Wspomaganie rozwoju osobowości

Samorządowe Przedszkole w Wyszkowie

„WSPOMAGANIE ROZWOJU OSOBOWOŚCI”

IWONA ŻUKOWSKA
Nauczycielka Samorządowego Przedszkola w Wyszkowie

Maj 2010r

Zagadnienia:
1. Osobowość i jej kształtowanie się.
2. Czynniki wpływające na kształtowanie się osobowości człowieka.
a) Aktywność własna.
b) Środowisko biologiczne i społeczne.
c) Role społeczne.
d) Osoby znaczące.
e) Przejmowanie wzorów.
f) Rola oddziaływań wychowawczych.
3. Wspomaganie rozwoju osobowości dziecka przez budowanie wysokiego poczucia własnej wartości w nim samym.
4. Kilka praktycznych rad – jak wspomagać rozwój osobowości dziecka:
5. „Wiek koziołka” - czas przedszkolny
6. Rozwijanie dyspozycji twórczych w wychowaniu jako jeden z czynników wspomagania rozwoju osobowości dziecka.
7. Wskazówki Torrance a dla nauczycieli.
8. Konstruktywizm – koncepcja edukacyjna.
9. Podsumowanie.
10. Przykłady zabaw wspomagających rozwój dziecka, integrację z grupą.

1. Osobowość i jej kształtowanie się.

Pojęcie osobowości należy do najtrudniejszych terminów. Z tego względu każda próba opisu rozwoju oraz ukazania się sposobów kształtowania się osobowości dzieci ( będących
w określonym wieku ) wymaga przede wszystkim wyjaśnienia jak rozumiane jest to pojęcie.
„Na podstawie analizy literatury, przyjęto więc, że:
1.Osobowość jest kategorią wyjaśniającą, a nie tylko opisującą postępowanie człowieka.
2. Stanowi ona wysoce zorganizowaną całość wchodzących w jej skład elementów, które są określane rozmaicie. Przez M. Przetacznikową (1979a) – jako względnie trwałe właściwości charakteryzujące jednostkę; przez K. Obuchowskiego (1977b) – jako właściwości psychologiczne człowieka decydujące o jego postępowaniu; przez W. Łukaszewskiego (1977) – jako informacje zakodowane w systemie nerwowym; przez J. Reykowskiego (1977c) – jako struktury ( mechanizmy) regulacyjne.
3.Reguluje ona i integruje czynności (zachowanie się) człowieka.
4.Funkcje regulacyjne pełnione przez osobowość i wchodzące w jej skład struktury (cechy, mechanizmy) zależą od poziomu ich rozwoju, zajmowanego przez nie miejsca w całej organizacji, stopnia rozbudowy, stabilności, wzajemnych relacji i współdziałania.. Istotną rolę odgrywa również treść poznawczych reprezentacji zakodowanych w sieci poznawczej, ich zakres oraz adekwatność (Reykowski, 1977b; Łukaszewski, 1977).
5. Osobowość obiektywizuje się w specyficznych formach zachowania w różnych sytuacjach życiowych, w reakcjach jednostki na rzeczywistość „wewnętrzną” i zewnętrzną.
6.Ujmować ją należy w perspektywie rozwojowej (czasowej) i kontekście sytuacyjnym.
Z istoty swej osobowość – jak pisze M.Chłopkiewicz (1980, s.43) – ma wymiar czasowy (staje się i trwa w ciągu całego życia jednostki), może być opisana tylko na matrycy wielu różnych sytuacji”. Konieczność uwzględniania sytuacji w opisie osobowości podkreśla również K.Obuchowski, pisząc: „Poprawny model osobowości powinien dać możliwość wyjaśnienia związku między: a) daną organizacją właściwości psychologicznych osoby,
b) sytuacją, w jakiej się ona znajduje i c) postępowaniem osoby (Obuchowski, 1982, s.9).
7.Osobowość człowieka kształtuje się i zmienia się w ścisłym związku z otaczającym światem, w wyniku nawiązywania z nim różnorodnych relacji. Zasadniczą rolę odgrywa w tym procesie środowisko społeczne, przy czym człowiek jest nie tylko przedmiotem oddziaływania środowiska, a zmiany osobowości maja nie tylko przystosowawczy charakter, ale jest również podmiotem działania, dzięki któremu tworzy i zmienia swe środowisko oraz samego siebie (Leontiew, 1962; Nuttin, 1968; Tomaszewski, 1977a, 1977b).
8. Otoczenie nie wywiera jednakowo silnego wpływu na wszystkie elementy osobowości. Jedne struktury osobowości są bardziej podatne na oddziaływania zewnętrzne, inne zaś mniej.
9. Wpływy środowiska nie są bezpośrednie, są nie tylko uwarunkowane obiektywną jego treścią, lecz także ukształtowanymi wcześniej właściwościami psychicznymi jednostki, które „załamują” owe oddziaływania (Rubinstein, 1961; Bozowicz, 1970; Wołoszynowa, 1982).
10.Obiektywne warunki środowiskowe, w jakich znajduje się jednostka oraz aktualny stan i poziom jej indywidualnego rozwoju, wyznaczają jej pozycję w otaczającej rzeczywistości. Stanowi ona jednocześnie przesłanki podejmowania przez nią określonych działań, w których ujawnia się subiektywny stosunek do otoczenia, do własnej pozycji oraz wypływających z niej zobowiązań. Dopiero podjęcie przez jednostkę działań wynikających z zajmowanej przez nią pozycji może spowodować zmiany w jej osobowości (Bożowicz, 1970; Leontiew, 1977; Porębska, 1982)”.
Aby więc oddziaływania zewnętrzne mogły mieć wpływ na kształtowanie się osobowości jednostki, muszą wywołać u niej działalność. Istotne jest przy tym, aby podejmowane przez nią działania nie były czymś narzuconym, aby wypływały z jej własnej woli, potrzeb i dążeń. Z tego względu też wszelkie intencjonalne oddziaływania wychowawcze powinny być tak zorganizowane, aby programy dorosłych stawały się stopniowo programami dziecka, aby określone przez wychowawców wymagania były włączane w strukturę własnych zadań wychowanka.( Wygotski, 1971; Obuchowski, 1977a).”

2.Czynniki wpływające na kształtowanie się osobowości człowieka..

