Arteterapia i jej wpływ na prawidłowe funkcjonowanie jednostki

Wychowanie drugiego człowieka to niezwykle trudne zadanie. Często zadajemy sobie pytanie, czy robimy to dobrze, jakie popełniamy błędy, czy można było ich uniknąć. Musimy przy tym pamiętać, iż każde nowonarodzone dziecko jest jak „pusta, niezapisana kartka” i w dużej mierze to właśnie od nas dorosłych, rodziców, opiekunów, wychowawców zależy, czym zostanie ona zapełniona, zapisana. Jeżeli kilkuletni uczeń jest wesołym, lubianym również przez rówieśników, znającym swą wartość, przejawiającym zainteresowania nauką i mającym dużo energii dzieckiem, możemy jednoznacznie stwierdzić, że otrzymał on od swoich rodziców, opiekunów tyle miłości, cierpliwości i zrozumienia dla swoich potrzeb, ile każde dziecko tego potrzebuje. Niestety nieodłącznymi elementami współczesnego świata stały się chaos, pośpiech, niepokój, stres, zdenerwowanie, brak czasu, pogoń za pieniędzmi. Wszystko to ma ogromnie negatywny wpływ na wychowanie naszych dzieci. Liczba nerwowych jednostek, mających problemy z właściwym wyrażaniem emocji wzrasta w ostatnim czasie w sposób przerażający. Skutki emocjonalne nieudolnego wychowania, utrzymują się i pokutują przez całe życie. Szczególnie znaczącą rolę odgrywają one w uczeniu dzieci agresywności, która często jest odzwierciedleniem niewłaściwej postawy rodziców, wychowawców, opiekunów. Życie rodzinne w dzisiejszych czasach nierzadko staje się dla dziecka szkołą agresji, która w ogromnym stopniu prowadzi do późniejszych zaburzeń w kontaktach z rówieśnikami, nauczycielami. Agresywne zachowanie stało się częścią codzienności. Często jednak jest ono po prostu próbą poradzenia sobie z własnymi frustracjami, niepowodzeniami, doznanymi krzywdami lub chęcią zwrócenia uwagi na siebie, swoje problemy, potrzeby.
Osobowość każdego młodego człowieka kształtuje się w zetknięciu z otaczającym światem. Arteterapia może w dużej mierze dopomóc w prawidłowym rozumowaniu tej rzeczywistości i budowaniu do niej pozytywnego stosunku. Różnego rodzaju zajęcia arteterapeutyczne są bowiem okazją do wyrażania emocji, uczuć, potrzeb oraz do szukania nowych, właściwych sposobów zachowań. Dzięki nim dziecko agresywne może uzyskać samoakceptację i podwyższyć poziom samooceny, co stanowi podstawę prawidłowych kontaktów międzyludzkich. Zarówno muzykoterapia, terapia przez taniec, teatr, sztuki plastyczne służą nie tylko zaspakajaniu potrzeb emocjonalnych i estetycznych, ale również pełnią znaczą rolę w socjalizacji jednostki.
Pomysł oddziaływania na człowieka za pomocą sztuki narodził się na początku dziejów ludzkości. „Już tysiące lat temu szamani i czarownicy w różnych zakątkach świata spełniali lecznicze rytuały za pomocą muzyki, tańca, śpiewu. Literatura na przełomie ery obfitowała w treści dające ukojenie duszy i ciału. Według poetyki Arystotelesa, widz oglądający tragedię ukazującą heroizm ludzki mógł doznać wyzwolenia od silnych napięć, a oczyszczenie wywołane głębokim przeżyciem artystycznym stało się podstawą współczesnej terapii” . Jednak kariera arteterapii, jako dyscypliny naukowej, jest stosunkowo krótka. W literaturze anglojęzycznej termin „arteterapia” pojawił się bowiem dopiero w latach 40. XX wieku, a w polskiej znacznie później. Współczesny świat medycyny i psychologii coraz bardziej jednak interesuje się leczniczym wpływem sztuki na psychiczne i fizyczne zdrowie człowieka.
