Działalność opiekuńczo - wychowawcza internatu

Internat jest nazwą najczęściej używaną na określenie zakładów wychowawczych zamkniętych. Sama nazwa pochodzi od łac. „internus” – tyle, co wewnętrzny, stąd w wiekach średnich powstało słowo „internare” – zamknąć od wewnątrz. Zatem internat jest to zakład wychowawczy typu zamkniętego.
Niewątpliwie jest on specyficzną placówką, która dla wszystkich jej mieszkańców stanowi tzw. „drugi dom”.
W literaturze przedmiotu przypisuje się tej placówce nie tylko funkcję opiekuńczą, ale i wychowawczą oraz społeczną.
W. Grądzki pisze, że działalność opiekuńcza w internacie ściśle jest związana z działalnością wychowawczą – nawzajem się one przenikają w takim stopniu, że często trudno je rozdzielić i wyodrębnić.
Powszechnie wiadomo, że zarówno opieka, jak i wychowanie są podstawowymi czynnikami rozwoju człowieka. Opieką określa się tu ustawiczną pomoc w zaspakajaniu materialno – psychofizycznych potrzeb w ramach planowo i świadomie zorganizowanych czynności opiekuńczych, a wychowanie - to tworzenie warunków dla pełnego rozwoju jednostki (tworzenie warunków, które temu rozwojowi będą sprzyjały, będą wspomagały i kierunkowały rozwój człowieka, jako osoby funkcjonującej w odniesieniu do wybranego przez siebie systemu wartości i zdolnej do życia w ramach różnego typu wspólnot).
Wielopoziomowa i wielostronna jedność omawianych działań społeczno – pedagogicznych polega na tym, że w każdej wszechstronnej działalności wychowawczej niezbędna jest odpowiednia działalność opiekuńcza. Nie można bowiem inicjować i ukierunkowywać rozwoju osobowości, ani kształcić, ani też kształtować różnorakich przekonań i postaw bez zaspokojenia istotnych opiekuńczych potrzeb jednostki, zwłaszcza dziecka. Przy czym zakres i stopień opieki zależny jest od typu działalności wychowawczej.
Należy zauważyć, iż na treść i formy omawianej działalności opiekuńczo – wychowawczej, zwłaszcza w internacie, wpływa wiele czynników, do których zaliczyć należy : cele placówki, warunki lokalowe i posiadane wyposażenie, kadra wychowawcza, personel administracyjno – gospodarczy, system oddziaływań, reakcje wychowawców i wychowanków, wpływy rodziny, szkoły, środowisk lokalnych itp.
W oparciu o wieloletnią praktykę, badania i obserwację uczestniczącą, można wyodrębnić następujące rodzaje działalności opiekuńczo – wychowawczej w internatach : naturalno – intuicyjną, formalną i reaktywną oraz wspierającą wielostronny rozwój wychowanków .

1. Działalność naturalno – intuicyjna :

Działalność ta najczęściej wywodzi się z własnych doświadczeń kadry pedagogicznej zatrudnionej w tej placówce, a ma ona związek z naturalnymi oddziaływaniami opiekuńczo – wychowawczymi wyniesionymi z domów rodzinnych. W relacjach tych występuje emocjonalne zaangażowanie ze strony wychowawców i wychowanków. Wychowawcy troszczą się o wychowanków : ich potrzeby, rozwój fizyczny i psychiczny, rozwój osobowości, samopoczucie, rozwój indywidualności, pozycję w grupie.
Należy dodać, iż owa działalność nie wynika z nakreślonych celów i zadań internatu. Najczęściej rodzi się ona z wyobrażeń danego wychowawcy na temat własnej pracy, a także uznawanych przez niego norm i wartości, doświadczeń, a nade wszystko – intuicji. Zwykle poparta bywa również niezwykłym autorytetem człowieka bardziej doświadczonego – wychowawcy.
Z badań wynika, że naturalno – intuicyjne oddziaływania stosowane są najczęściej przez wychowawców nie posiadających wiedzy z zakresu pedagogiki opiekuńczej i umiejętności pracy w internatach . Na pewno oddziaływania te są charakterystyczne dla doświadczonych nauczycieli.
