (zamiast: twardy orzech do zgryzienia),
-znaleźć jeden język (zamiast: znaleźć wspólny język),
-dodać oleju do ognia (zamiast: dolać oliwy do ognia)

BŁĘDY STYLISTYCZNE:
Polegają na takim użyciu wyrazu lub wyrażenia, które powoduje nieuzasadnione naruszenie harmonii stylistycznej tekstu. Do najczęściej występujących błędów tego typu zaliczamy:
- używanie słownictwa potocznego w wypowiedziach oficjalnych, np. W wyniku śledztwa ustalono, że facet ukrywał się od wielu lat (zamiast mężczyzna),
- używanie w wypowiedziach potocznych oficjalnych wyrazów i związków wyrazowych, np. Dokonałem zakupu proszku do prania (zamiast: Kupiłem proszek do prania),
- ubóstwo słownictwa ujawniające się w nadużywaniu zaimków, np. Uczniowie w końcu przekonali się do tego, opłacił się im ich trud.
- używanie tego samego wyrazu w bliskim sąsiedztwie,
-nadużywanie wyrazów obcych zakłócających komunikatywność, np. Akt mowy może realizować takie cele, jak: lokucję, illokucję, perlokucję.

Karta pracy
Ćwiczenie 1.
Tablica interaktywna – nazwij rodzaj błędu. Popraw go.
1.Pocałónek
2.Romeo kochał Julię bo była piękna.
3.Romeo zabił Tybalta w efekcie.
4.Poczuła wstydliwość, gdy Romeo zakradł się do niej.
5.Julia ryczała z żałości za kochankiem.
6.Wracając z wygnania, trapiły go obawy.
7.Struchlała z radości, gdy miała poślubić Parysa.
8.Romeo znalazł martwę Julię.

Ćwiczenie 2.
Popraw związki frazeologiczne, skreślając błędnie użyte wyrazy i wstawiając poprawne. Dopisane wyrazy wpisz do krzyżówki, a potem wyjaśnij te związki.
1. wyjść jak Krasicki na mydle
2. milczeć jak woda
3. być w siódmym wcieleniu
4. woda sodowa uderza komuś do kieszeni
5. mieć węża w plecaku
6. bujać w gwiazdach

Ćwiczenie 3.
Popraw zauważone błędy, spróbuj je nazwać.
1.Kiedyś byłem u cioci, która ma piętnastoletniego syna, jego dziadkowie są w tym samym wieku, chodzili razem do zawodówki.
2.Michał poniósł zasłużone zwycięstwo.
3.Australijczycy nie potrafili zatrzymać piłkę.
4.Jedząc podwieczorek, spadła mi śliwka.
5.Dominika jest bardziej szczersza od pozostałych.
6.Nie nauczyłem się wiersza na pamięć. Dlatego bo wczoraj odwiedziła nas kuzynka.
7.Babcia dała kotowi dużą porcję mleka.
8.U cioci w ogródku rosło całe mnóstwo ogurków.
9.Do pokoju wszedł Adam i Grzegorz.
10.To w minionych latach nie zdarzało się.
11.Kiedy cofnął się do tyłu został uderzony.
12.Skonsumowałeś na obiad całą kartoflankę.