Człowiek jest istotą społeczną. Oznacza to, że od pierwszych chwil swojego życia jest szczególnie wrażliwy na obecność innych ludzi, że żyje wśród ludzi i z ludźmi, że pozostaje pod nieustannym wpływem innych i sam na tych innych wpływ wywiera. Niektórzy badacze, jak chociażby John Bowlby (1969, za: Olster, 2002), uważają wręcz, że mamy wrodzoną potrzebę związku z drugim człowiekiem i zależności od niego.
Podobnie jak w przypadku innych sfer ludzkiego funkcjonowania i tym razem trudno znaleźć zero ontogenetyczne rozwoju, czyli wskazać, od kiedy jesteśmy istotami społecznymi? Czy jesteśmy nimi od zawsze, bo społeczną naturę mamy zapisaną w genach? Czy też stajemy się nimi dopiero po przyjściu na świat, pod wpływem oddziaływań społeczeństwa? Kiedy pojawia się ten historyczny moment, od którego zaczyna się rozwój społeczny? Czy przypada na ostatnie miesiące okresu prenatalnego, kiedy to następuje uzgodnienie ruchów płodu z ruchami matki, będące wstępem do ich późniejszych interakcji? Czy ma to miejsce gdzieś w niemowlęctwie, kiedy to dziecko zaczyna odróżniać bodźce społeczne od niespołecznych? Już przecież kilkudniowe niemowlęta inaczej zachowują się w kontakcie z ludźmi niż w kontakcie z przedmiotami( m.in. częściej się uśmiechają).
We wczesnych latach naszego życia grono tych, z którymi wchodzimy w interakcje, jest jeszcze niewielkie, za to waga kontaktów z nimi jest ogromna.”
„Pełnię osobowości osiąga człowiek w wieku dorastania i w związku z tym niektórzy autorzy wypowiadali się, że dopiero wtedy można mówić o osobowości. Stanowisko takie zajmowali zwłaszcza ci , którzy sądzili, że osobowość stanowi specyficzny układ właściwości czy cech. Zakładali, że te elementy rozwijają się w dzieciństwie, a dopiero w okresie dorastania dochodzi do ich integracji oraz tworzy się osobowość i jej struktura.
W myśl przyjętej... koncepcji kształtowania się osobowości, już w pierwszych latach życia człowieka formują się jej postawy i na każdym poziomie rozwoju zachodzą charakterystyczne zmiany oraz istnieją specyficzne warunki do kształtowania się osobowości....W wieku dorastania przejawia się osobowość w pełni, ale wtedy nie kończy się jej rozwój, a jedynie krystalizują jej postawy. Proces kształtowania się osobowości teoretycznie obejmować może całe życie człowieka.”
„Człowiek od urodzenia nawiązuje kontakty ze środowiskiem społecznym, co wpływa w decydujący sposób na kształtowanie się osobowości. Poznaje świat, rozwija swe zdolności i zainteresowania, kształtuje potrzeby i postawy - wchodząc ze środowiskiem w aktywny kontakt. Aktywność ta ma istotny i ukierunkowany wpływ na rozwój osobowości.

a) Aktywność własna
Aktywność jednostki wywodzi się z jej wrodzonej zdolności do czynnego zaspokajania potrzeb. Już od wczesnego dzieciństwa człowiek reaguje aktywnie na bodźce płynące ze środowiska. Aktywność człowieka wyznaczona jest zarówno przez biologiczne właściwości organizmu, jak również przez uwarunkowania społeczne. W zależności od cech temperamentu jednostka może podejmować działania w określony dla siebie sposób. Percepcja otaczającego świata uwarunkowana jest zarówno tym, jaki jest świat, jak i tym, w jaki - specyficznie indywidualny - sposób jednostka może go odzwierciedlać i włączać w zakres swego doświadczenia poznawczego. Świat otaczający człowieka wyznacza w pewnym sensie zakres jego aktywności. Zjawisko to jest bardziej wyraźne w odniesieniu do małego dziecka, uzależnionego fizycznie od otoczenia.
W miarę dorastania człowiek poszerza swój świat i wzbogaca swoją psychikę. Każdy człowiek modyfikuje oddziałujące nań wpływy zewnętrzne. Przyczynia się tym samym do biegu zdarzeń.
Dorastający człowiek, także w oparciu o własną aktywność, zdobywa coraz nowe doświadczenia, wchodzi w coraz bardziej różnorodne interakcje z różnymi ludźmi, podejmuje złożone zadania, pełni coraz bardziej skomplikowane role społeczne, a tym samym zasadniczo wpływa na kształtowanie własnej osobowości.
b) Środowisko biologiczne i społeczne
Człowiek żyje w określonym środowisku biologicznym, zróżnicowanym geograficznie, a zatem i klimatycznie. Przystosowuje się do życia w różnym klimacie i w różnej szerokości geograficznej, nie może jednak żyć w atmosferze pozbawionej tlenu lub w temperaturze 100 stopni Celsjusza. Przystosowanie do środowiska biologicznego ma więc pewne granice.
Ludzie przystosowują się dzięki swej wiedzy nawet do wybitnie niekorzystnych warunków środowiska biologicznego. Ta wiedza jest wytworem ludzkości. Jest ona zatem elementem środowiska społecznego człowieka.
Człowiek żyje wśród ludzi zawsze w określonej formacji historycznej i w określonej strukturze. Od chwili urodzenia wchodzi w skład grupy społecznej. Jest członkiem narodu, obywatelem państwa, członkiem rodziny, która z kolei należy do jakiejś grupy społecznej.
Każda trwała grupa społeczna posiada tradycje i reguły postępowania, obowiązujące wszystkich jej członków. Tak więc wszyscy obywatele powinni przestrzegać praw obowiązujących w danym państwie. Istnieją też reguły obowiązujące jedynie członków określonej, mniejszej grupy: student musi podporządkować się regulaminowi Uczelni, pracownik - przepisom obowiązującym w jego miejscu pracy, dziecko - nakazom rodziców.
Człowiek przyswaja sobie reguły postępowania w oparciu o różnorodne doświadczenia społeczne. Przyswojone reguły postępowania powstają jako wynik wymagań grupy społecznej w stosunku do jednostki. W zależności od tego, kim jest dany człowiek, podporządkowuje się on określonym wymaganiom.