Faktem jest, że intuicja pedagoga jest rzeczą niezbędną, zwłaszcza w pracy z dzisiejszą młodzieżą. Każda jednostka jest inna, każda sytuacja wychowawcza jest inna, wymaga od wychowawcy zastosowania różnorodnych technik, metod i czynności. Ten nie zawsze ma czas na teoretyczną analizę danego zdarzenia, wtedy zaś intuicja pedagogiczna odgrywa najważniejszą rolę.
W. Grądzki sugeruje, iż częstotliwość stosowania naturalno – intuicyjnych oddziaływań łączy się także z liczbą mieszkańców internatów. W mniejszych placówkach częściej zachodzą interakcje oparte na wzorach oddziaływań w rodzinie i intuicji wychowawców.

2. Działalność formalno – reaktywna :

Formalne oddziaływania opiekuńczo - wychowawcze dotyczą ścisłego przestrzegania wytycznych i instrukcji, a szczególnie ich rejestrację w dokumentacji wychowawczej (Arkusz Uwag Wychowawczych). Specjaliści uważają, że działalność ta wynika przede wszystkim z chęci zastosowania wymaganych form, czynności i ich odnotowania w dokumentach, nie jest więc – ich zdaniem, nakierowana na wychowanka – jego potrzeby, rozwój, ale reakcje na zachowania, działania, wypowiedzi niezgodne z przyjętymi przez wychowawców wartościami , normami i wzorami. Podstawą interakcji nie są w tym przypadku cele i programy realizowane w pracy z młodzieżą, ale okazjonalne reakcje, najczęściej o charakterze spontanicznym.
Typowym elementem powyższego oddziaływania jest przymus. Dotyczy on niemal każdej dziedziny życia w internacie, a więc udziału wychowanków w różnorakich : pracach, imprezach, spotkaniach, pogadankach, zajęciach profilaktyczno – edukacyjnych, sportowo – ruchowych czy plastycznych. Tu najważniejsze jest samo uczestnictwo, nie potrzeby młodych ludzi, a więc nie ich zainteresowanie daną imprezą. Nieważne jest także zaangażowanie emocjonalne mieszkańców internatu w podjęte działania. Z tego też względu przymusowi nieodłącznie towarzyszą : kontrola, pouczenia, zwracanie uwagi na każdym kroku, nagminne przypominanie o obowiązkach i korygowanie zachowań odmiennych z ogólnie przyjętymi. Charakterystyczne natomiast dla wychowawców posługujących się na co dzień takimi metodami jest stosowanie szeregu technik wzmocnienia negatywnego w postaci : straszenia, grożenia, krzyku, nierzadko, niestety, również poniżania godności osobistej wychowanków.
Takim wychowawcom chodzi zwyczajnie o przystosowanie młodzieży do panującego regulaminu w internacie, przy pomocy szeroko i często źle interpretowanej dyscypliny. Wychowanek nie jest wówczas podmiotem, lecz przedmiotem procesu opiekuńczo – wychowawczego.

3. Wspieranie wielostronnego rozwoju wychowanków :

Statut każdej placówki opiekuńczo – wychowawczej, w tym internatu, jasno określa, że jej najważniejszym celem jest stwarzanie swoim wychowankom warunków prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego. Powszechnie wiadomo, że z różnych przyczyn młodzież zamieszkała w internacie narażona jest na różne zagrożenia utrudniające lub wręcz ograniczające jej prawidłowy rozwój. W wyniku stosowania omawianych w poprzednim punkcie oddziaływań formalno – reaktywnych, internat jest czasami źródłem silnych przeżyć emocjonalnych, stresów, nierzadko urazów. Należy pamiętać o tym, że wiek ponadgimnazjalny jest okresem, w którym wszelkiego rodzaju emocje przeżywane są bardziej intensywnie, z uwagi na ciągłe zmiany zachodzące w psychice młodych osobników. Do tego dochodzą jeszcze innego rodzaju czynniki mogące zakłócać życie mieszkańców internatu – hałas, szum, ciągły ruch spowodowany wspólnym zamieszkiwaniem dużych grup młodzieży na małej przestrzeni, szybki przepływ informacji, brak poczucia bezpieczeństwa, niezależności i intymności. Wszystkie te czynniki mogą powodować, że wychowankowie mają prawo czuć się zagubieni, sfrustrowani. Tak jest najczęściej w przypadku osób, które dopiero co zamieszkały w tej placówce i nie przywykły jeszcze do takiego trybu życia.
