Komputer - domowy intruz czy niania?

Nie ma udanej zabawy bez dobrej zabawki. Nadal wśród ulubionych dominują lalki, misie, samochody oraz klocki. Współczesne dzieci sięgają jednak coraz częściej po zabawki edukacyjne.
W wielu domach pojawił się komputer. Dzieci chcą z niego korzystać. Nie ma wątpliwości, że komputer jest nowoczesnym narzędziem edukacyjnym o szerokich możliwościach zastosowań.
Wielu współczesnych teoretyków nauczania docenia rolę komputera, dzięki któremu ogromne zdolności umysłowe dzieci mogą być wykorzystane i rozwijane. Do najbardziej istotnych argumentów zastosowania komputera w pracy z małym dzieckiem należy zaliczyć przede wszystkim możliwość dostępu do ogromnych zasobów informacji, dzięki któremu tworzy się wzajemny dialog pomiędzy użytkownikiem a programem komputerowym, kształtuje się samodzielność, klarują się zainteresowania i talenty młodego człowieka. Komputer jest źródłem rozrywki i relaksu. Jest także przydatnym i wyjątkowo aktywizującym środkiem dydaktycznym. Już w I etapie edukacji oczekuje się od ucznia umiejętności korzystania z dostępnych środków informacji oraz skutecznego rozwiązywania problemów.
Obycie dziecka z komputerem związane jest z wykształceniem kultury informatycznej (dzieci nabywają umiejętności posługiwania się klawiaturą, myszką, poznają prostą terminologię komputerową). Komputer umożliwia polisensoryczność przekazu (poznanie wielozmysłowe na etapie wczesnego rozwoju spełnia trudną do przecenienia funkcję dydaktyczną). Komputer pobudza wielostronną aktywność (poprzez częste interakcje wymusza działania dziecka i nie pozwala na bierny odbiór przekazu). Aktywność ta może dotyczyć wspierania twórczości graficznej, muzycznej, intelektualnej, a także gier zręcznościowych. Ucząc bawi - sprawia, że nauka może być przyjemna i atrakcyjna. Komputer stanowi również pomoc dla dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce (dysleksja, dysgrafia).
W literaturze pojawiło się wiele prac poświęconych tematyce zajęć komputerowych w nauczaniu zintegrowanym. Lekcje cieszą się coraz to większą popularnością.
Inspiracją do pochylenia się nad omawianą tematyką stała się refleksja nad uczniami i ich wiedzą oraz chęcią do poznawania urządzenia jakim posługują się od najmłodszych lat a które będzie niewątpliwie narzędziem pracy w toku ich kariery zawodowej.
Badania ankietowe zostały przeprowadzone w październiku 2009 roku w Szkole Podstawowej nr 64 w Szczecinie. Ankieta zawierała piętnaście pytań o charakterze zamkniętym i otwartym. W wybranych pytaniach uczniowie mogli zaznaczyć kilka odpowiedzi.
Grupa badanych osób była zróżnicowana zarówno pod względem wieku i płci. Ogółem na pytania odpowiedziało 136 uczniów. W tym z klas drugich 76 uczniów, a z klas trzecich - 60. Dziewczynek uczęszczających do klasy drugiej było 45, natomiast chłopców 31. Uczennic z klasy trzeciej było 35, uczniów – 25. Uczniowie klas pierwszych nie byli objęci badaniem ze względu na niski poziom wiedzy zarówno o sobie jak i edukacji komputerowej.
Respondenci zostali zapewnieni o anonimowości badania. Czas wypełniania kwestionariusza nie był określony ani ograniczony, toteż respondenci mogli spokojnie zapoznać się z pytaniami i po namyśle zaznaczyć odpowiedzi. Biorąc pod uwagę młody wiek respondentów służyłam im przez cały czas swoją pomocą i wyjaśniałam wszystkie pytania.
Najistotniejszymi informacjami były dla mnie odpowiedzi na pytania dotyczące: najczęstszego wykorzystania komputera, samodzielnej pracy przy komputerze, najpopularniejszych gier w ocenie badanych, zasobów gier edukacyjnych w domowych multimediach.