c) Role społeczne
Każdy człowiek pełni w społeczeństwie różnorodne role społeczne. Rola społeczna to sposób zachowania, którego oczekuje się od jednostki ze względu na miejsce, jakie zajmuje ona w grupie społecznej. Z podjęciem danej roli wiąże się przyjęcie systemu reguł postępowania. Innego zachowania oczekuje się od ucznia, innego od nauczyciela itp. Określona kultura wymaga specyficznego sposobu pełnienia roli. Na przykład zupełnie inne reguły postępowania obowiązywały młodą dziewczynę sto lat temu, inne obowiązują dziś.
Człowiek niemal od pierwszych chwil swego życia podlega różnorodnym oddziaływaniom społecznym. Rodzice, wychowawcy, rówieśnicy stawiają jednostce wymagania dotyczące jej sposobu zachowania się. Człowiek uczy się zatem zachowywać się w taki sposób, który przynosi mu aprobatę grupy społecznej. Unika zaś tych rodzajów zachowania, które są sprzeczne z wymogami grupy.
Niektóre role są narzucane jednostce przez społeczeństwo. Są to role wywodzące się z różnic biologicznych między ludźmi oraz z różnic wieku. Są jednak także role, które człowiek wybiera sobie sam. Niezależnie od tego, czy jakąś rolę człowiek podejmuje dobrowolnie, czy też jest mu ona narzucona przez społeczeństwo, musi przy jej pełnieniu przestrzegać wymagań z nią związanych.
Nie zawsze człowiek przyjmuje rolę narzuconą mu przez społeczeństwo. Czasem dzieje się tak dlatego, że dana rola jest dla niego za trudna, kiedy ma jakieś negatywne doświadczenia związane z jej pełnieniem. Odrzucanie roli wiąże się często z brakiem właściwych wzorów postępowania.
d) Osoby znaczące
Na wybór i sposób pełnienia ról społecznych, a jednocześnie na kształtowanie się osobowości, wywierają duży wpływ tzw. osoby znaczące. Osobami tymi są zazwyczaj ludzie, z którymi przebywamy przez dłuższy czas, którzy są dla nas szczególnie ważni i często decydują o naszym postępowaniu. Osobami znaczącymi są przede wszystkim rodzice, rodzeństwo, wychowawcy, przyjaciele. Taką osobą może być również ulubiony aktor czy piosenkarz, a zatem osoby, z którymi nie wchodzimy w bezpośredni kontakt.
Osoby znaczące są wzorami do naśladowania. W toku rozwoju jednostka przechodzi stopniowo od naśladownictwa cenionych i atrakcyjnych sposobów zachowania się innych ludzi do przyswojenia sobie rozmaitych reguł postępowania w sposób bardziej świadomy i do samodzielnego stosowania ich w różnych sytuacjach.
e) Przejmowanie wzorów
Proces przyswajania sobie reguł, które jednostka ma pełnić, konstruowania obrazu samego siebie, uświadamiania sobie potrzeb i sposobów ich zaspokajania (postaw) jest długotrwały. We wczesnych stadiach życia człowieka przejmowanie wzorów odbywa się na drodze empatii, naśladowania, modelowania i identyfikacji.
Empatia to wczuwanie się w stany psychiczne innych osób. Z jednej strony może to być trafne rozumienie czyichś uczuć, z drugiej - doznawanie reakcji emocjonalnej, wywołanej przez spostrzeżenie cudzych emocji.
Naśladowanie jako forma gromadzenia doświadczenia występuje wtedy, gdy jednostka, obserwując zachowanie osoby znaczącej, naśladuje je. Występuje ono wtedy, gdy jednostka znajduje się w podobnej sytuacji jak osoba, którą naśladuje. Naśladowanie wiąże się z zewnętrznym przejmowaniem reguł postępowania. Dziecko naśladuje matkę nie dlatego, iż uważa, że to, co ona robi, jest moralnie słuszne, lecz dlatego, że jest ona dla niego pierwszoplanową osobą znaczącą. Naśladowane mogą być nie tylko osoby z najbliższego kręgu dziecka. Występuje przecież także naśladowanie bohaterów seriali telewizyjnych, filmów, bohaterów książkowych czy też ulubionych aktorów bądź piosenkarzy. Ten rodzaj naśladownictwa wiąże się z chęcią ukształtowania siebie na wzór ideału. Wpływa zatem na kształtowanie obrazu JA idealnego. Bardziej złożonym sposobem przeniesienia doświadczenia jest modelowanie. Jednostka przejmuje od osoby znaczącej (modelu) nie tylko określone formy zachowania, ale również tendencje uczuciowo-motywacyjne. Przejmowanie emocjonalno-motywacyjnych zachowań od modelu może sprzyjać kształtowaniu się emocjonalnie pozytywnego lub też negatywnego stosunku do innych ludzi. Kształtowanie osobowości może odbywać się także drogą identyfikacji. Niektórzy uczeni uważają, że identyfikacja to zgeneralizowanie, modelowanie. Identyfikacja obejmuje tendencję do przejmowania zachowań zewnętrznych i wewnętrznych stanów emocjonalno-motywacyjnych. Identyfikacja wiąże się z chęcią całkowitego upodobnienia się do osoby, z którą jednostka się identyfikuje. W okresie, kiedy dziecko uczęszcza do szkoły, może identyfikować się także z nauczycielami i swoimi rówieśnikami. W niektórych przypadkach identyfikowanie się z rówieśnikami może prowadzić do kształtowania się osobowości społecznie nieakceptowanej. Dzieje się to wtedy, gdy rówieśnicy, z którymi identyfikuje się jednostka, kierują się aspołecznymi zasadami zachowania.
f) Rola oddziaływań wychowawczych
Całokształt oddziaływań środowiskowych wpływa na rozwój jednostki. Niektóre z tych oddziaływań są oddziaływaniami niekontrolowanymi, przebiegającymi spontanicznie, inne stanowią wyraźnie sformułowane programy. Oddziaływanie środowiska przypadkowe i spontaniczne można określić jako wychowanie niezamierzone; oddziaływania zaplanowane i celowe nazywamy zachowaniem zamierzonym. Zmierzają one do uzyskania określonych efektów wychowawczych. Wychowanie niezamierzone polega na przyswajaniu sobie niejako okazjonalnie różnych zasad zachowania i postępowania. Przebywając wśród ludzi i obserwując ich, człowiek przyswaja sobie wiele różnorodnych zachowań, poszerzając tym samym swoje doświadczenia indywidualne. Na ogół matka jest dla dziecka osobą znaczącą. Uczy je ona, że nie wolno kłamać. Kiedy jednak w obecności dziecka mija się z prawdą, nie zdaje sobie sprawy z tego, że choć świadomie dąży do tego, ażeby dziecko wychowywać na prawdomównego człowieka, dostarcza mu swym zachowaniem innych wzorów postępowania. Dziecko uczy się tego, że w niektórych sytuacjach kłamstwo jest wygodne i dlatego dopuszczalne. Z oddziaływaniem wychowawczym niezamierzonym stykamy się na każdym kroku. Doświadczenia, które dzięki niemu gromadzimy, są bardzo różnorodne i trudno na ich podstawie wypracować jednolity stosunek do wymagań społeczeństwa. Wychowanie zamierzone to proces celowych i zaplanowanych oddziaływań, ukierunkowanych na efekt wychowawczy. Rodzice i nauczyciele świadomie dążą do tego, aby wychowanek kierował się w życiu określonymi zasadami i w sposób przemyślany dostarczają mu tych wzorów. Wychowanie zamierzone, świadome, zmierza do kształtowania charakteru człowieka. Jest to zadanie bardzo trudne, ponieważ na jednostkę oddziałuje w toku wiele rodzajów oddziaływań wychowawczych. Niekiedy oddziaływania te są ze sobą sprzeczne.
