Społeczna historia alkoholu

O alkoholu znanym w neolicie, może nawet w paleolicie, a więc przed wieloma tysiącami lat, mówią najstarsze dokumenty, dzieła literackie, kodeksy praw. Na ich podstawie można wyodrębnić 4 podstawowe funkcje alkoholu :
- fizjologiczna – odżywcza, trawienna, energetyczna, przeciwbólowa
- psychologiczna – usuwająca lęki, rozładowująca napięcia, dodająca odwagi, pobudzająca wiarę w siebie i w odniesienie sukcesu
- ekonomiczna – zapewniającą równowagę rynkową, stanowiąca źródło dochodów państwa, jak i sposób uzależnienia gospodarczego
- polityczna – alkohol może być instrumentem władzy, służyć do walki politycznej, być metodą manipulowania społecznościami i narodami, środkiem niszczenia przeciwników politycznych

W różnych okresach historii rozmaite funkcje alkoholu wybijały się na plan pierwszy.. W społeczeństwach pierwotnych alkohol pełnił głównie role fizjologiczne i społeczne, w czasach nowożytnych – ekonomiczne i polityczne.
W społeczeństwach pierwotnych nie było przypadków picia indywidualnego. Była to zawsze czynność społeczna, ułatwiająca kontrolę społeczną. Picie indywidualne pojawiło się znacznie później.
Już w czwartym i trzecim tysiącleciu p.n.e. w Mezopotamii i Egipcie najbardziej rozpowszechnionymi napojami było wino i piwo. Te same alkohole w trzecim tysiącleciu p.n.e. były spożywane również w Chinach. W okresie panowania Grecji i Rzymu, w krajach basenu morza śródziemnego spożywano głównie wino. W związku z popularnością winorośli w średniowieczu, napój ten opanował cały kontynent.
Wynalazek destylacji alkoholu niektórzy przypisują Chińczykom ( na kilkaset lat p.n.e.), inni Arabom ( pomiędzy VIII a X w. p.n.e.). Faktem jest, że destylacja alkoholu upowszechniła się we Włoszech i innych krajach europejskich dopiero w XI w. Pierwsze alkohole destylowane służyły celom medycznym, a ich funkcja konsumpcyjna zaczęła pojawiać się później, w miarę zwiększenia się podaży. W XVIII w. opanowano technologię produkcji wódki z ziemniaków i zastosowano wysokodajne urządzenia, co wzmogło produkcję i wzrost pożycia. Wiek XIX to okres największego rozpicia społeczeństw ! Plaga pijaństwa przetoczyła się przez całą Europę wraz z wielką rewolucją przemysłową, a w Polsce apogeum osiągnęła w czasach propinacji, w latach 40- i 50-tych XIX w. Równolegle ze wzrostem spożycia zwiększyła się liczba ograniczeń i zakazów dotyczących alkoholi. Już 2000 lat p.n.e. wydano zakaz picia alkoholu w armii egipskiej. Stało się to po przegranej bitwie, przed którą cala armia upiła się. Coraz częściej zaczęto dostrzegać społeczne skutki picia. Znalazło to wyraz w kodeksach pranych i w piśmiennictwie. Platon w swoim „Mędrcu” zalecał abstynencję do 18 r.ż., a wstrzemięźliwość – do 30 lat. Zalecał też całkowitą abstynencję dla pewnych kategorii obywateli i zawodów (aparat władzy, sędziowie ).Uważał, że picie rozcieńczonego wina jest przejawem barbarzyństwa. Coraz częściej alkohol zaczęto wykorzystywać do walki politycznej. Już w VII w. p.n.e. okupujący Persję Scytowie, którzy upili się, zostali wybici do nogi podczas pijackiej uczty. „Woda ognista” ułatwiała białym osobnikom rozprawienie się z Indianami. W czasie ostatniej wojny polityka Hitlera zmierzała do złamania ducha oporu społeczeństwa polskiego przez rozpicie go. Spirytusem płacono nawet za dostawy obowiązkowe rolników. Podobną politykę prowadzili Niemcy na okupowanej Ukrainie, a totalitarne władze sowieckie – na całym obszarze swych wpływów.
Napoje alkoholowe spożywano również przy okazji obrzędów rytualnych w erze neolitycznej. Pojawiają się one obok nas już w pierwszych dniach naszego życia – ponieważ świętowanie naszych narodzin odbywa się wśród toastów i brzęku kieliszków. Gdy skończymy nasze życie, prawdopodobnie alkohol będzie spożywany dla uczczenia naszej pamięci przez bliskie nam osoby, przy okazji stypy. A między tymi dwoma momentami będzie tysiące sytuacji, w których kufle piwa, lampki wina lub kieliszki wódki wywołują nastroje, wzruszenia, poczucie lekkości, rozluźnienie ekscytacji, uśmierzenie cierpień, rozweselenie rozczarowań, irytacje, gniew, ból, rozpacz, wstręt czy lęk.
Są wśród tych okazji noworoczne toasty, nastrojowe randki, parapetowe przyjęcia w nowym mieszkaniu, oblewanie awansu, wspólne śpiewy przy imieninowym stole, nocne męskie rozmowy, celebrowanie poważnych świąt i uroczystości, są przyjęcia dyplomatyczne czy wodowanie nowych statków.
Są również domowe noce pełne grozy i płaczu dzieci, rozpacz zdradzonych i bitych żon, śmiertelne wypadki samochodowe, poranny kac i delirium pełne lęku i halucynacji, samobójstwa i wątroby nie do uratowania. Jest więc oczywiste, że ten rodzaj płynów pełni szczególną rolę w naszym życiu i wywiera istotny wpływ na wielu ludzi. Dlatego warto poznać tajemnice działania substancji, która nadaje tym płynom moc decydującą o ich potężnym działaniu, a także uzyskać wiedzę, jak radzić sobie z problemami pojawiającymi się, gdy ta substancja staje się zbyt ważna dla człowieka.

