Wartości nadające sens ludzkiemu życiu

Każdy człowiek niezależnie od tego, w jakiej epoce żył, jakie miał poglądy, wierzenia, zapatrywania zawsze zastanawiał się i zadawał sobie pytania, „Po co ja właściwie żyję?, Jaki jest cel mojej egzystencji na świecie, jak powinienem żyć, żeby żyć właściwie?” Aby odpowiedzieć na te pytania należy zapytać:, „czym jest życie?” Odpowiedzi na to pytanie udzieliła nam miniona literatura. Za przykład może posłużyć nam tekst Juliana Tuwima, który mówi: „ Życie jest to krótki, pogodny wiersz”. Podmiot wyraża radość z samego faktu istnienia. Radość ta wynika z poczucia własnej siły, potęgi oraz jedności z naturą, poczucia, że świat należy do niego, a on do świata. Kochanowski we fraszkach przedstawia życie jako żart, zabawę. Mickiewicz w „ Pieśni Filaretów” nawołuje „ Hej, użyjmy żywota!” „Wszak żyjem tylko raz”. Judym, bohater „Ludzi Bezdomnych” ( Żeromskiego) szukając celu w życiu, chce walczyć ze złem na świecie, ludzką krzywdą, niesprawiedliwością, o szczęście dla innych, rezygnując ze szczęścia osobistego. Albert Camus w „Dżumie” przekazuje myśl, że sens życia można znaleźć w konsekwencji działania, pomocy innym.
Jednak to my, każdy z nas z osobna wybieramy, kim chcemy być i po co żyjemy. To jest wyłącznie Nasza decyzja. Prawdą jest, że niektórzy ludzie nigdy poważnie nie zastanawiają się nad głębszym sensem żywota. Zadawalają się pożytkami czerpanymi z życia, nie mają sposobności do refleksji nad problemami własnego życia, traktując tego typu rozmyślania jako bezsensowne marnowanie czasu. Kaczmarek S. uważa, że „właściwe zrozumienie sensu życia napawa człowieka wiarą w siebie, wskazuje mu kierunek działania zgodny z własnym powołaniem i rolą w społeczeństwie”. I dalej: „Jest sprawą ważną uświadomienie sobie sensu życia, albowiem od tego zależy formowanie się osobowości ludzkiej, jedność myślenia i działania właściwa wszechstronnie rozwiniętemu człowiekowi, a zwłaszcza człowiekowi należącemu do socjalistycznego społeczeństwa.” Poczucie sensu życia jest doświadczeniem egzystencjalnym, rodzi się z samej rzeczywistości, w której człowiek żyje, jest związana z wyborem określonych wartości z określonym stylem istnienia. Człowiek żyje w przeświadczeniu, że właśnie tak warto żyć, nawet, jeśli takie życie nie prowadzi do sukcesów materialnych lub nie zapewnia społecznego znaczenia. Sens życia nie zawsze można sprowadzić do zespołu wartości instrumentalnych, bo wyraża się także - lub jedynie – w wierności wartościom. „ Człowiek jest stworzeniem, które chce i potrafi żyć na własne ryzyko, stworzeniem, który na wszelkie:, „dlaczego” odpowiada dumnie:, „bo takie są moje obyczaje”. Warto przypomnieć, że Henryk Elzenberg sens rozumiał jako „ aksjologiczne uzasadnienie czegoś, w tym przypadku życia. Sens życia nadają, twierdził, tylko cele wartościowe, a nie jakiekolwiek, dowolne cele”.
Wielu z nas zadaje sobie pytanie, jak to się dzieje, że w naszym świecie, którym rządzą prawa cywilizacji tak często dochodzi do aktów barbarzyństwa, przejawiającego się w agresji, nietolerancji, nienawiści i przemocy. Gdzie nie obowiązują prawa rozumu, gdzie ludzie nie kierują się zdrowym rozsądkiem, gdzie wyznaje się wartości sprzeczne z ogólnie przyjętymi normami postępowania, lub gdzie nie wyznaje się żadnych wartości? Szczepański uważa, że wartości to: „dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmą postawę szacunku, przypisują im ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus”. Na ogół przyjmuje się, iż pojęcie wartości stanowi podstawową kategorię aksjologii ( nauki o wartościach) i że oznacza ona „ to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich” - M. Łobocki. Podobnie słowo wartość zdefiniował S. Kowalczyk: „ Wartością jest to, co jest przedmiotem pożądania, co jest upragnione przez człowieka, co jest celem jego zabiegów”.