Wszyscy badani uczniowie zgodnie w 100% odpowiedzieli, że posiadają komputer w domu. 75% uczniów wyraża ochotę na uczestniczenie w zajęciach komputerowych.
Z zebranych danych wynika, że 88,24% deklaruje brak jakichkolwiek problemów z obsługą komputera. Pozostali - 11,76% wskazali trudności związane z obsługą komputera polegające głównie na uruchamianiu bądź obsługiwaniu konkretnych programów, a także korzystania z narzędzi znajdujących się w danym programie.
Badanie dotyczące najczęstszego zastosowania komputera w czynnościach wykonywanych przez dzieci pokazało, że największą przyjemność sprawia im korzystanie z Internetu 51%, granie 31,9% oraz komunikowanie się z rówieśnikami 24%. 9% zapytanych uczniów wskazało korzystanie z oprogramowania użytkowego. Nie ma możliwości lepszego doskonalenia się jak tylko poprzez ćwiczenia chociażby poprzez wyrabianie koordynacji wzrokowo – ruchowej pracując z myszką.
92,6% ankietowanych odpowiedziało, że rodzice pozwalają im samodzielnie pracować przy komputerze. 7,4% dzieci zaznaczyło odpowiedź wskazującą, że rodzice uczestniczą w ich działaniach przy komputerze. Nasuwają się w tym momencie dwie skrajne refleksje. Rodzice szybko chcą doprowadzić do usamodzielnienia się pociechy. Przez to pozwalają samodzielnie pracować im przy komputerze mając wgląd w ich działania. Istotnym jest fakt, że odpowiedzi dzieci były subiektywne, tak więc nie należy zakładać, że opiekunowie w ogóle nie interesują się poczynaniami dzieci przy komputerze.
Można również odważyć się na wysunięcie hipotezy (jak wskazują wyniki) iż rodzice nie wiele wiedzą co ich pociechy właściwie robią przed monitorem. Może komputer i jego bogato zdobiona oferta zastępują czas, który rodzice mogliby zagospodarować wspólnie z dzieckiem? Często w rozmowach z uczniami słyszę komentarz, że mogą „posiedzieć” przed komputerem kiedy rodzice mają coś ważnego do zrobienia lub kiedy chcą zwyczajnie odpocząć po meczącym dniu. Warto by zapytać zatem opiekunów czy zdają sobie sprawę z tego jaki wielkie niebezpieczeństwo czyha na ich dziecko kiedy jest bez kontroli osób starszych a co za tym idzie, wydawałoby się - odpowiedzialnych.
48,5% dzieci odpowiedziało, że korzystają z komputera, kiedy się nudzą. Jako ucieczkę od realnego świata zadeklarowało 19,1% a kiedy są szczęśliwi – 16,2%. W chwili złego samopoczucia oraz kłopotów w szkole korzystanie z komputera deklaruje 16%.
Do najbardziej popularnych gier badani zaliczyli gry: akcji i walki 21,1%, przygodowe 22,5% i sportowe 21,8%. Na dalszych pozycjach znalazły się gry: zręcznościowe 9,3%, edukacyjne i strategiczne po 10,3% oraz logiczne 4,7%.
Z powyższych wyników nasuwa się pytanie: skąd takie zróżnicowanie w ocenie popularności gier? Z dyskusji prowadzonych z dziećmi na ten temat wynika, że zaletami gier akcji, walki i przygodowych są przede wszystkim: atrakcyjna fabuła, dynamika i szata graficzna, dobrowolna chęć uczestniczenia w grze, często bohaterowie gier są głównymi postaciami w bajkach co stanowi dodatkowy atut atrakcyjności. Nie bez znaczenia pozostaje kwestia komercji gier, które są reklamowane masowo zarówno w czasopismach, sklepach, telewizji czy Internecie. Istotnym jest także fakt reklamy danej gry wśród samych uczniów, czyli chwilowych trendów. Dzięki temu dzieci mogą się wymieniać doświadczeniami bądź wrażeniami czy zdobytymi umiejętnościami na danym poziomie trudności. Gry te często nie wymagają wysiłku intelektualnego. Liczy się zazwyczaj sprawność manualna. Atrakcyjność gier powoduje, że dziecko zatraca często poczucie czasu, a niekiedy jest to dogodne rozwiązanie dla rodziców. Nierzadko zdarza się również, że sami rodzice dają przyzwolenie na uczestniczenie przez dzieci, dając im przykład swoim zaangażowaniem w gry.