W procesie wychowania kształtują się trwałe nastawienia wyższego rzędu, składające się na osobowość. Kształtowanie osobowości jest procesem trudnym i długotrwałym, albowiem istnieją sprzeczności między zamierzonymi i niezamierzonymi oddziaływaniami wychowawczymi, a także między wychowaniem świadomym i nieświadomym. Należy zawsze pamiętać o tym, że wychowawca (rodzic, nauczycielka w szkole czy w przedszkolu), a zwłaszcza wychowawca małego dziecka, ma do spełnienia niesłychanie ważną rolę. Od tego, w jaki sposób będzie się zachowywał i jak będzie postępował z dziećmi zależy w ogromnej mierze proces prawidłowego kształtowania ich osobowości”.
3. Wspomaganie rozwoju osobowości dziecka przez budowanie wysokiego poczucia własnej wartości w nim samym.
Jak powstaje poczucie własnej wartości? Mówiąc o poczuciu własnej wartości, mamy na myśli ogólną samoocenę dziecka, czyli to, co myśli o sobie jako o człowieku. Jego ogólna samoocena zależy od tego, jak postrzega siebie w poszczególnych dziedzinach i jaka jest jego hierarchia tych dziedzin. Poczucie własnej wartości u starszych dzieci wynika z obiektywnych informacji, które dziecko ma na swój temat (na przykład wyniki w sporcie) i subiektywnej oceny tych informacji. Obiektywne informacje, które wpływają na poczucie własnej wartości dziecka obejmują sferę życia społecznego, naukę oraz jego rozwój fizyczny. Zalicza się do nich m.in. łatwość przyswajania wiedzy, łatwość i jakość nawiązywanych z rówieśnikami więzi oraz jego cechy fizyczne (np. wzrost lub waga ciała). Nie bez znaczenia, zwłaszcza dla chłopców są także wyniki osiągane w sporcie. Otrzymując takie informacje, dziecko ocenia je subiektywnie. Dokonuje tego poprzez porównanie swoich osiągnięć z danej dziedziny z tym, co uważa w tejże dziedzinie za "właściwe". Poczucie własnej wartości zaczyna się jednak kształtować dużo wcześniej, bo w okresie poprzedzającym nawet wiek przedszkolny. Początkowo dziecko postrzega siebie bardzo konkretnie. Nie zastanawia się nad swoją osobowością a sądy o sobie formułuje na podstawie tego, co może bezpośrednio zaobserwować (np.: - Mam jasne włosy"). Przedszkolaki nadal są konkretne, ale przejawiają już tendencję do oceniania siebie w kategoriach cech indywidualnych. Najczęściej jest to ocena zachowania formułowana w prostych stwierdzeniach ("Jestem dobry", "Jestem zły"). W młodszym wieku szkolnym dzieci różnicują już swoje cechy indywidualne ("miły", "szczęśliwy") a wieku późniejszym oceniają siebie także w kategoriach cech interpersonalnych (np. "wstydliwy" lub "towarzyski"). Z upływem lat zmienia się również hierarchia dziedzin, które mają decydujący wpływ na samoocenę dziecka. W pierwszym okresie jest to przede wszystkim aprobata rodziców i rówieśników, możliwości umysłowe oraz fizyczne. Później - zdolności sportowe, wygląd, osiągnięcia naukowe, akceptacja rówieśników i przywództwo. Właściwa samoocena dziecka dotyczy wszystkich dziedzin jego życia, dlatego tak ważne jest, aby pomagać dziecku w wykształceniu jego dobrego zdania o nim samym. Dzieci o wysokiej samoocenie zwykle odnoszą więcej sukcesów niż dzieci o niskim poczuciu własnej wartości. Ponieważ umiejętność ta zależy przede wszystkim od bodźców zewnętrznych, daje to ogromne możliwości zarówno rodzicom jak i wychowawcom szkolnym oraz przedszkolnym.
4. Kilka praktycznych rad – jak wspomagać rozwój osobowości dziecka: - rozwijaj zainteresowania i zdolności dziecka - powinniśmy umożliwiać dziecku poznanie jak największej ilości różnych dziedzin i form aktywności, obserwować je, aby w przyszłości zachęcać do rozwijania umiejętności w tych dziedzinach, które najbardziej je interesują
- często chwal i zachęcaj - dla dziecka niezwykle ważna jest aprobata rodziców i wychowawców, dlatego nie należy szczędzić swym podopiecznym pochwał (właściwie stosowane, wbrew obawom niektórych nie psują one dziecka)
- zachęcaj dziecko do podejmowania decyzji - oczywiście na początku są to mało ważne decyzje (np . kolor papieru, na którym dziecko chce malować), z czasem zyskuje ono jednak świadomość swoich możliwości i poczucie własnej wartości.
- pozwól dziecku ryzykować - dziecku należy pozwolić na popełnianie błędów, podejmując pewne ryzyko nauczy się, że czasami może zrobić coś, co dotąd wydawało mu się nieosiągalne(ważne, aby w przypadku niepowodzenia nagradzać podjęty przez dziecko wysiłek)
- pozwól, aby dziecko było za coś odpowiedzialne - dziecko chce wierzyć, że wnosi ważny wkład w życie rodziny lub społeczności przedszkolnej (nie chodzi tu o perfekcyjne wykonanie zleconego zadania, ale o to, żeby poczuło się ono ważne i użyteczne)
- unikaj kategorii absolutnych i ogranicz wypowiedzi negatywne - dorośli często mają tendencję do wypowiadania się w kategoriach absolutnych ("Zawsze robisz bałagan", "Nigdy nie robisz tego porządnie"). W ten sposób dziecko może uwierzyć, że zawsze jest przez nich postrzegane w określony sposób i stracić motywację do zmiany.
- zachęcaj dziecko do pozytywnego mówienia o sobie samym - najskuteczniejszą metodą nauki tej umiejętności jest modelowanie, czyli (w przypadku dorosłego) pozytywne mówienie o sobie samym (np. "Ten rysunek naprawdę mi się udał"). Kiedy usłyszysz, że dziecko pozytywnie wyraziło się na swój temat natychmiast należy to potwierdzić.
Powyższe rady są oczywiście tylko przykładowymi modelami zachowań. Można z nich skorzystać bądź nie. Należy mieć jednak świadomość, że każde słowo osoby dorosłej jest dla dziecka ważnym komunikatem. Decyduje o tym, czy będzie się ono czuło ważne, potrzebne i akceptowane i czy takie myślenie o samym sobie utrzyma się do momentu wejścia w dorosłe życie.”
5. „Wiek koziołka” - czas przedszkolny