Trudno sobie wyobrazić życie bez zasad, celów i wartości. Świat, w którym żyjemy, jest światem wartości. Można w nim wyróżnić wartości ekonomiczne, estetyczne, moralne, prawne poznawcze i religijne. Jeśli niektóre z nich są przez człowieka preferowane i szczególnie wysoko cenione, tworzy się wówczas hierarchia wartości. „Wartości się nie nabywa, nie pozyskuje. Co najwyżej jest wspomaganiem człowieka w odkrywaniu świata wartości i ustaleniu własnego stosunku do nich, identyfikowaniu oraz krystalizowaniu w ten sposób sensu życia”. - Dz. Jankowski. Człowiek niepewny swojej wartości, gotów jest zrezygnować z hierarchii wartości w ogóle, niż zająć na jej szczeblach miejsce niegodne jego ambicji. Zjawisko to zmierza do zniesienia wszystkich możliwych hierarchii we wszystkich możliwych dziedzinach. Trudno jednak wyobrazić sobie życie bez zasad, celów i wartości. Kiedy sami nie potrafimy dostrzec hierarchii wartości w ogóle, wtedy znajdą się tacy, którzy nam ją wskażą i co więcej zmuszą do jej przestrzegania? Życie, bowiem nie znosi pustki, a więc nie może być pustki wartości, może być tylko tak, że lepsze zostają zastąpione gorszymi. Wtedy prawa, wg których mamy żyć zostaną nam narzucone z zewnątrz i zwykle kłócą się z naszym sumieniem.
Życie człowieka jest procesem realizowania wartości. Człowiek jako osoba wolna dokonuje wyboru wartości, czyli tego, co uważa za ważne, cenne dla jednostki i społeczeństwa, co jest godne wysiłku, poświęcenia, co stanowi cel dążeń ludzkich. Odkrywanie, przyjmowanie i prowadzenie życia zgodnie z przyjętym systemem wartości jest celem wychowania i samowychowania. Często źródłem wiary w sens życia są dla ludzi wartości takie jak rodzina, ojczyzna, pokój. Kryje się za tym wizja świata harmonijnie urządzonego, w którym ze spokojem możemy myśleć o przyszłości naszych dzieci, cieszyć się pracą, z której mamy korzyści materialne i którą wykonujemy z pożytkiem dla innych ludzi. Kiedy tak wyobrażamy sobie świat i nasze w nim życie, to wydaje nam się, że żyjemy w „sferze” wartości czystych, które nie podlegają przemianie toczącego się wokół świata? Są nimi dobro, prawda i piękno. Odkrywając je w codziennym życiu zaczynamy wierzyć, że nasze wysiłki nie idą na marne, bo mamy cel, który „mimo różnych odmian naszego losu nigdy się tak naprawdę nie zmienia, chociaż może się nam ukazywać w różnej postaci. „Wartości się nie nabywa, nie pozyskuje. Co najwyżej są wspomaganiem człowieka w odkrywaniu świata wartości i ustalaniu właściwego stosunku do nich, identyfikowaniu oraz krystalizowaniu w ten sposób sensu życia?.·-Jankowski Dz. W warunkach szybkich przemian społecznych, politycznych i ekonomicznych rozwijają się nowe wartości a dotychczas istniejące zyskują nowy profil lub podlegają procesom destabilizacji. Zmieniają się nie tylko pojedyncze wartości, ale także całe systemy wartości. Nasuwa się wobec tego pytanie: czy wszystkie wartości są zmienne i czy istnieją wartości trwałe, ogólnoludzkie, ponadczasowe, uniwersalne?. Z całą pewnością tak.