Kolejnym czynnikiem mogącym zakłócać prawidłowy rozwój i adaptację młodych ludzi w internacie, jest ogólna zmiana ich środowiska . Do tej placówki trafiają przeważnie osoby wywodzące się z klasy wiejskiej. Przyzwyczajeni do bliskich i indywidualnych kontaktów z wiejskimi nauczycielami, w nowej szkole zastają rzeczowe, wręcz formalne stosunki z opiekunami. Dodatkowe zagrożenia wynikać mogą z niepowodzeń szkolnych – powszechnie mówi się o tym, że szkoły wiejskie na nikim poziomie przygotowują swych absolwentów do nauki w szkole ponadgimnazjalnej.
Nie podlega również dyskusji fakt, że środowisko miejskie, w którym przyszło teraz żyć młodym osobnikom, może być i najczęściej jest źródłem niepożądanych społecznie norm i wartości, które to wpływają na ich stopień demoralizacji (agresja, przemoc, alkoholizm, narkomania, zachowania przestępcze itp.). W tym miejscu kłania się niczym nie zastąpiona rola wychowawcy internatu (ale i wychowawcy klasy, pedagoga szkolnego) – jego pomoc w nabyciu wiedzy o czyhających go zewsząd niebezpieczeństwach świata zewnętrznego, pomoc w przezwyciężaniu lęków szkolnych (fobii) oraz porada i wspieranie w tworzeniu pozytywnego, humanistycznego sytemu wartości.
Wspieranie to nierozerwalnie łączy się z kompensacją braków i niedostatków wychowawczych młodych ludzi, które jest, a przynajmniej powinno być priorytetem każdego pedagoga pracującego w tej placówce. Chodzi tu myśli o te braki i niedostatki, które młodzi ludzie wynieśli z domów rodzinnych. To działanie wychowawcze z kolei nieodłącznie wiąże się z zaspakajaniem przez kadrę wychowawców podstawowych potrzeb swoich podopiecznych.
Potrzeba, tzn. odczuwany przez człowieka brak czegoś, jest to stan pasywno – aktywny; pasywny, ponieważ w potrzebie przejawia się zależność człowieka od tego, czego mu brak, a aktywny, ponieważ w potrzebach zawarte są dążenia do zaspokajania i pragnienia przedmiotu, który może je zaspokoić.
Innymi słowy, potrzebę traktuje się jako właściwość osobnika X polegającą na tym, że osobnik X bez podmiotu Y nie może normalnie funkcjonować, to jest uzyskiwać optymalnej sprawności w zachowaniu siebie i gatunku oraz zapewnieniu własnego rozwoju.
Potrzeby opiekuńcze to te spośród całości potrzeb jednostki (grupy), których nie jest ona zdolna (przejściowo lub trwale, częściowo lub całkowicie) samodzielnie zaspokajać i regulować.
W literaturze przedmiotu istnieje wiele klasyfikacji potrzeb. Bardzo ogólnie rzecz ujmując, istnieją ich dwa rodzaje – potrzeby biologiczne i psychiczne.
Najbardziej rozpowszechnioną klasyfikacją jest jednak klasyfikacja amerykańskiego psychologa A.H. Maslowa. Wyróżnia on siedem potrzeb podstawowych, do których da się sprowadzić wszelkie inne. Do tych podstawowych autor zalicza takie potrzeby jak : fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, uczucia, samourzeczywistnienia, wiedzy i rozumienia oraz estetyczne.
Potrzeby psychiczne są potrzebami wyuczonymi, powstającymi pod wpływem oddziaływań społecznych oraz kształtującymi się w wyniku własnej działalności człowieka. Należą do nich przede wszystkim potrzeby : bezpieczeństwa, uznania, przyjaźni, nowych doświadczeń, przynależności, miłości, szacunku, samourzeczywistnienia, poznawcze, kontaktu emocjonalnego, sensu życia, autonomii, osiągnięć, solidarności, aktywności i inne.
Na etapie właściwego dorastania (wiek 15 -18 lat) większość z w/wym. potrzeb nabiera nadrzędnego znaczenia w stosunku do innych, cechuje je bowiem pewna specyfika. Jak podają A. Jaczewski i B. Woynarowska, potrzeby w tym okresie życia są intensywnie przeżywane, poczucie braku występuje nagle (brak antycypacji), niestabilny jest przedmiot potrzeby, a często jest on nie uświadomiony. Zwiększa się też liczba różnorodnych szczegółowych potrzeb oraz precyzuje się ich indywidualny sposób zaspakajania. Powoduje to rozliczne trudności motywacyjne, dające w efekcie charakterystyczną dla dorastających niestałość zachowania.