Gry edukacyjne nie są tak bardzo rozpowszechnione, rozreklamowane a przede wszystkim wymagają wysiłku umysłowego co często kojarzy się dzieciom ze szkołą czyli obowiązkiem nauki. Fabuła w nich jest mniej nasączona wieloma bodźcami, które pobudzają dziecko do działania. Ich celem przede wszystkim powinno być skupienie uwagi dziecka, a nie rozpraszanie jej poprzez wielorakie oddziaływanie bodźców. Dlatego może, aby gry edukacyjne zaczęły zajmować wyższe lokaty w rankingach należałoby bardziej dostosować je do oczekiwań młodych graczy?
55% badanych zadeklarowało, że pracując z komputerem uczniowie korzystają z Internetu. 32% korzysta z gier a 13% z oprogramowania użytkowego.
Tylko 11,8% badanych wskazało odpowiedź, że nie posiada w domu gry lub programu komputerowego, dzięki któremu może się uczyć. 88,2% odpowiedziało, że posiada takowe. Podział przedmiotowy programów edukacyjnych przedstawia się w poniższej tabeli. Warto wspomnieć, że do kompletu książek na każdym poziomie edukacyjnym dołączane są płyty dzięki którym uczeń może wzbogacić swoją wiedzę z danego zakresu tematycznego oraz ją utrwalić poprzez zadania, krzyżówki, zabawy.
Najlepiej opanowaną umiejętnością jaką posiadł badany w pracy z komputerem jest wyszukiwanie informacji w Internecie 63%. Kolejnymi są: rysowanie – 14%, pisanie i drukowanie - po 5%, czytanie – 10%.
Analizując powyższe wyniki badań należy uznać, że istotnym celem jest wplatanie w proces nauczania elementów zabawy, które na tym etapie rozwoju ma w życiu dziecka duże znaczenie. Komputer jest najnowocześniejszą pomocą dydaktyczną, potrzebną każdemu dziecku zarówno w domu, jak i w szkole.
Wyniki badań wskazują, że komputer stał się partnerem w rodzinie. Tylko należy zapytać: jakim partnerem? Czy przyjął rolę kolejnego mebla, sposobu na nudę a może środka na doskonalenie swoich umiejętności?
Wielu młodych użytkowników posiada już własne laptopy bądź komputery stacjonarne, dlatego też deklarują niewielką trudność w ich obsłudze. Dzieci są z nim „oswojone” i poznają go już od najmłodszych lat, gdzie pierwszymi nauczycielami niewątpliwie są rodzice. Dzieci wykorzystując komputer do gier, programów kształcą umiejętności motoryczne, a także tworzą swoją wiedzę dotyczącą filozofii funkcjonowania komputera. Dzięki ćwiczeniom w przepisywaniu tekstów, pisaniu ze słuchu rozwijają spostrzegawczość, uwagę i czujność ortograficzną.
Rodzice u większości ankietowanych stawiają na samodzielność dziecka w pracy przy komputerze choć sprawują kontrolę nad treściami do jakich ma dostęp ich pociecha. Dzieci bardzo chętnie sięgają po nowinki techniczne, a co za tym idzie dzięki nim mogą się uczyć, poznawać nowy świat, który klaruje się barwnie, atrakcyjnie pod względem fabuły, zawiera ciekawe i zróżnicowane pod względem trudności zadania z elementami zabawy przyciąga uwagę dziecka. Nie należy zapominać o ogromnej roli dorosłych, którzy są odpowiedzialni za dostarczanie dzieciom wiedzy adekwatnej do ich poziomu rozwoju. Dom jest miejscem gdzie należy utrwalać wiedzę nabytą przez ucznia w szkole, dlatego rodzice powinni jak najwięcej czasu poświęcać swoim pociechom współuczestnicząc w ich edukacji domowej. Dorośli są odpowiedzialni za ukształtowanie się charakteru młodego człowieka, który jest ciekawy świata. Współczesne technologie dają możliwość szybkiego uzyskania informacji na wybrany temat, dlatego opiekunowie powinni stymulować i dozować wiedzę jaką wyszukuje ich dziecko w Internecie. Nie pożądanym jest, aby dziecko samo szukało ciekawostek w gąszczu informacji, ponieważ może zabłądzić i odkryć tajemnice świata dorosłych.