Kształtowanie pożądanej hierarchii wartości winno przejawiać się w stawaniu coraz lepszym. Człowiek dokonując wartościowania, powinien odrzucić wartości pozorne, a także rezygnować z wartości niższych na rzecz wartości wyższych i najwyższych. Wydaje się, że takimi wartościami są dla wielu z nas wartości chrześcijańskie, ponieważ wyrosły ze zrozumienia natury człowieka, a nie jedynie z wiary. Dają one gwarancję normalności i przetrwania życia. Są podstawowym stymulatorem rozwoju umysłowego, kulturowego, społecznego i moralnego ludzkości. Ich akceptacja zapobiega i przeciwdziała dehumanizacji różnych dziedzin życia, występowaniu patologii społecznej, groźbie zagłady ekologicznej lub atomowej.
Do podstawowych wartości uniwersalnych zalicza się prawo do życia, pokój, tolerancję, wolność, dobroć, prawdę, pracę, sprawiedliwość, miłość. Prawo do życia dotyczy biologicznego istnienia oraz nienaruszalności organizmu. Wiąże się nierozerwalnie z potrzebą zachowania pokoju, jako warunku pomyślnego rozwoju ludzkości i przetrwania gatunku. Poszanowanie życia ludzkiego to również poszanowanie godności, przejawiające się w tolerancyjnym nastawieniu do przekonań, poglądów i sposobu życia każdego z nas. Tolerancja wymaga, żeby człowieka wyrażającego odmienne od naszych poglądy nie traktować jak wroga, lecz starać się zrozumieć i uszanować jego racje, poglądy i prawa.
Także „praca ludzka ma swoją wartość etyczną, która wprost i bezpośrednia pozostaje związana z faktem, iż ten, kto ją spełnia, jest świadomym i wolnym”.
Do wartości ogólnoludzkich należy także prawda. Jest ona wartością, dzięki której człowiek zachowuje swoją osobową integralność, bez prawdy ginie lub degeneruje się. Poprzez dążenie do prawdy człowiek wiele się uczy, poznaje historię, odkrywa to, co nie znane, wgłębia się w różne tajemnice, rozwija swoją osobowość i kształtuje charakter. Prawda jest też fundamentem wolności, warunkuje uzyskanie wewnętrznej wolności człowieka. Jednak prawda może być zarówno budująca, jak i niszcząca, w zależności od tego, jak została wykorzystana. Od dawna różne doktryny religijne i filozoficzne wskazywały na to, że w życiu należy kierować się prawdą. Naukę taką głosił Jezus, co potwierdzają słowa Ewangelii św. Jana: „Na to narodziłem się i na to przyszedłem na świat, aby prawdzie dać świadectwo. Każdy, kto kocha prawdę, słucha głosu mego”. Problem prawdy jest ważnym tematem utworu Henryka Ibsena „ Dzika kaczka”. Jest to dramat opowiadający o nieszczęściu spowodowanym przez rygorystyczne kierowanie się prawdą w społeczeństwie opartym na kłamstwie. Można tutaj zadać pytanie: czy zawsze należy głosić prawdę? Czy nie lepiej czasem zataić ją dla czyjegoś dobra?
Nieraz, bowiem okazuje się, że ukrywanie prawdy czy nawet świadome kłamstwo może przynieść znacznie lepsze skutki niż nie przemyślane
„ apostolstwo prawdy”. Możemy to zauważyć wtedy, gdy mamy do czynienia z ludźmi chorymi na AIDS czy na raka. Drobne kłamstwo może w tej sytuacji zdziałać cuda, daje choremu iskierkę nadziei, wiarę i siłę na powrót do zdrowia.