Potrzeby biologiczne z kolei są rezultatem odwiecznych dwustronnych wpływów żywego organizmu i również żywego środowiska – w dążeniu do wzajemnego przystosowania się i przetrwania oraz rozwoju życia.
Jak już wcześniej wspomniano, internat jest miejscem, w którym wychowawcy są wręcz zobowiązani do wspierania rozwoju swych podopiecznych w różnym zakresie, a mianowicie : rozwoju fizycznego, intelektualnego, kulturalnego i społeczno – moralnego.
W zakresie wspierania rozwoju fizycznego młodzieży zadaniem internatu jest tworzenie niezbędnych warunków do rozwoju i kształtowania nawyków higieniczno – zdrowotnych, poprzez zapewnienie bezpiecznego miejsca zamieszkania, dobrego wyżywienia, właściwego wypoczynku i rekreacji, okresowych badań lekarskich, odpowiednich urządzeń do utrzymania higieny osobistej i otoczenia. Wychowawca jest zatem zobowiązany do wdrażania młodzieży do korzystania ze stworzonych jej warunków życia, do wyrabiania nawyków codziennej higieny osobistej, a także do zachęcania do wzięcia udziału w dobrze zorganizowanym wypoczynku i rekreacji sportowo – ruchowej (w stopniu, w jakim jest to możliwe).
Warto przy okazji wspomnieć, że organizując różnego rodzaju zajęcia sportowo – ruchowe, należy wziąć pod uwagę jeden fakt – tego typu praca wymaga często sprowadzenia tempa pracy poszczególnych członków do wspólnego mianownika. Nie każdy przecież posiada taką samą kondycję fizyczną, poza tym nie wszyscy muszą być tak samo zdrowi. Organizacja wysiłku fizycznego wymaga więc specyficznego podejścia osoby jego planującego.
Opiekunowie internatu zobowiązani są do stworzenia mieszkańcom internatu sprzyjających warunków do rozwoju intelektualnego- do nauki własnej, do udzielania pomocy w zdobywaniu umiejętności uczenia się, do kontrolowania wiedzy oraz do kompensowania braków podopiecznych w wiadomościach szkolnych.
W internacie młodzież przede wszystkim uczy się w swoich pokojach (sypialniach). Na jej użytek dostępne są również tzw. pokoje cichej nauki, znajdujące się na każdym piętrze placówki, wyposażone w niezbędne pomoce naukowe.
Nauka we własnych pokojach stwarza wychowankom atmosferę zbliżoną do warunków domowych i pozwala im na urządzenie pokoju wedle własnych pomysłów. Wpływa to pomyślnie na efektywność ich pracy umysłowej i daje pewną dozę poczucia bezpieczeństwa, tak ważnego zwłaszcza dla młodych osób. Pewnym utrudnieniem podczas nauki może być liczebność podopiecznych w pokojach – najwyżej 3 osoby. W takich sytuacjach rozwiązaniem są tzw. „pokoje cichej nauki”.
Nauka własna określona jest dwukrotnym przedziałem czasowym, tzn. godz. 1400 – 1630 i ewentualnie godz. 1830 – 1930 ( w zależności od potrzeb indywidualnych młodzieży) . Wychowawcy starają się eliminować u podopiecznych naukę po godz. 2200 z uwagi na jej małą efektywność i w miarę swoich możliwości pomagać w przyswajaniu wiedzy.
Młodzi ludzie najbardziej są zainteresowani udzielaniem im pomocy w językach obcych (angielski, niemiecki), języku polskim i matematyce. Warto dodać, że dzięki temu zauważalne są ich postępy w danych przedmiotach – świadczą o tym oceny cząstkowe i semestralne wychowanków, zdobyte w szkole.
Jak wynika z powyższego, pracownicy pedagogiczni mają obowiązek utrzymywać stałą i bieżącą współpracę ze szkołami swych podopiecznych, a także z ich rodzicami.
Wychowawca powinien ukazywać naukę szkolną jako drogę do zdobycia wymarzonego zawodu i rozwoju intelektualnego, budzić zainteresowania poszczególnymi dziedzinami wiedzy, a także rozwijać potrzebę osobistych osiągnięć. Musi być on zatem inspiratorem i organizatorem nauki własnej oraz różnych form ją wspomagających (konkursy, olimpiady, turnieje itp.)