„Podstawa osobowości istnieje już w wieku niemowlęcym. Wówczas odróżnienie własnego „ja" od nie „ja" pozostaje niepełne. Odróżnienie to pojawia się dopiero około trzeciego roku życia, kiedy dziecko zaczyna używać zaimków osobowych takich jak "ja" czy "mnie". Duże znaczenie ma tu wpływ rodziny i środowiska, w którym przebywa dziecko, a również od tego czy w domu są dzieci młodsze czy starsze, dziewczynki czy chłopcy. W wieku przedszkolnym poczcie własnej osoby umacnia się przez liczne zmiany, zgodne z procesami rozwoju dziecka. Procesy te następują po sobie i nakładają się, podobnie jak fale przypływu. W pierwszym okresie tych procesów, około 3-4 roku życia daje się zauważyć ruch opozycji. Czasami uaktywnia się on nawet przed 3 rokiem życia w postaci potrzeby umacniania "własnego ja" przez nieposłuszeństwo i akcentowanie własnego zdania. Nieposłuszeństwo tego okresu kryje w sobie istotne znaczenie o charakterze osobowym. Dzięki temu dziecko osiąga ostrzejsze wyróżnienie się spośród członków swojego otoczenia. Kryzys opozycji około trzeciego roku życia zaznacza się mniej lub bardziej ostro, w zależności od indywidualnych cech dziecka. Jeśli jest on zbyt słaby, może to oznaczać cechy chwiejnego charakteru. Wraz z procesem ruchu opozycji, uaktywnia się manifestowanie „własnego ja". Dziecko posługuje się dwoma środkami manifestując swoją odrębność. Jednym z nich jest ogólna zręczność ciała. Dziecko około czwartego roku życia nabiera zwinności i szybkości w ruchach. Dziecko wrażliwe na muzyczne rytmy lubi tańczyć jak i ekspresyjnie się poruszać. Drugim środkiem w tym wieku jest szukanie podziwu u innych. Dziecko odczuwa chęć podobania się i dlatego pragnie skupić uwagę dorosłych na sobie. Stąd zauważyć możemy u dziecka przechwalanie się, popisywanie, chęć skupienia uwagi innych na sobie. Innym sposobem zachowania, który przyczynia się do wzbogacenia własnego "ja", jest naśladowanie dorosłych. Proces ten przybiera na sile między piątym, a siódmym rokiem życia i ulega przemianom. Zachowania te wzbogacają osobowość dziecka dzięki różnym rolom, które podejmuje. Zachowania naśladowcze również sprzyjają pierwszym procesom uczenia się. Realizują się równolegle ze spontanicznymi formami aktywności, w których manifestuje się postawa twórcza o wiele bogatsza niż w okresie wcześniejszym. Wówczas wychowawca powinien tą postawę rozwijać i pobudzać. Wykorzystanie zabaw twórczych z uczeniem się warunkuje w tym okresie postępy harmonijnego wychowania. Wizja świata, jaka zarysowuje się w ciągu tego etapu, może zaskoczyć nieprzygotowanego wychowawcę. Wiek trzylatka - to czas pytań. Ważne jest to byśmy odpowiadali na pytania dziecka z dużą starannością i oddaniem. Za pomocą odpowiedzi, jakich dziecku udzielamy albo których ono samo sobie udziela, dziecko kształtuje swoje widzenie świata. Dziecko postrzega wówczas świat globalnie, mało go różnicując. Niezdolne jest jeszcze do procesów analizy i syntezy, myśli za pomocą zespołów i kojarzy czarne z białym, wiatr z dymem. Nie potrafi początkowo ani opisywać, ani opowiadać, często wymyśla i fantazjuje. Nie potrafi nawet wyjaśnić tego co widzi zgodnie z zasadami przyczynowości. Kojarzy wszystko z zasadą celowości. Zabawa jest naturalnym rodzajem aktywności dla tego wieku. W latach następnych zabawa rozkwita w zachowaniu dziecka wzbogacając jego potrzebę wyrażania siebie. W okresie piątego roku życia gama zabaw jest bardzo szeroka, zwłaszcza u dziewczynek. Zabawy ruchowe, afektywne, intelektualne, społeczne - wszystkie te wzbogacają dziecko o dodatkową formę aktywności, którą staje się praca. Podstawowa różnica u dziecka między pracą, a zabawą polega nie na zainteresowaniu czy też przyjemności osiągalnej lub nie przy wykonywaniu danej czynności. Istnieją prace, które dziecka pasjonują i istnieją zabawy, które nudzą. Jednak, podczas gdy zabawa rozpoczyna się i kończy zależnie od chęci tego kto się bawi, bądź nie, praca ma swój początek i koniec i zakłada pewien kierunek działania. Najczęściej obie te postawy następują w toku tej samej działalności po sobie. W tym okresie życia zabawa pojawia się jako aktywność absolutna. Afirmacja swojego ja, umocnienie myślenia synkretycznego, zabawa stanowią trzy aspekty osobowości dziecka. Musimy pamiętać, że dziecko nie stanowi miniatury dorosłego człowieka. Gadatliwe, ciekawe, impulsywne, lubiące zabawy i zmyślające różnorodne historyjki zmierza do właściwego mu stylu życia, który wykształtuje się w latach późniejszych. Czy to chłopiec czy dziewczynka, zawsze odznacza się nieco przysadzistą sylwetką, dużą głową już nieco wyszczuploną dzięki chodzeniu, harmonijnymi gestami, rozjaśnioną twarzą zwróconą do świata. Przywodzi to na myśl postać z bajki, zwinnego koziołka tańczącego na leśnych polanach. Podobnie jak mały koziołek dziecko zachowuje coś w sobie z małego zwierzątka. Nie mając w prawdzie kopytek, przypomina radość życia właściwą małemu koziołkowi, jego instynkty, naiwną bezwstydność, a także jego bezpośredni kontakt z ziemią, tak bardzo jeszcze bliską. Jego myślenie animistyczne zaciera wciąż granice między życiem człowieka, a życiem zwierząt. Podobnie jak to dzieje się w bajce, miesza rzeczywistość ze światem wyobrażonym. Nie można stwierdzić, iż kocha przyrodę, jak to później czynić będzie młody człowiek. Czyni jednak więcej: żyje wśród przyrody, a jest to radosne uczestnictwo i upojenie - wiek tzw. koziołka.”
6. Rozwijanie dyspozycji twórczych w wychowaniu jako jeden z czynników wspomagania rozwoju osobowości dziecka.
Korzystne w rozbudzaniu predyspozycji twórczych dziecka jest:
• Zachęcanie do wymyślania nowych, niezwykłych, a nawet szalonych pomysłów.
• Pozostawianie rozumnej swobody, zrezygnowanie z nadmiernej kontroli, nie krytykowanie i nie korygowanie wytworów.
• Unikanie zachowań nadopiekuńczych.
•Pomaganie dziecku w odkrywaniu indywidualnych zdolności, także takich które wykraczają poza ramy programu szkolnego.
• Rozsądne podnoszenie wymagań – wygodnictwo nie sprzyja poszerzaniu horyzontów myślowych.
• Budowanie w dziecku poczucia własnej wartości i szacunku do samego siebie.
•Zapewnienie stymulującego otoczenia przez dostarczanie książek, czasopism, nauczenie korzystania z biblioteki. Młodszym dzieciom czytać, aby polubiły czytanie.
• Popieranie zainteresowań dziecka, a także uprawianie różnych hobby przez rodziców.
• Rozmawianie z dzieckiem, zadawanie pytań wymagających myślenia, poświęcanie
mu czasu.
• Uczenie dyscypliny, wytrwałości i dobrego organizowania sobie planu dnia.
• Zachęcanie do osiągania sukcesów i uczenie właściwej postawy wobec porażek.
• Dbanie o to, aby dziecko podtrzymywało więzi społeczne.