Arteterapia obecnie definiowana może być zarówno w szerokim, jak i w wąskim zakresie. W szerokim zakresie arteterapia nie posiada odrębnej metodyki, ponieważ jest ona wówczas jedynie nazwą dla całej grupy terapii posługującej się sztuką. Obejmuje ona wówczas swym zasięgiem muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię, a także działania terapeutyczne z wykorzystaniem teatru, filmu oraz sztuk plastycznych, takich jak malarstwo, rzeźba, czy grafika. Natomiast w wąskim znaczeniu, jako terapia przy użyciu sztuk plastycznych, posiada własne metody/techniki terapeutyczne. Nosi wtenczas nazwę plastykoterapii lub terapii malarskiej .
Najważniejszym celem arteterapii jest niewątpliwie optymalizacja jakości życia, polegająca na zapobieganiu trudnościom życiowym i przezwyciężaniu przeszkód stojących na drodze do samorealizacji oraz wykrywanie wewnętrznych zahamowań blokujących procesy poznawcze, rozwój zdolności oraz kształtowanie osobowości .
Arteterapia pełni zatem ogromną wartość w procesie osobotwórczym człowieka. Wykorzystując bowiem jego wielki potencjał aktywności życiowej, pomaga mu odnaleźć sens i cel życia. Może zapobiegać również występowaniu u niego emocji negatywnie wpływających na jego funkcjonowanie oraz stymulować emocje korzystne dla jego stanu psychicznego i prawidłowego działania w środowisku społecznym, rodzinnym, zawodowym. Służy ona zatem przywracaniu oraz zachowaniu zdrowia jednostki.
Poprzez różne formy i sposoby działań arteterapeutycznych mamy możliwość nie tylko zaspakajania potrzeb emocjonalnych i estetycznych jednostki, ale także rozwijania jego potencjalnych dyspozycji artystycznych, psychomotorycznych i umysłowych, takich jak: zdolność spostrzegania, naśladowania, koncentracji uwagi, myślenia, zapamiętywania, tworzenia, dokonywania samodzielnej obserwacji, umiejętności identyfikacji i różnicowania . Kojące, uspakajające, relaksujące, odprężające, ale też motywujące, pobudzające działanie muzyki na nasz organizm zna chyba każdy z nas. Wielu z nas ma swoją ulubioną muzykę, przy której odpoczywa, działa, tworzy, bawi się. Dla wielu z nas muzyka jest chwilą wspomnień, refleksji, zadumy, ale też sposobem na podejmowanie nowych wyzwań, planów, decyzji. Pomaga nam żyć, cieszyć się i radzić sobie z trudnościami.
Terapeutyczne działanie muzyki jest znane od starożytności. To wówczas już stwierdzono, iż obcowanie z muzyką, wzbogaca naszą osobowość i uwrażliwia nas na problemy własne i innych. W czasach jakże nam odległych powstały właśnie pierwsze teorie dotyczące estetycznych walorów muzyki i jej możliwości wychowawczych. Popularne do dziś porzekadło „zdrowy duch w zdrowym ciele”, było wówczas wyrazem przeświadczenia, iż pełnia doskonałości wymaga nie tylko zdrowia fizycznego, lecz także psychicznego. Taniec od wieków odgrywał znaczącą rolę w procesie uzdrawiania, ale też uszlachetniania człowieka. W czasach antycznych nie stronił do niego nawet Sokrates, niejednokrotnie głosząc tezę, iż dzięki uprawianiu sztuki tanecznej nasze ciało jest w coraz lepszej formie, a umysł staje się bardziej giętki i swobodny. Współcześnie taniec stracił jednak na wartości. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tkwiącego w nim potencjału. A przecież to właśnie w tańcu człowiek preferuje określone ruchy, które odzwierciedlają jego osobowość, zaś podstawowe elementy tańca, takie jak rytm i ruch, w istotny sposób mogą pomóc człowiekowi wyrazić to, co się dzieje w jego głębi, uzewnętrznić skrywane często uczucia i pomóc odzyskać harmonię w różnych sferach życia. Taniec pozwala nam również pozbyć się napięć, w korzystny sposób wpływając na nasz nastrój i samopoczucie. Ułatwia nam pokonywanie, czasami ogromnej, a wręcz paraliżującej nas nieśmiałości oraz wyzwala spontaniczność, energię i ujawnia w sposób naturalny i bezbolesny drzemiące w nas czasami bardzo głęboko pokłady różnych możliwości i umiejętności. Poprzez taniec uczymy się również lepszych stosunków w grupie, a wiedza na temat mimiki, intonacji, głosu i gestu także pomaga w prawidłowych kontaktach międzyludzkich .