W przypadku niepowodzeń szkolnych, sprawą najistotniejszą dla pedagoga jest znalezienie przyczyn zjawiska i ich eliminacja (w porozumieniu z wychowawcami klas i rodzicami zorganizowanie zajęć wyrównawczych).
Z. Góźdź za niezwykle istotne uważa wprowadzenie wychowanka w świat kultury, przygotowanie go do świadomego uczestnictwa w życiu kulturalnym, wyrabianie wrażliwości estetycznej poprzez kontakt z twórczością artystyczną i kulturalną. Dlatego też w planach pracy wychowawczej ważne miejsce zajmuje wychowanie przez sztukę, rozumiane jako kształtowanie różnorodnych postaw wychowanka, wyrażające się budzeniem zainteresowań kulturalnych oraz własną ekspresją artystyczną. Sztuka odgrywa znaczącą rolę w rozwoju osobowości wychowanka, uczy dostrzegania i przeżywania piękna, pobudza wyobraźnię, kształtuje i rozwija osobowość.
W każdym internacie działa m.in. koło kulturalno – rozrywkowe, które okazjonalnie organizuje różne imprezy wewnątrz placówki (Andrzejki, Wigilia, dyskoteka, zabawa ostatkowa, Walentynki, Dzień Kobiet, kulig, Spotkanie Wielkanocne, wycieczka do Wąchocka, Konkurs o Mistrza Ortografii, Turniej o Tort Łakomczucha itd.).
Zajęcia plastyczne są zawsze najpopularniejszą formą wśród podopiecznych. W ich trakcie powstają ciekawe rzeczy, prace, które są prezentowane na ścianach korytarzy. Obok nich wiszą gabloty z aktualnymi informacjami kulturalno – naukowymi.
Ważne jest, aby każdy internat posiadał świetlicę, i to odpowiednio zaopatrzoną w sprzęt (gry, telewizor, video, stoliki, krzesła, tablica). Świetlica jest miejscem, gdzie (po wyniesieniu sprzętu) odbywają się również zajęcia sportowo ruchowe (aerobik, karate). Cieszą się one dużą popularnością wśród wychowanków , którzy wręcz sami inspirują do tego rodzaju aktywności).
Posiadanie odpowiedniego zaplecza do rozwijania twórczych zdolności wychowanków jest zatem sprawą bardzo ważną. Dzięki nim młodzi ludzie rozwijają i odkrywają nowe zainteresowania, zapewniające im w dużym stopniu równowagę psychiczną. Zaspakajanie potrzeby samorealizacji staje się przeciwwagą na kłopoty, niedosyt w innych dziedzinach życia. Dzięki wejściu w „swój świat” młody człowiek czuje własną wartość, w której najpełniej może się realizować.
W internacie zadania społeczne i moralne są ściśle powiązane ze sobą i nawzajem się przenikają. Wynika to ze współżycia młodzieży i wychowawców, a także traktowania moralności jako „ograniczenia jednostkowego egoizmu na rzecz zachowań prospołecznych”. Życie społeczne wychowanków regulują normy powstałe w wyniku doświadczeń nabytych przed przyjściem do internatu, zastane w placówce i kształtujące się w wyniku interakcji jednostki, grup wychowanków oraz wychowawców w układach formalnych i nieformalnych. Wychowankowie obserwują i uogólniają wzory i modele zachowań i wartościowania. Dlatego też tak ważne jest, aby wszyscy pedagodzy swoją postawą dawali podopiecznym pozytywny przykład, zwłaszcza, jeżeli są osobami znaczącymi, wręcz autorytetami dla nich.
Internat, z racji przypisywanych mu zadań, powinien inspirować i organizować doświadczenia wychowanków. Od nich bowiem zalezą indywidualne standardy normatywne oparte na wartościowaniu swego i cudzego zachowania, autorytetów, grup odniesienia i kontroli społecznej.
W internacie należy więc tworzyć możliwości rozwijania motywów propołecznych zharmonizowanych z indywidualnymi i w konsekwencji wyzwalania prospołecznych postaw ukierunkowanych na powstawanie u wychowanków standardów allocentrycznych oraz wartości wyższych, a szczególnie : uczciwości, poszanowania godności osoby ludzkiej, tolerancji i sprawiedliwości. Jest to możliwe, gdy wytworzy się w placówce atmosferę aprobującą wartościowe życie dla siebie i innych.
