Program profilaktyczny przeciwdziałania przemocy i agresji w szkole "Agresji NIE"

PROGRAM PROFILAKTYCZNY
PRZECIWDZIAŁANIA
PRZEMOCY I AGRESJI W SZKOLE

W GIMNAZJUM IM.JANUSZA

KORCZAKA W STRZAŁKOWIE

AGRESJI „NIE”

mgr Anna Machowska

STRZAŁKOWO 2010

WSTĘP

Coraz częstszym zjawiskiem pojawiającym się wśród dzieci i młodzieży jest wzrost zachowań agresywnych. Narastające stare i pojawiające się nowe problemy społeczne, takie jak alkoholizm, przestępczość, bezrobocie, mają niebagatelne znaczenie w kontaktach międzyludzkich, wśród których znaczące miejsce zajmuje agresja i przemoc.
I POJĘCIE AGRESJI
W literaturze możemy spotkać bardzo wiele definicji agresji. Autorzy zajmujący się tym zagadnieniem przytaczają wiele określeń. A.Frączek uważa, że „przez agresję należy rozumieć zachowanie zorientowane na zadanie krzywdy innym osobom” , Jenö Ranschburg określa agresję jako „ każde zamierzone działanie mające na celu wyrządzenie komuś krzywdy lub czemuś szkody, straty lub bólu”
Agresja to nawyk napastowania, a agresywność może być trwałą cechą charakteryzującą całą osobowość człowieka uważa A.Buss. Wymienia on cztery czynniki determinujące siłę agresywności u danej jednostki:
• Częstość i intensywność doznanych napaści, frustracji i przykrości
• Stopień wzmacniania agresywnego czy napastliwego zachowania, czyli jak często pojawiają się następujące zjawiska: zmniejszenia gniewu po „wyładowaniu się” w postaci zbicia lub zwymyślania kogoś, wyeliminowanie przykrych bodźców zewnętrznych przez użycie siły fizycznej, czy też siłowej
• Facylitacja społeczna – rówieśnicy bądź członkowie rodziny dostarczają modeli zachowań agresywnych, na których dana jednostka może się wzorować
• Temperament każdej jednostki

Agresja współcześnie definiowana jest jako świadome i celowe zachowanie fizyczne lub werbalne, skierowane przeciwko komuś lub czemuś, zmierzające do wyrządzenia krzywdy lub szkody. Charakterystyczna dla zachowań agresywnych jest równowaga w sile psychicznej lub fizycznej pomiędzy osobami. Ta równowaga oznacza, że druga osoba ma zbliżone możliwości zarówno, jeżeli chodzi o zachowania agresywne, jak i zdolności do skutecznej obrony. Natomiast o przemocy można mówić w wypadku nierównowagi sił, wtedy gdy osoba posiadająca przewagę fizyczną lub psychiczną używa jej przeciw osobie słabszej. W przypadku przemocy stosowane są te same formy zachowań jak w przypadku agresji, a więc przemoc fizyczna
i werbalna.

II PRZEJAWY AGRESJI

Wachlarz zachowań agresywnych jest bardzo bogaty, dlatego ich klasyfikacja jest różnorodna. Wyróżnia się:
- agresję fizyczną i słowną oraz agresję czynną i bierną
- agresję społeczną niszczącą oraz agresją prospołeczną, która służy interesom pojedynczego człowieka
- agresję w formie izolowania się, agresję w formie demonstrowania oraz agresję
w formie ataku
- agresję jako instynkt, agresję jako reakcję na frustrację, agresję jako nabyty popęd
- agresję jako nawyk, czyli zachowanie wyuczone przez wzmacnianie.