7. Wskazówki Torrance a dla nauczycieli są następujące:
• Ceń myślenie twórcze. Nauczyciel powinien być wrażliwy na nowe idee wychodzące od uczniów i okazać, że je ceni.
• Strzeż się sztywnych schematów. Zapobiegaj rutynie w sytuacjach w których istnieje wiele sposobów postępowania.
• Tolerancyjny stosunek do idei i pomysłów łącz z tolerowaniem twórczych indywidualności, które nie podporządkowują się temu, co otoczenie uważa za „normalne”.
• Udzielaj informacji o procesie twórczym, ucz zasad heurystyki.
• Stwarzaj sytuacje wymagające twórczego myślenia, „ zabijaj uczniom ćwieka”. Jednym z warunków twórczości jest „noszenie się” z problemem, który nie daje spokoju.
• Popieraj zwyczaj realizacji pomysłów uczniów i udostępniaj środki do ich realizacji. • Popieraj zdobywanie wiedzy w różnych dziedzinach.
8.Konstruktywizm – koncepcja edukacyjna.
Aktywność własna jest głównym mechanizmem zmian rozwojowych dziecka i tym samym osiągania przez nie dojrzałości szkolnej. Aktywność, w którą uczeń angażuje się zarówno fizycznie, jak i mentalnie, a która powstaje dzięki jego interakcjom z otoczeniem nazywamy współcześnie kierunkiem edukacyjnym zwanym konstruktywizmem . „Konstruktywizm jako teoria uczenia się opisuje proces dochodzenia do wiedzy, mocno akcentując rolę własnej aktywności jednostki w jej zdobywaniu. Wiedza nie może być w prosty sposób transmitowana od nauczyciela do ucznia. Uczniowie muszą budować swoje rozumienie świata poprzez modyfikowanie uprzednich pomysłów w wyniku własnych działań i poszukiwań .Badania, między innymi K. Stemplewskiej – Żakowicz (1996, s. 124 i dalsze), potwierdzają, że dla tworzenia aktywnych struktur poznawczych większe znaczenie ma wiedza zdobyta drogą doświadczeń osobistych, aktywnego działania, eksplerowania i eksperymentowania niż wiedza pochodząca z przekazu społecznego. Zdaniem autorki uczenie się poprzez praktyczne działanie przynosi o wiele więcej korzyści w rozwoju poznawczym człowieka i jego sprawnym funkcjonowaniu niż uczenie się poprzez zapamiętywanie gotowych, ukonstruowanych informacji przekazywanych przez innych ludzi.....Należy dołożyć wszelkich starań, by proces kształcenia dziecka był oparty na jego aktywnym zaangażowaniu, a jego przebieg był dopasowany do aktywności dziecka, a nie nauczyciela. Zaangażowanie oznacza, że dziecko jest zaabsorbowane, zainteresowane, aktywne, że ma motywację do podejmowania zadań, badania swojego otoczenia, odkrywania nowych rzeczy i porozumiewania się z innymi.. Uważam, że nauczyciel chcąc wspomagać rozwój dziecka powinien podczas zajęć pobudzać je do myślenia i twórczego poszukiwania, wywoływać zaciekawienie i zainteresowanie w dziecku np. nowym tematem zajęć, uaktywnić je zaraz po rozpoczęciu zajęć, bo w przeciwnym razie całe ich funkcjonowanie zdominuje pasywność. „Dziecko powinno uświadomić sobie własne wyobrażenia na temat nauczanego zagadnienia (by w końcu zajęć odczuć radość z tego, że wie i potrafi znacznie więcej niż na początku); Nauczyciel misi wiedzieć, od którego momentu startuje dziecko i jakie konstrukcje ( reguły, generalizacje) posiada w odniesieniu do dyskutowanych treści. Małe dzieci potrzebują dorosłych, którzy pomogą im zrozumieć ich własne doświadczenia. „Aktywne doświadczenie jest podstawowym czynnikiem rozwoju poznawczego dzieci .każdego rodzaju wiedza konstruowana przez nie wymaga od nich interakcji z przedmiotami i ludźmi. Intreakcje z innymi prowadzą często do konfrontacji sposobów myślenia i rozumienia; brak jednomyślności powoduje wówczas konflikt, który może skłonić dziecko do kwestionowania swojego sposobu rozumowania. Zadania podejmowane przez dzieci na tym etapie powinny skłaniać zarówno do manipulacji przedmiotami, jak i manipulacji umysłowej, czyli myślenia. Szczególnie użyteczne w tej fazie procesu może być wykorzystanie takich metod jak :- grupowa dyskusja, podczas której wiele dzieci ma okazję podzielenia się swoimi pomysłami, chociaż nie wszystkie mogą z tej szansy skorzystać. Wówczas bardziej korzystne będzie, aby najpierw dzieci zastanowiły się, pomyślały, co już wiedzą na dany temat, a następnie podzieliły się swoimi przemyśleniami z innymi uczniami, najpierw w parach, a potem w większych grupach; - zadawanie pytań otwierających, a więc takich, które zachęcą i pomogą dziecku wydobyć z pamięci informacje, osobiste doświadczenia, które wiążą się z zagadnieniem poruszanym na zajęciach; - burza mózgów, metoda, która w ostatnim czasie cieszy się dużą popularnością wśród nauczycieli. Ważne jest jednak, by stosując tę metodę na zajęciach przestrzegać ważnych jej reguł, a mianowicie: nie oceniać i nie krytykować pomysłów dzieci na starcie, dawać szanse zgłoszenia pomysłu przez każde z dzieci, zachęcać do podawania nawet najbardziej niewiarygodnych i z pozoru nierealnych informacji, wszystkie pomysły zapisywać, a następnie dokonywać ich wspólnej oceny pod kątem przydatności i efektywności; wybór muszą zaakceptować wszystkie dzieci; - wypełnianie kart pracy, pozwalających dziecku przedstawić swój punkt widzenia, którym może się dzielić z innymi lub weryfikować w działalności badawczej; - gry dydaktyczne oraz rozwiązywanie zadań otwartych i półotwartych; - sortowanie i klasyfikowanie obiektów, jest bardzo użyteczną droga rejestrowania toku myślenia dziecka; - rysowanie pomysłów, a następnie dyskutowanie i omawianie w grupach; - tworzenie książeczek i pamiętników, które dają dzieciom szansę rejestrowania swoich doświadczeń przez dłuższy czas, na przykład podczas obserwacji czy prowadzenia eksperymentu (Michalak 200b, s. 186).” Na etapie diagnozowania dziecięcych doświadczeń nauczyciel musi szczególnie zadbać o atmosferę zachęcającą dzieci do wypowiadania własnych poglądów. Powinien zatem powstrzymywać się od natychmiastowego oceniania ich odpowiedzi, krytykowania i podpowiadania. Ważna jest na tym etapie gotowość nauczyciela i jego otwarcie na to, co dziecko ma mu do przekazania, niezależnie od tego, w jakim stopniu odpowiedź jest poprawna i zgodna z jego oczekiwaniami. Takie podejście pozwoli dzieciom budować poczucie bezpieczeństwa, zaufania do nauczyciela i wiary we własne możliwości. Zdobyta przez dziecko nowa wiedza, umiejętność czy sprawność wymagają utrwalenia przez zastosowanie w różnych sytuacjach i kontekstach, bliskich rzeczywistości dziecka. Autentyczne zadania, czynności i cele służą zdobywaniu najbardziej realistycznych doświadczeń edukacyjnych. Rozwija to odpowiedzialność za własne uczenie się i najbliższe otoczenie. Ważne jest, aby „dziecko rozwiązywało zadania, które wymagają stosowania nowej wiedzy i które jednocześnie pozwalają dokonywać przeniesienia zdobytych informacji, umiejętności na inny kontekst. Nowe wiadomości i umiejętności dziecko musi wykorzystywać i stosować w innych sytuacjach edukacyjnych, odmiennych od tych, w których je zdobywało. Im bardziej różnorodny będzie kontekst stosowania nowych kompetencji, w tym większym stopniu dziecko będzie potrafiło w przyszłości korzystać z osobistych zasobów swej wiedzy.” Podczas całego procesu kształcenia dziecko jest podmiotem aktywnie zaangażowanym w swój osobisty rozwój, a różnorodność podejmowanych podejmowanych przez nie działań stanowi o wartości procesu i jakości jego zmian rozwojowych osobowości. „Aktywność jest zatem podstawowym mechanizmem osobotwórczego kształtowania się dziecka. Dzięki niej gromadzi ono informacje, zdobywa wiedzę o otaczającym świecie, jak i o własnych celach psychicznych i fizycznych. Informacje te zostają w pamięci psychicznej dziecka jako ślady niezbędne dla jego prawidłowego funkcjonowania. Wobec tego własna aktywność jest źródłem wielu doświadczeń dla rozwoju dziecka. Doświadczenia te jak zauważa M. Tyszkowa (1996, s. 49), są podstawowym materiałem rozwoju jego osobowości. Od ich ilości i jakości zależy zatem także gotowość dziecka do wejścia w rolę ucznia – jedną z najważniejszych ról życiowych.”
9. Podsumowanie.. Należy zwrócić uwagę na to, że do podjęcia zadań szkolnych dziecko przygotowuje się już od momentu przyjścia na świat. Od bogactwa, różnorodności i jakości tych wczesnych doświadczeń w pełni zależy jakość funkcjonowania dziecka w roli ucznia, następnie dorosłego człowieka. Proces uczenia się obejmuje całe jego życie. Współpraca przedszkola, szkoły, a także rodziny zapewnia dziecku ciągłość edukacyjną, którą należy rozumieć jako przechodzenie ze strefy aktualnego rozwoju do strefy najbliższego rozwoju, co wyraża się w kontynuacji, wzbogacaniu, rozwijaniu i utrwalaniu nabytych dotychczas kompetencji (a więc wiadomości, umiejętności, nawyków i zachowań), które stanowią podstawę procesu jego rozwoju osobowości. Od okresu przedszkolnego działanie dziecka zaczyna być kształtowane przez zajmowana pozycję w otoczeniu. Przy ewentualnym jego korygowaniu konieczne zatem staje się uwzględnianie tej pozycji i powodowanie głównie zmian w jej zakresie. Każde dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione z możliwością rozwoju w różnych kierunkach i z zadatkami na rozwijanie twórczości. Trzeba mu jedynie stworzyć odpowiednie warunki do spożytkowania wszystkich talentów, a tym samym do wszechstronnego rozwoju jego osobowości . Otoczenie społeczne oddziałuje na kształtowanie się osobowości jednostki przede wszystkim przez stwarzanie jej warunków do działania., tak, by mogła się wszechstronnie rozwijać a tym samym rozwijać swoją osobowość.