Wychowawcy mają nie tylko pomóc swym wychowankom w wyborze określonego systemu wartości, ale przede wszystkim w znalezieniu ich indywidualnej drogi życia. Oba omawiane czynniki warunkują bowiem jakość życia i zaspokajanie najbardziej ludzkiej potrzeby – potrzeby sensu życia.

4. Czynności opiekuńczo – wychowawcze :

Odpowiednia organizacja owych czynności powinna być jednym z priorytetów każdej tego typu placówki . Zaliczyć do nich można czynności : kontrolne, korektywne, organizacyjne oraz wspierające (stymulujące, profilaktyczne i kompensacyjne).
Czynności kontrolno- korektywne mają na celu sprawdzanie ładu i porządku w pokojach podopiecznych, ich higienę osobistą czy wykonywanie przez nich wszelkich czynności samoobsługowych. Wychowawcy ponadto są zobowiązani do kontrolowania, czy i w jakim stopniu wychowankowie przestrzegają obowiązującego regulaminu, określonego porządku dnia, uczenia się młodzieży i jej wypoczynku (o czym już była mowa). Z kontrolami zaś najczęściej wiążą się wszelkie korekty występujących nieprawidłowości.
Zbytnia przewaga kontroli i korekty nad pozostałymi działaniami ogranicza i zubaża oddziaływania planowe, programowe, nakierowane zwłaszcza na rozwój psychospołeczny jednostek.
Współżycie i współdziałanie społeczności internatowej wymaga stałej mobilizacji poszczególnych grup do organizacji różnego rodzaju zadań samoobsługowych, higieniczno – porządkowych, gospodarczych, prac na rzecz placówki i ewentualnie środowiska.
Zaliczyć do nich można również organizację wszelkich zajęć – kulturalnych, turystycznych, sportowo – ruchowych, rozrywkowych, a także organizację spożywania posiłków czy odrabiania lekcji.
Zadania te mają istotny wpływ na funkcjonowanie internatu, ponadto kształtują u młodzieży poczucie odpowiedzialności, niezależności, obowiązku, solidności i współdziałania z kolegami i koleżankami.
Czynności wspierające są to wszystkie inne czynności : stymulujące, profilaktyczne i kompensacyjne razem wzięte. Faktem jest, że ich wykonywanie jest złożone i wymaga właściwego przygotowania kadry pedagogicznej. Wspieranie wszechstronnego rozwoju wychowanków wymaga poznania ich potrzeb, trudności i kłopotów (właściwego zdiagnozowania), a także przewidywania negatywnych wpływów (prognozowania) oraz przygotowywania do samodzielnego przezwyciężania trudności i sterowania własną osobą wychowawcy.
Kompensacja ma wyrównać braki podopiecznym nie tylko w zakresie wiedzy, ale i kultury, higieny. Wymaga to z pewnością od wychowawców indywidualnego podejścia do każdej jednostki, uznania, tolerowania i poszanowania ich autonomii, a także odpowiedzialności za siebie.
Czynności profilaktyczne z kolei mają na celu zapobieganie wszelkim niepożądanym zagrożeniom patologii społecznej (agresja, przemoc, alkoholizm, narkomania, lekomania itp.) oraz szybką interwencję w przypadku jej wystąpienia.
W związku z powyższym, oprócz programu opiekuńczo – wychowawczego, powinno się jednocześnie realizować w internacie program profilaktyczny.

Wiek ponadgimnazjalny jest jednym z najtrudniejszych etapów w rozwoju każdej jednostki. To właśnie w tym czasie ostatecznie kształtuje się przede wszystkim tożsamość globalna młodego człowieka. Zasadniczą kwestią dla ponadgimnazjalisty stają się więc pytania o tożsamość – Kim jestem ? Jakie jest moje miejsce na tym świecie ?
Samopoznanie jest tak ważne dlatego, iż odpowiedzi na powyższe pytania kształtują nieletnie życie młodego człowieka, wpływają na postawę, jaką przyjmie jednostka wobec siebie, innych ludzi, wobec świata oraz na wartości, które wyznaczać będą postępowanie dorastającej osoby. Dlatego też bardzo istotne jest, aby pomóc takiej osobie w miarę najlżejszy sposób przejść przez ten niespokojny okres. Należy pomóc jej również w wyborze określonych zachowań i wartości, a najlepszym tego sposobem jest działanie własnym przykładem.