W szkołach najczęściej można spotkać przejawy agresji :
- w zakresie agresji fizycznej: pobicia i bójki, kopanie, plucie, niszczenie cudzych rzeczy, odbieranie siła, niszczenie sprzętu szkolnego, wymuszenia pieniędzy
- w zakresie agresji słownej – grożenie biciem, napastliwe wypowiedzi – atak słowny, straszenie, groźby, przezywanie, ordynarne odzywki, wyśmiewanie się, ośmieszanie,
- w zakresie agresji niewerbalnej: grożenie pięścią i pokazywanie nieprzyzwoitych gestów, chowanie rzeczy, rozmyślne wykluczanie z grupy czy działań (izolowanie)

III PRZYCZYNY ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH
• bezrobocie w rodzinie, bieda, marginalizacja społeczna,
• przemoc i niewydolność wychowawcza rodziny,
• niska samoocena,
• zatarte granice, brak pozytywnych wzorów,
• brak jasno określonych norm etycznych i moralnych,
• używanie substancji psychoaktywnych,
• niepowodzenia szkolne,
• niezaspokojenie pragnień i potrzeb,
• przynależność do nieformalnych grup i subkultur,
• gloryfikacja przemocy w mediach

IV PORTRET AGRESORA I OFIARY
AGRESOR
Typowy agresor to osoba, która stosuje przemoc wobec rówieśników, ma małą samokontrolę i tendencję do zachowań agresywnych wtedy, gdy przeżywa strach lub stres. Stosuje agresję i przemoc, gdy cierpi z powodów osobistych, rodzinnych i społecznych. Łatwo wpada we frustrację, jest impulsywny, chce panować nad otoczeniem, podporządkowuje sobie innych i czerpie z tego satysfakcję. Najczęściej wychowuje się w rodzinach z licznymi problemami (alkoholizm, przestępstwa, przemoc, rozwody, itp.), gdzie dorośli stosują podwójne wzorce zachowań (np. co innego mówią, a co innego robią). Agresorzy czerpią korzyści materialne i psychiczne ze swojej przemocy. Ich ofiary muszą dostarczać im np. papierosy lub inne rzeczy, mające dla nich wartość.
Dzieci agresywne:
• dokuczają, wyśmiewają, ośmieszają, przezywają, robią sobie żarty - bijąc popychając, kopiąc - swoją agresję kierują głównie do słabszych, bezbronnych,
• mają potrzebę dominacji wobec innych, chcą ich podporządkować sobie, używając groźby i siły, bronią własnych praw, lekceważąc prawa innych,
• łatwo popadają w gniew, są impulsywni, sfrustrowani,
• nie umieją poradzić sobie z trudnościami i przeciwnościami, trudno jest im stosować się do ogólnie przyjętych reguł,
• generalnie są nastawieni "na nie", przyjmują postawy wrogie,
• są zadowoleni z własnych zachowań, bez poczucia wstydu i winy,
• mają łatwy kontakt z otoczeniem, umieją się wybronić w trudnej sytuacji, mają na wszystko odpowiedź,
• są biegłe w udawaniu,
• dość wcześnie prezentują zachowanie antyspołeczne tj. kradzież, wandalizm, picie alkoholu.

OFIARA
To najczęściej osoba, która ma niską samooceną, niepewna, ostrożna, wrażliwa, która jest:
• przezywana, wyśmiewana, ośmieszana, poniżana, zmuszana do posłuszeństwa, obwiniana, nie jest akceptowana przez innych,
• w desperacki sposób próbuje zdobyć akceptację agresorów (np. kradnie dla nich),
• strach, zamknięcie w sobie i negatywne wyobrażenie o sobie powoduje, że nie jest zdolna do wyrażania swoich uczuć i dobrej komunikacji z otoczeniem,
• jest wyizolowana, samotna,
• ma nieoczekiwane zmiany nastroju - irytacje i nagłe wybuchy,
• ma trudności w wypowiadaniu się,
• może sama używać przemocy wobec słabszych od siebie,
• nagle nie lubi szkoły i unika chodzenia do niej,
• spóźnia się do szkoły, w szkole trzyma się blisko nauczycieli lub innych dorosłych,
• traci zainteresowanie nauką i ma z nią kłopoty,
• ma trudności z zabraniem głosu w klasie, sprawia wrażenie niespokojnej
i niepewnej siebie,
• często skarży się na bóle głowy, brzucha (zwłaszcza rano), nie ma apetytu,
• ma siniaki, rany, zadrapania, okaleczenia, podarte ubrania, zniszczone rzeczy osobiste, czego nie można wyjaśnić w racjonalny sposób, a co oznacza, że powstały w wyniku fizycznych na nie napadów.