Teatroterapia, podobnie jak inne dziedziny arteterapii, sięga swymi korzeniami do starożytności. Od niepamiętnych czasów człowiek w najrozmaitszy sposób próbował posiąść wiedzę, zdobyć doświadczenia, które pomogą mu lepiej zrozumieć otaczającą rzeczywistość, prawa rządzące światem, różne zależności, wzajemne relacje i powiązania, a tym samym pojąć sens i cel życia. Swoje doświadczenia, rozważania, przemyślenia przekazywano następnym pokoleniom w postaci mitów, podań, baśni i legend. Stanowiły one niejako skarbnicę wiedzy, były cenną formą obiegu doświadczeń, a także drogowskazem do dalszych działań oraz odpowiedzią na nurtujące człowieka odwieczne pytanie o cel i sens ludzkiej egzystencji. Pradawne opowieści nie tylko uczyły i leczyły, ale także bawiły i zadziwiały. Aktywność plastyczna, obok zabawy, jest najbardziej rozpowszechnioną formą ekspresji dziecka. Stanowi jedną z podstawowych form wypowiadania się i porozumiewania, ich twórczej działalności. Charakterystyczna jest szczególnie dla dzieci młodszych, u których język mówiony i pisany nie jest w pełni rozwinięty, a więc tym samym nie może być dominującym środkiem ich porozumiewania się ze światem, ani też formą wyrazu ich myśli, przeżyć, frustracji czy też ukrytych pragnień i potrzeb . Aktywność plastyczna, obok zabawy, jest najbardziej rozpowszechnioną formą ekspresji dziecka. Stanowi jedną z podstawowych form wypowiadania się i porozumiewania, ich twórczej działalności. Charakterystyczna jest szczególnie dla dzieci młodszych, u których język mówiony i pisany nie jest w pełni rozwinięty, a więc tym samym nie może być dominującym środkiem ich porozumiewania się ze światem, ani też formą wyrazu ich myśli, przeżyć, frustracji czy też ukrytych pragnień i potrzeb .
Działalność plastyczna jest aktywnością niezwykle dynamiczną. Rozwija u jednostki zarówno inteligencję, wyobraźnię oraz usprawnia percepcję, motorykę, procesy psychiczne, wzbogaca i intensyfikuje rozwój osobowości. W czasie zajęć dzieci nie tylko zdobywają nowe umiejętności, ale także rozwijają wrażliwość plastyczną. Przyczynia się to niejednokrotnie do zmiany niepożądanych zachowań, między innymi dzięki możliwości wyzwolenia, ujawnienia i przeżycia często głęboko przez lata skrywanych emocji, a także określenia własnych potrzeb, czyhających zagrożeń, sytuacji stresowych, a tym samym prowadzi do większej otwartości i pogłębienia zaufania wobec innych oraz redukuje niskie poczucie własnej wartości, przyczyny frustracji i niezadowolenia, jakże często prowadzące do wybuchu agresji, złości i różnych niepożądanych zachowań .
Nie sposób więc przecenić terapeutyczną wartość zajęć plastycznych. Jak łatwo zauważyć, dzieci systematycznie podejmujące aktywność plastyczną stopniowo nabywają większej pewności siebie, pokonują lęki, wzrasta ich poziom samooceny i samoakceptacji. Mają one również okazję przeżyć sukces, zostać zauważone i docenione Zajęcia te są dla nich także doskonałą okazją do rozwoju mowy i kompetencji językowych. Poprzez powyższe doświadczenia coraz chętniej uczestniczą również w innych typach zajęć. Atrakcyjność tej formy sprawia dzieciom ogromną radość, przynosi odprężenie i motywuje do podejmowania działań oraz pokonywania trudności .

Opracowała: Beata Wiarek
Nauczycielka SP38 w Bydgoszczy