Wartością ogólnoludzką jest także sprawiedliwość. Jednak najważniejszą z wszystkich wartości jest miłość, rodzina, szczęście itd., ponieważ ogniskują w sobie wszystkie inne wartości. Są one nieustannie zagrożone przez nasze spontaniczne i niekontrolowane zachowania oraz niezależne od jednostki obiektywne nieszczęśliwe przypadki. Niektórzy optymiści twierdzą:, „że grożące nieustannie ludzkiemu życiu zło można wyeliminować za pomocą racjonalnych recept, postępowych ideologii i instytucji lub produkowanych przez naukę technik”. Nie mają jednak racji. A. Holland w filmie „ Julia wraca do domu” ukazuje, że różnorodne formy irracjonalności i tragizmu są nieusuwalnym składnikiem ludzkiej egzystencji. Nie powinno to jednak skłaniać do radykalnego pesymizmu traktującego życie ludzkie jako zjawisko absurdalne i pozbawione sensu. Prawdziwa mądrość polega na umiejętności łączenia w indywidualnym życiu dwóch rzeczy, które na pierwszy rzut oka pogodzić się nie dają. Wystarczy zachowanie pełnej świadomości w codziennym życiu. Oczywiście, aby osiągnąć stan pełnej świadomości potrzeba pewnej dyscypliny, praktyki, koncentracji, skupienia i działanie zgodnie z dobrymi intencjami i wartościami. W codziennym życiu możemy osiągnąć taki stan pełnej świadomości, o ile w swoim postępowaniu będziemy się kierować miłością w stosunku do najbliższych, a miłosierdziem w stosunku do wszystkich ludzi.
We współczesnym świecie, w którym istnieje mnóstwo sprzecznych ze sobą idei, światopoglądów, szczególnie młodzi ludzie potrzebują wartości, aby życie ich i innych ludzi nie straciło ludzkiego charakteru. Przekazywanie młodemu pokoleniu wartości wynikających z godności człowieka jest skarbem nieodzownym do prawidłowego współżycia w społeczeństwie, do kształtowania szacunku do samego siebie i swojego zdrowia. Brak odpowiedniego systemu wartości uniemożliwia, bowiem życie zgodne ze swoimi aspiracjami i możliwościami. Wychowujmy, więc tak młode pokolenie, by poszukiwało prawdy, ukochało ją i konsekwentnie tą prawdą żyło, by czyniło dobro. Bo „jeśli dobro jest żywiołem człowieka, to jego życie ma sens, gdyż mają sens zarówno cele, do których zmierza, jak i chwile, które przeżywa. Sens tkwi w dobru, które czynimy, a nie w tym, ile osiągamy celów lub ile chwil szczęśliwych przeżyjemy. Sens dążenia do celu, jak i przeżywania chwil życia tkwi, bowiem w dobru”. Uczmy młodych by szukali piękna w sobie i wokół siebie, by dbali o otaczającą nas przyrodę, by żyli zgodnie z wartościami, z Bogiem, samym sobą i drugim człowiekiem. W świecie, w którym więcej znaczy „ mieć” niż „być”, w którym podstawową wartością staje się pieniądz i dobra materialne, trzeba wychowywać do wartości.


1.Mickiewicz A: Wiersze, op. Zgorzelski Cz. Warszawa 1982 s.16
2.Kaczmarek S: Rozważąnia o życiu ludzkim, Wiedza Powszechna 1979, s.9-10
3.Suchodolski B : Kim jest człowiek, Wiedza powszechna1974, s.262
4.Elzeberg H: Z Filozofii kultury, „ Znak” Kraków 1991s.375 i n
5.Cichoń W: Wartości, człowiek, wychowanie, Kraków 1996 s.321
6.Cichoń W: 1996 op. cit.298
7.Cichoń W: 1996 op. cit.296
8.Jankowski Dz: Pedagogika Kultury, Studia i Koncepcje Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 200 Ibidem, s.76
9.Jan Paweł II: Laborem Exercens, O Pracy Ludzkiej, Wydawnictwo” TUM”, Wrocław 1995 s.21
10.Tłu.Kowalski S.: Pismo Święte Nowego Testamentu, Ewangelia wg Jana „Pierwsze przesłuchanie”, Instytut Wydawniczy „ Pax” 1980, s.1980
11.Tekst pochodzi z portalu, Gazeta. pl-www. Gazeta.pl
12.Gadacz T: O umiejętności życia, Wydawnictwo „ Znak”2005 s.224