10. Przykłady zabaw wspomagających rozwój dziecka, integrację z grupą.

W rozwoju emocjonalno – społecznym dziecka ma zasadnicze znaczenie etap, który przypada na trzeci rok życia. W tym okresie dziecko buduje poczucie własnej wartości, odrębności. Ma poczucie własnej tożsamości – kształtuje się centralny mechanizm jego osobowości: świadomość własnego „ JA”. Podam przykłady zabaw i piosenek, które wspomagają proces samoświadomości, koncentrują się one na osobie dziecka, jego imieniu, cechach wyglądu, zachowaniu, zainteresowaniach, zajęciach.. piosenki, którymi możemy rozpoczynać i kończyć zajęcia mogą kształtować w dziecku świadomość własnej osoby, umożliwiające zarazem zaistnienie na tle innych dzieci w grupie oraz zabawy ułatwiające integrację z dziećmi w grupie.
Zabawy można wykorzystywać w pracy z grupą, ale i również w indywidualnej zabawie z dzieckiem, na przykład witając je rankiem piosenką Jak się czujesz? (lub: Dobrze, że jesteś) czy też poprawiając mu humor piosenką Aniu, Aneczko. Zabawy z imionami mogą urozmaicać dziecięce przyjęcia. „Piosenkom zaczynającym i kończącym zajęcia mogą towarzyszyć indywidualne powitania i pożegnania, na przykład podanie ręki, machanie ręka z jednoczesnym skandowaniem dzień-do-bry, do-wi-dze-nia, „przybicie piątki”, „przywitanie po eskimosku” (przez dotknięcie się nosami), zetknięcie się różnych części ciała (łokci, kolan), „misiowy” uścisk (obejmowanie ramionami), salutowanie, ukłony, dygnięcia. Takie gesty sprzyjają nawiązaniu kontaktu emocjonalnego, który jest podstawa budowania więzi międzyludzkich.”.

Piosenki na powitanie i pożegnanie jednego dziecka.

Grupa siedzi na podłodze. Jeśli w zabawie uczestniczą opiekunowie, siedzą razem z dziećmi – obok nich lub trzymając je na kolanach.
Piosenkę należy powtórzyć tyle razy, ile jest dzieci, za każdym razem wymieniając imię innego dziecka.
Można też podkreślić gestem, do której osoby piosenka jest adresowana.

„Witaj”
Witaj, .....(imię), witaj, ..... (imię),
Jak się masz? Jak się masz?
Wszyscy cię witamy,
Wszyscy cię kochamy.
Bądź wśród nas, bądź wśród nas.
(1,2) Uczestnicy zabawy patrzą na dziecko i machają do niego, zaglądają mu w oczy.
(3) Wyciągają ręce w geście powitania..
(4) Krzyżują ręce na piersiach.
(5) Wszyscy chwytają się za ręce.
Ostatni wers tej piosenki można modyfikować, np. śpiewając dziecku, które stoi z boku: Chodź do nas. Wróć do nas.
„Czy jesteś z nami?”
Czy.....(imię) jest dziś z nami?
Tak, jestem razem z wami!
O, .....(imię) jest dziś z nami,
Witamy go (ją) brawami!
(1) Pyta osoba prowadząca,
(2) odpowiada osoba witana
(lub jej opiekun).
(3,4) Mówi osoba prowadząca,
następnie wszyscy klaszczą.

„Żegnaj”
Żegnaj, .....(imię), żegnaj, .....(imię).
Nadszedł czas, nadszedł czas.
Dzisiaj cię żegnamy,
Jutro znów spotkamy.
Wróć do nas, wróć do nas.
(1,2) Uczestnicy zabawy machają do dziecka
w geście pożegnania.
(3,4) Machają, krzyżując ręce nad głową.
(5) Wykonują gesty zachęcające do powrotu.
Piosenki i zabawy z imionami
„Jestem” (I)
Jestem.....(imię).
Jesteś.....(imię).
(1) Osoba przedstawiająca się skanduje swoje imię, klaszcząc rytmicznie,
(2) Pozostali uczestnicy zabawy powtarzają imię, uderzając dłońmi o kolana.
„Jestem” (II )
Jestem.....(imię).
Ty jesteś.....(imię).
(1) Osoba przedstawiająca się skanduje swoje imię i rytmicznie wykonuje dowolne gesty,
(2) Pozostali uczestnicy zabawy powtarzają jej imię i naśladują gesty.

„Kto ma” (I)
Kto ma niebieskie oczy,
Ma wstać, ma wstać, ma wstać,
Bo chcemy go powitać
I jego imię znać.
Grupa siedzi w kole, wywołane dzieci wstają i przedstawiają się, pozostali uczestnicy dziękują im oklaskami. Zabawa trwa dalej. Prowadzący uzupełnia tekst piosenki według własnego pomysłu, np. Kto piegi ma na nosie, Kto pieska ma w swym domu.
„Kto ma” ( II )
Kto ma najdłuższe włosy,
niech wejdzie do koła,
wybierze sobie parę,
Zatańczy dookoła.
Grupa stoi w kole:
(2)wywołane dzieci wchodzą do środka,
(3) wybierają sobie parę spośród osób tworzących koło,
(4) tańczą w parach.
Prowadzący uzupełnia tekst piosenki według własnego pomysłu bądź pomysłu dzieci, np. A kto ma dobry humor, Kto ma zielone oczy.
„Wszystko mogę”
Mogę oczy zmrużyć swe,
Mogę brzydko zrobić: bee!
Ale mogę, jeśli chcesz,
Pięknie się uśmiechnąć też.
I do przodu wypiąć brzuch,
Zrobić skłon, powiedzieć: uff !
Tupnąć nogą raz i dwa
I powiedzieć: ..... (imię) to ja !
Piosenkę śpiewa dorosły, a dziecko ilustruje jej treść ruchem.
Na zakończenie przedstawia się.
„Kto ma kapelusz?”
.....( imię ) zgubiła ( zgubił ) kapelusz i ma go .... ( imię ).
Ja go nie mam, ma go ..... ( imię ).
(2)Dziecko wskazuje na siebie, a potem na kolejną osobę.
Zabawa trwa tak długo, aż imiona wszystkich osób w grupie zostaną wymienione.
„Ja i ty”
.....( imię)....., ( imię)....., (imię ),
...... ( imię sąsiada ).
Dzieci siedzą w kole.
Osoba rozpoczynająca zabawę wskazuje na siebie i trzykrotnie wypowiada swoje imię, następnie wskazuje sąsiada i wymienia jego imię.
Wskazane dziecko kontynuuje zabawę , wypowiadając trzykrotnie swoje imię i wskazuje kolejna osobę.
„Dostałam piłkę”
Mam na imię ....., posyłam piłkę do .....
Mam na imię ....., dostałam ( dostałem) piłkę od.....
I posyłam ją do.....
Mam na imię ....., dostałam ( dostałem) piłkę od .....,
Która dostała ( który dostał ) ją od .....
( która dostała ją od ... itd.) i posyłam ją do....
Dzieci siedzą w kole i kolejno podają sobie piłkę, wymieniając imiona tych osób, które piłkę już pokazywały. Zabawa kończy się, gdy piłka wróci do pierwszej osoby.
„Puste miejsce”
Po mojej prawej stronie jest puste miejsce, zapraszam......( imię).
Uczestnicy zabawy siedzą w kole na krzesłach, jedno krzesło jest puste. Zabawę rozpoczyna dziecko, po którego prawej stronie jest puste miejsce – zaprasza kolegę, np.:
Po mojej prawej stronie jest puste miejsce, zapraszam Stasia.
Wywołana osoba zajmuje wskazane miejsce, pozostawiając wolne krzesło. Zabawę kontynuuje dziecko, po którego prawej stronie jest puste miejsce.