Jak działa ETOH :
Cząsteczki ETOH zawarte w piwie, winie czy wódce nie wymagają trawienia, tak, jak pozostała zawartość tych napojów. Są bardzo małe i zostają w bezpośredni sposób wchłonięte przez organizm. Za pośrednictwem krwiobiegu trafiają szybko do mózgu, a tam, dzięki specyficznym właściwościom chemicznym wywołują odpowiednie efekty psychologiczne – wzbudzają różne reakcje uczuciowe.
ETOH jest usypiaczem i znieczulaczem. Działa na mózg tak, jak środek usypiający, jak np. eter czy chloroform. Jednak usypianie mózgu jest stopniowe i zaczyna się od ośrodków sprawujących kontrolę nad różnymi czynnościami. Osłabienie tej kontroli powoduje chwilowe wyzwolenie niektórych zachowań i dlatego wypicie pierwszych kieliszków jest przeżywane jako stan ożywienia, pobudzenia i ekscytacji. Dopiero trochę później ujawnia się nam prawdziwa natura ETOH, prowadząca do uśpienia i zatrzymania kolejnych czynności mózgu, aż do stanu utraty równowagi i koordynacji, śpiączki, a w końcu do zatrzymania procesów niezbędnych do życia.
Do oceny ilościowego wpływu ETOH na człowieka posługujemy się dwoma podstawowymi miarami. Pierwsza, to ilość alkoholu etylowego zawarta w wypitych napojach alkoholowych. Druga, to stężenie we krwi po wypiciu, decydujące o wpływie alkoholu na nasze myślenie i postępowanie.
Siła, z jaką ETOH wpływa na nasze postępowanie zależy przede wszystkim od aktualnego poziomu alkoholu we krwi, ponieważ to właśnie z krwią dostaje się on do każdego miejsca w naszym ciele. Poziom alkoholu we krwi jest też prawną miarą nietrzeźwości. Określa się go w promilach ( ‰ ), obliczając, ile gramów ETOH znajduje się w 1 litrze krwi :