V SPOSOBY ZAPOBIEGANIA AGRESJI
Zapobieganie agresji wśród młodzieży jest trudne i złożone, wymaga czasu, nakładów finansowych, zaangażowania różnych instytucji. Młodzież uczy się przemocy w ciągu wielu lat i z różnych źródeł.
Niezastąpioną metodą jest zapewnienie dziecku miłości, bezpieczeństwa
i akceptacji. Przede wszystkim rodzina powinna wyposażyć dziecko w mechanizmy, które umożliwiłyby mu kontrolę emocji. Skuteczną metodą jest zastosowanie wzmocnień pozytywnych oraz kary psychologiczne tzn. manifestowanie przykrości, jaką naganne zachowanie sprawiło.
Istotne w zapobieganiu agresji jest wyposażenie młodzieży w umiejętność radzenia sobie z bezradnością i lękiem w momencie zagrożenia, a także sposobów obrony przed agresją innych lub własną, która budzi się w ofiarach, gdy nie potrafią poradzić sobie z otaczającym złem. Można to uczynić poprzez budowanie i realizację programów profilaktycznych.
Środki zaradcze zapobiegające fali agresji w szkole są ograniczone. Można jednak wprost oddziaływać na osobowość uczniów poprzez propagowanie zachowań prospołecznych, przestrzeganie prawa poprzez pracowników szkoły, organizację czasu wolnego, rozwijanie zainteresowań.
W działaniach profilaktycznych powinniśmy pamiętać o wpajaniu młodzieży ogólnych zasad profilaktyki agresji: umiejętności samooceny, rozpoznawania swoich emocji, przestrzegania jasno określonych norm i zasad postępowania, kontrolowania emocji, uczenia empatii, umiejętności stosowania asertywności.

Bibliografia:

Frączek A., Studia nad uwarunkowaniami i regulacją agresji interpersonalnej, Wrocław 1985
Frączek A., Agresja wśród dzieci i młodzieży, Kielce 1996
Grochulska J., Reedukacja dzieci agresywnych, Warszawa 1982
Karkowska M., Czarnecka W., Przemoc w szkole, Kraków 1995
Kołodziejczyk J., Agresja i przemoc w szkole, Kraków 2004
Kuma J., Agresja i przemoc we współczesnym świecie, Warszawa 1998
Lewczuk E., Agresja wśród dzieci i młodzieży, Warszawa 1999
Pospiszyl I., Razem przeciw przemocy, Warszawa 1999
Ranschburg J., Lęk, gniew, agresja, Warszawa 1993
Skorny Z., Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się, Warszawa 1968
Stach R., Zachowania agresywne, Wrocław 1989


PROGRAM „AGRESJI NIE” obejmuje:
1. działania ogólnoszkolne
- badania określające rodzaje agresji występującej na terenie szkoły
- wprowadzenie do realizacji programu profilaktycznego dla wszystkich uczniów naszego gimnazjum
- współpraca z rodzicami
2. działania wewnątrzklasowe
- opracowanie klasowych kodeksów zasad przeciwko przemocy
- realizacja programu profilaktycznego
- pedagogizacja rodziców
3. działania indywidualne
- rozmowy z uczniami
- szukanie sposobów rozwiązywania konfliktów
- profesjonalna pomoc dla rodziców i uczniów

CELE GŁÓWNE:
1.Eliminowanie zachowań agresywnych i przemocy wśród młodzieży.
2.Wzrost poczucia bezpieczeństwa ucznia w szkole.
CELE SZCZEGÓŁOWE:
1.Dostarczenie wiedzy na temat praw człowieka, dziecka i ucznia oraz procedur postępowania w przypadku łamania zasad.
2.Dostarczenie wiedzy na temat przyczyn zachowań agresywnych.
3.Wykształcenie umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz radzenia sobie z sytuacją przemocy i agresji.
4.Integracja uczniów w szkole i wzmocnienie więzi.