„Rolnik sam w dolinie”
.....( imię chłopca) sam w dolinie, (X 2)
hejże, hejże, hejże ha, .....( imię chłopca) sam w dolinie.
.....( imię chłopca ) bierze żonę, ( x 2 )
hejże, hejże, hejże ha, .....( imię chłopca) bierze żonę..
Żona bierze dziecko, ( X 2)
Hejże, hejże, hejże ha, żona bierze dziecko.
Dziecko bierze nianię, (X 2)
Hejże, hejże, hejże ha, dziecko bierze nianię.
Niania bierze myszkę, (X 2 )
Hejże, hejże, hejże ha, niania bierze myszkę.
Myszka bierze serek, (X 2)
Hejże, hejże, hejże ha, myszka bierze serek.
Ser zostaje w kole, bo nie umiał w szkole
Tabliczki mnożenia ani podzielenia..
Dzieci chodzą w koło, trzymając się za ręce.
Zabawę rozpoczyna stojący w środku chłopiec – „rolnik”,
Który wybiera spośród osób tworzących koło dziewczynkę – „żonę”.
„Żona” wskazuje następnego bohatera zabawy itd.
„Mało nas” ( I )
Mało nas, mało nas do pieczenia chleba,
Tylko nam, tylko nam..... (imię) tu potrzeba.
Dwoje dzieci trzyma się za ręce i obraca w koło. Osoba , której imię wypowiadają, dołącza do nich, po czym wymienia imię następnego dziecka. Jeżeli w grupie jest kilkoro dzieci o tym samym imieniu, wszystkie dołączą do koła. Zabawa się kończy, gdy wszystkie dzieci już są w kole.
„Mało was” (II)
Mało was, mało was do pieczenia chleba,
Tylko wam, tylko wam.....( imię ) tu potrzeba.
Dzieci maszerują w kole, trzymając się za ręce i śpiewając. Osoba w środku wypowiada imię. Zaproszone w ten sposób dziecko ( lub dzieci o tym samym imieniu ) wchodzi do koła, podaje koledze rękę, tworząc łańcuch, i wymienia imię następnej osoby. Zabawa kończy się, gdy wszystkie dzieci dołączą do łańcucha.
„Zimno, zimno”
Zimno, zimno, zimno nam w paluszki,
Zimno, zimno, zimno w raczki nam.
Ref. Tralala, la, tralala, klaszczemy rękami, / ( X 2)
Tralalala, la, tralala, teraz ciepło nam.
Zimno, zimno, zimno nam w paluszki,
Zimno, zimno, zimno w nóżki nam.
Ref. Tralala, la, tralala, tupiemy nogami, / (X 2 )
Tralala, la, tralala, teraz ciepło nam.
Uczestnicy zabawy siedzą na krzesełkach. ( I ) Uderzają palcami rak o siebie,
( ref. I ) klaszczą, ( II ) uderzają palcami nóg o podłogę, ( ref. II ) tupią.
„ Jeżeli ci wesoło”
Jeżeli ci wesoło i dobrze bawisz się,
Uśmiechnij się do wszystkich i zaklaszcz w ręce swe.
Jeżeli ci wesoło i dobrze bawisz się,
To podnieś brwi do góry i dotknij czoło swe.
Jeżeli ci wesoło i dobrze bawisz się,
To otwórz teraz usta i zamknij oczy swe.
Jeżeli ci wesoło i dobrze bawisz się,
To pokaż najpierw język, a potem zęby swe.
Jeżeli ci wesoło i dobrze bawisz się,
Nabierz w usta powietrza i klep policzki swe.
Jeżeli ci wesoło i dobrze bawisz się,
Uśmiechnij się do wszystkich i zaklaszcz w ręce swe.
Dzieci gestem ilustrują treść piosenki. Zabawę można kontynuować, wymyślając kolejne czynności np. ... to teraz pokaż brodę i chwyć za uszy swe....
... to najpierw dotknij nosa, a potem skroni swej.

„Gdy dobry humor masz”
Gdy dobry humor masz, to zaklaszcz rękami, (X 3)
Gdy dobry humor masz, to zabaw się z nami.
Gdy dobry humor masz, to zatup nogami, (X 3)
Gdy dobry humor masz, to zabaw się z nami.
Gdy dobry humor masz, to pstrykaj palcami, (X 3)
Gdy dobry humor masz, to zabaw się z nami
Gdy dobry humor masz, to mrugaj oczami, ( X 3)
Gdy dobry humor masz, to zabaw się z nami.
Gdy dobry humor masz, to ruszaj uszami, (X 3)
Gdy dobry humor masz, to zabaw się z nami.
Dzieci gestem ilustrują treść piosenki. Zabawę można kontynuować, wymyślając kolejne zadania, np. stukaj łokciami, machaj stopami. Na zakończenie dzieci powtarzają w odpowiedniej kolejności wszystkie czynności, ale już bez śpiewu:
Gdy dobry humor masz, to zrób to jeszcze raz.
„Ludzie do ludzi”
Dzieci spacerują po sali, poruszając się w rytm muzyki. Gdy muzyka cichnie, jak najszybciej znajdują sobie parę, by wykonać polecenie prowadzącego, np.: „ Prawa ręka do prawej”, Lewy łokieć do lewego” . Na hasło: „Ludzie do ludzi” – dzieci przytulają się do siebie.
„Nie chcę cię”
Nie chcę cię, nie chcę cię, nie chcę cię znać!
Chodź do mnie, chodź do mnie, rączkę mi dać.
Prawą mi daj, lewą mi daj / ( X 2)
i już się na mnie nie gniewaj!
Uczestnicy zabawy stoją w parach, twarzami zwróceni do siebie:
(1) udają, że się odpychają,
(2) odpowiednim gestem zapraszają inną osobę do wspólnej zabawy,
(3) dzieci krzyżują ramiona i podają sobie ręce,
(4) obracają się dookoła.

W/w zabawy i wiele innych znanych wszystkim i też już zapomnianych ( z mojego dzieciństwa w szkole, przedszkolu), które warte są przypomnienia zwłaszcza dla młodszych koleżanek – nauczycielek są pięknie opracowane wraz z płytami C.D. w opracowaniu Marty Bogdanowicz pt.: „W co się bawić z dziećmi? Piosenki i zabawy wspomagające rozwój dziecka”, wydawnictwo HARMONIA, Gdańsk 2004r. Adres internetowy: www.harmonia.gda.pl


Literatura:
1. Sabina Guz „Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym”, W S i P, Warszawa 1987r.
2. Maria Porębska „Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości” ,W S i P, Warszawa 1982,
3. Maria ChŁopkiewicz „Osobowość dzieci i młodzieży rozwój i patologia”, W S i P, Warszawa 1980r.
4. Artykuł na podstawie książki: Marice Dedesse : „Etapy wychowania". Warszawa 2000. – w „Niezbędnik dyrektora przedszkola”, Oficyna MM Wydawnictwo Prawnicze s.c.
5. Artykuł na podstawie książki: R. Forehand , N.Long : „Jak wychowywać uparte dziecko". Przeł. J. Sojko. Warszawa 2000.- w „Niezbędnik dyrektora przedszkola”, Oficyna MM Wydawnictwo Prawnicze s.c.
6. Praca zbiorowa pod redakcją Jolanty Stypułkowskiej „Problemy rozwoju i wychowania”, Wydawnictwo Naukowe MEDIUM, Warszawa 2004r.
7. Praca zbiorowa pod redakcją Jolanty Stypułkowskiej „Problemy rozwoju i wychowania”, Wydawnictwo Naukowe MEDINUM, Warszawa 2004r,
8. Renata Michalak, „Edukacyjne wsparcie dziecka w osiąganiu dojrzałości szkolnej”, w: „Doradca Nauczyciela sześciolatków” Materiały metodyczne dla nauczycieli. Wyd. przez: E F S , Warszawa 2006r, rozdz. VI.
9. Internet: http://www.wortal.malbork.pl/prace/159.doc (pobrano 14.01.2007r.0.
10. Marta Bogdanowicz: „W co się bawić z dziećmi? Piosenki i zabawy wspomagające rozwój dziecka.”, wydaw. HARMONIA, Gdańsk 2005r, wyd. II.