Istnieją dwie formuły prawne określające kolejne progi nietrzeźwości :
- „stan po wypiciu alkoholu” – od 0,2 ‰ do 0,5 ‰
- „próg nietrzeźwości” – 0,5 ‰ alkoholu we krwi
- „stan nietrzeźwości” – powyżej 0,5 ‰ alkoholu we krwi

Prowadzenie samochodu po przekroczeniu granicy 0,2 ‰ alkoholu we krwi jest zabronione i karane. Około 3 ‰ stanowi dla dorosłego człowieka zagrożenie jego życia. Typowe zatrucia śmiertelne są powodowane przez stężenie 4 ‰ . Im większe stężenie alkoholu we krwi, tym większe są rozmiary zaburzeń reagowania, mylenia i zachowania, które upośledzają sprawność człowieka i zdolność do racjonalnego postępowania.
Stężenie alkoholu we krwi zależy od :
- ilości i rodzaju konsumowanych napojów alkoholowych
- innych czynników takich jak : waga, płeć, budowa ciała osoby pijącej
- czasu konsumpcji

ETOH jest eliminowany z organizmu głównie poprzez spalanie w komórkach wątroby. Szybkość tej eliminacji jest w zasadzie stała i wynosi ok. 10 – 12gr / h u mężczyzn i 8 -10 gr / h u kobiet. Jest to dość wolny proces, który nie ulega przyspieszeniu, a wtedy, gdy człowiek dalej pije, ulega spowolnieniu.
Końcowy efekt spożycia alkoholów zależy nie tylko od stężenia alkoholu we krwi, ale i od innych czynników, które mogą znacznie spotęgować jego działanie. Należą do nich m.in. :
- zmęczenie – człowiek zmęczony staje się bardziej podatny na działanie alkoholu i łatwo może ulegać złudzeniu, że poczucie ożywienia po wypiciu oznacza likwidację zmęczenia fizycznego; tymczasem alkohol nie usuwa zmęczenia, tylko działa znieczulająco
- napięcie wewnętrzne i okoliczności stresowe – nawet niewielkie ilości alkoholu mogą przekształcić zwyczajną niecierpliwość w irytację, rozdrażnienie w agresywne zachowania itp.
- choroba i zażywanie lekarstw – stany chorobowe i niektóre lekarstwa zmieniają stan organizmu, czyniąc go bardziej podatnym na zakłócający wpływ małych dawek alkoholu; może to powodować zupełnie nieoczekiwane reakcje, szczególnie groźne dla kierowców
- palenie papierosów i picie kawy – konsumpcja tych używek działa pobudzająco, ale może wyczerpywać zasoby energetyczne organizmu; picie kawy połączone z alkoholem i paleniem
opóźnia procesy spalania alkoholu w wątrobie, co przedłuża stan nietrzeźwości

Większe dawki alkoholu, charakterystyczne dla przyjętego w Polsce obyczaju pijackiego, działają silnie na wszystkie komórki mózgowe. Alkohol powoduje zmniejszanie sprawności umysłowej i fizycznej. W przekonaniu pijaka jednak – sprawność ta się podwyższa. Pijącemu wydaje się, że myśli szybciej, jaśniej, śmielej, podczas gdy jest wręcz odwrotnie – myśli wolniej, mniej precyzyjnie, banalnie. Nikt jednak na początku nie zwraca na to uwagi, bo wtedy wywołuje to poprawę nastroju, odsuwa złe myśli itp. Ten błogostan nie trwa jednak zbyt długo. Zaczynają się coraz liczniej ujawniać skutki negatywne, ruchy stają się nieskoordynowane, krok chwiejny, splątany język.

Literatura :
1. Falewicz J.K. „ABC problemów alkoholowych”, PARPA
2. HABRAT B. Organizm w niebezpieczeństwie, PARPA
3. PACEWICZ A. Jak pomóc dziecku nie pić, PARPA
4. WORONOWICZ B. T. Alkoholizm jako choroba, PARPA Warszawa 1994