SPOSÓB REALIZACJI
Opracowanie niniejszego programu poprzedziło rozpoznanie sytuacji w szkole za pomocą ankiet przeprowadzonych wśród uczniów, nauczycieli i rodziców
w ostatnich latach przez naszą szkołę, rozmów z pedagogiem szkolnym, nauczycielami oraz własnych obserwacji. Zebrane informacje dostarczyły mi wiadomości na temat różnych przejawów agresji , przyczyn, źródeł jej powstania . Okazuje się , że takie formy jak: obrażanie i wyśmiewanie, potrącanie lub przewracanie umyślne, upokarzanie przez starszych, zaczepianie i bicie bez powodu, niszczenie własności osobistej, wulgaryzmy to nie rzadkość. Trudności
w nawiązywaniu pozytywnych kontaktów z innymi wynika z braku rozpoznawania własnych uczuć, braku poczucia własnej wartości. Wynikające z diagnozy sugestie oraz obserwacja skłoniły mnie do opracowania programu pod hasłem „AGRESJI – NIE” Ma on zapobiec zachowaniom agresywnym i poprawić wzrost poczucia bezpieczeństwa ucznia w naszej szkole oraz pomóc w dokonaniu właściwego wyboru życiowego.
Do tej pory w ramach przeciwdziałania agresji w naszej szkole realizowano tematy dotyczące przemocy na lekcjach wychowawczych, lekcjach WOS-u , podczas spotkań z rodzicami, przygotowano prezentację multimedialną, zorganizowano spotkania
z kuratorem sądowym, spotkania z policjantami. W celu poprawy poczucia bezpieczeństwa założono monitoring na korytarzach szkolnych i boisku szkolnym oraz wprowadzono identyfikatory dla uczniów i nauczycieli.

Cele programu profilaktycznego „Agresji NIE” realizowane będą przez następujące działania:
• opracowanie klasowych kodeksów zasad przeciwko przemocy (uczniowie + wychowawcy)
• poszerzanie wiedzy i umiejętności uczniów w zakresie komunikacji, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie z własną złością i agresją innych.
- cykl zajęć z zakresu profilaktyki przemocy i agresji w szkole w ramach godzin wychowawczych np. Co to jest przemoc?, Jak powstają konflikty?, Radzę sobie z sytuacją trudną.
• udział nauczycieli w konferencjach i warsztatach o tematyce przemocy i agresji,
• organizacja i udział w spotkaniach szkoleniowych i kursach doskonalących umiejętności wychowawcze,
• współpraca z organizacjami pozarządowymi i instytucjami działającymi na rzecz bezpieczeństwa uczniów oraz zapobieganiu przemocy: Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Komisariat Policji, Sąd Rejonowy, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie
• utworzenie Punktu Konsultacyjnego dla uczniów z problemami emocjonalnymi w celu wypracowania umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych (psycholog)
• dzień poświęcony przeciwdziałaniu agresji w szkole: „Wznieś serce nad zło”
• ogólnoszkolne zebrania rodziców – pedagogizacja rodziców. Wyposażenie rodziców w odpowiednią wiedzę na temat agresji (źródeł i sposobów zapobiegania).
• zorganizowanie konkursu plastycznego (wykonanie plakatów o agresji na lekcjach plastyki)
• wydanie szkolnej gazetki okolicznościowej poświęconej problematyce przemocy i agresji w szkole
• prezentacja literatury dotyczącej agresji wśród młodzieży
• sporządzenie wykazu adresów instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy

EWALUACJA PROGRAMU:

Sprawdzenie czy opracowany program przyniósł oczekiwane rezultaty będzie oparte na przeprowadzeniu ankiet, wywiadów, obserwacji zachowań uczniów, ich reakcji, postaw społecznych oraz stopnia zainteresowania zajęciami. W ten sposób zostanie sprawdzona efektywność działań wytyczonych w programie. Pozwoli to udoskonalić program w następnych latach. Po zakończeniu wszelkich działań zostanie opracowany pisemny raport, z którym zostaną zapoznani nauczyciele, rodzice i Samorząd Uczniowski.