To w tym wieku osobnik bardziej wymaga zaspakajania jego potrzeb, zwłaszcza tych podstawowych. Są one tak ważne dlatego, iż warunkują ogólny rozwój psycho – fizyczno – społeczny każdej jednostki. Oznacza to, że poprzez ich zaspakajanie rozwija się osobowość osobnika, fizjonomia jego ciała, kształtują się stosunki międzyludzkie. Jednym słowem – potrzeby warunkują jego jakość życia.
Internat, z racji pełnionych funkcji, powinien zaspakajać wszelkie potrzeby opiekuńczo - wychowawcze swych wychowanków. Jest on miejscem, które zastępuje młodym ludziom ich rodzinny dom. Wychowawcy w nim pracujący są zobowiązani indywidualnie traktować każdego wychowanka, wszak każdy z nich jest inny, ma inny bagaż doświadczeń, domaga się zaspakajania różnorodnych potrzeb – w innym zakresie i z inną intensywnością.
Z tego właśnie powodu tak ważne jest dla każdego nowoprzyjętego osobnika prawidłowe jego zdiagnozowanie przez kadrę pedagogiczną, w miarę jak najkrótszym czasie. Prawidłowe rozpoznanie potrzeb jest bowiem podstawowym warunkiem sensownej i racjonalnej pracy opiekuńczo – wychowawczej wychowawców, a ich prawidłowe zaspakajanie jest solidnym fundamentem zdrowej osobowości jednostki. Postawy opiekuńcze, ukształtowane pod wpływem oddziaływań pedagogów budzą u podopiecznych wiarę we własną wartość, uczą wartościowego stylu życia.
Nie wykrycie i nie wyrównanie braków i niedostatków opiekuńczo – wychowawczych wyniesionych z domu rodzinnego pociąga za sobą nieodwracalne następstwa. Zwykle jest przyczyną stosowania przez młodych ludzi różnych zachowań zmierzających do ich realizacji - poprzez agresję, przemoc, bunt czy wycofanie manifestują, częściej niż ich rówieśnicy, zachowania niepożądane społecznie, najczęściej prowadzające do patologii społecznej.
Bardzo ważna w pracy opiekuńczo – wychowawczej jest kompetencja i postawa wychowawców pracujących w internacie. Wszyscy powinni być świadomi, że każde ich działanie jest obserwowane i oceniane przez podopiecznych, niejednokrotnie brane przez nich za wzór własnego zachowania. Młodzież jest przecież najsurowszym krytykiem naszego postępowania. Pamiętać należy, że dobry przykład uczy pozytywnych postaw, zły zaś – negatywnych, bo :
„Jeżeli dziecko żyje w atmosferze krytyki,
uczy się potępiać.
Jeżeli dziecko doświadcza wrogości,
uczy się walczyć.
Jeżeli dziecko musi znosić kpiny,
uczy się nieśmiałości.
Jeżeli dziecko jest zawstydzane,
uczy się poczucia winy.
Jeżeli dziecko żyje w atmosferze tolerancji,
uczy się być cierpliwym.
Jeżeli dziecko żyje w atmosferze zachęty,
uczy się ufności.
Jeżeli dziecko jest akceptowane i chwalone,
uczy się doceniać innych.
Jeżeli dziecko żyje w atmosferze uczciwości,
uczy się sprawiedliwości.
Jeżeli dziecko żyje w poczuciu bezpieczeństwa,
uczy się ufności.
Jeżeli dziecko żyje w atmosferze aprobaty,
uczy się lubić siebie.
Jeżeli dziecko żyje w atmosferze akceptacji i przyjaźni,
uczy się tego, jak znaleźć miłość w świecie.
(D.L.Nolte, Czym dziecko żyje, tego się uczy)

BIBLIOGRAFIA :

1.Obuchowski K., Psychologia dążeń ludzkich. Warszawa 1965
2.Pomykało W. (red.), Encyklopedia Pedagogiczna. Warszawa 1997
3.Rubinstejn, Podstawy psychologii ogólnej. Warszawa 1964
4.Góźdź Z., Wychowanie kulturalne w świetlicy internackiej. „Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze”, 1988, nr 3
5.Grądzki K., Działalność opiekuńczo – wychowawcza internatów. „Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze”, 1990. nr 10