Właściwa atmosfera rodzinna, dobry kontakt uczuciowy, rozmowy, wspólne rozrywki i zabawy z dzieckiem mogą sprawić, że nie będzie ono uciekać w samotność wirtualnej rzeczywistości. Komputer, jak wszystko co nas otacza, może być wspaniałym narzędziem rozwoju i źródłem radości lub nieumiejętnie używany, przyczyną problemów. Czym będzie dla naszych dzieci, zależy w dużej mierze od nas samych.
W opinii badanych uczniów komputer służy im jako towarzysz na chwile, kiedy wykonali już wszystkie obowiązki i posiadają czas wolny.
Duże znaczenie odgrywa również Internet jako środek tworzenia i komunikowania wiedzy. To dzięki dostępowi do niego, jak odpowiedzieli uczniowie, mogą odrobić lekcje, wyszukać informacje i dowiedzieć się czegoś co wykracza poza ramy podstawy programowej nauczania w szkole. Istotnym jest fakt, że większość z uczniów dodatkowo w domu uczy się języków obcych i doskonali swoje umiejętności nabyte lub też zrealizowane w klasie. Umożliwiają im to wszelkie multimedia, które są atrakcyjne w swoim wyglądzie, nasycone kolorami i przygodami. To dzięki temu, aby dziecko mogło wykonać kolejny krok w wyzwaniu zmuszone jest czasami do wykonania określonych czynności, które powiązane są ściśle z umiejętnością obsługi komputera czy narzędzi peryferyjnych. I oto właśnie nabywają zdolności w czytaniu, pisaniu, rysowaniu bądź drukowaniu. Wspomaganie nauczania komputerem pozwala nie tylko rozwinąć umiejętności informatyczne, ale ułatwia nabywanie różnorodnych umiejętności i wiadomości.
Niewątpliwie zaletą komputerów jest możliwość oglądania animacji i filmów, które mogą być umieszczane w programach edukacyjnych bądź tworzone przez nauczyciela na potrzeby konkretnego zadania. Stanowią one pośredni etap pomiędzy reprezentacjami enaktywnymi (ruchowymi) i ikonicznymi (obrazowymi).
Szukając odpowiedzi na pytanie dotyczące roli zabawy w edukacji można zauważyć, iż komputer i Internet znalazły się w centrum zainteresowania.
Reforma systemu edukacji postawiła, przed nauczycielami nowe zadanie: uczyć lepiej, ciekawiej, efektywniej i przede wszystkim skuteczniej. O ile wcześniej w procesie dydaktycznym świetnie sprawdziły się klasyczne pomoce naukowe, o tyle dzisiaj nie sposób obejść się bez zdobyczy współczesnej techniki. Tyczy się to komputerów, które udostępniają nowe możliwości prezentacji informacji i wiadomości szkolnych. W dobie rozwijającej się niesłychanie dynamicznie elektroniki użytkowej, zmienia się sposób myślenia przeciętnego dziecka, które na co dzień obcuje z najnowocześniejszymi środkami medialnymi.
W procesie dydaktycznym komputer pełni wiele funkcji, w tym dwie najistotniejsze: jest narzędziem ułatwiającym lub umożliwiającym proces komunikowania się oraz stymuluje procesy poznawcze ucznia.
Zajęcia z komputerem nie tylko rozwijają umiejętności informatyczne, stwarzają również znakomite warunki rozwoju myślenia twórczego, oddziałują na osobowość uczniów, przyspieszają i ułatwiają nabywanie różnorodnych umiejętności, stanowią bogate źródło informacji.
W związku z rosnącą rolą technologii informacyjnej i komunikacyjnej istotne jest rozpoczynanie edukacji informatycznej i multimedialnej już od najwcześniejszego okresu edukacji dziecka. Od szkoły oczekuje się, że wzbudzi zainteresowanie uczniów edukacją informatyczną i przygotuje ich do dalszego rozwoju informatycznego.