Wyzwolenie Chełmży - scenariusz uroczystości

Prezentacja1
Początki miasta.

Scenka 1
Dwie osoby wchodzą na scenę z plecakami, rozwijają mapę, oglądają przewodnik.
Osoba1
Wiesz, że z tym miastem związane są pewne legendy, np. o błogosławionej Jucie. Podobno Juta, wracając z Chełmży od trędowatego, którym się opiekowała, zabłądziła w lesie w Bielczynach. Nie mogła znaleźć drogi, bo nagle nadeszła burza i zrobiło się ciemno. Pustelniczka zaczęła prosić o pomoc Boga i prośby zostały wysłuchane – chmury zniknęły i pokazało się słońce.
Osoba 2
Na pamiątkę tego zdarzenia jezioro w tym miejscu jest bardzo płytkie i nawet silny wiatr nie porusza na nim płaskiego lustra wody.
Wchodzi Błogosławiona Juta, pada na nią światło.
Juta:
Urodziłam się w Turyngii. Za mąż wyszłam bardzo wcześnie, za Sangerhausena. Moje małżeństwo trwało krótko, mąż bowiem zginął w czasie pielgrzymki do Ziemi Świętej. Po odchowaniu dzieci rozpoczęłam życie pielgrzyma i żebraka. W czasie swoich wędrówek zetknęłam się z mistyczką Mechtyldą z Magdeburga. Cztery lata wspierałam chrześcijan w Prusach. Teraz osiadłam w pustelni w Bielczynach pod Chełmżą. Wczesnym rankiem udaję się na mszę świętą do kościoła w Chełmży, otaczam opieką chorych i bezdomnych...
Osoba 2
Juta umarła 12 maja 1260 roku i została pochowana w Chełmży, mówią, że po jej śmierci katedra chełmżyńska napełniła się zapachem kwiatów.

Prezentacja 2
Katedra

Wbiega gazeciarz- zmiana czasu lata 1917-1920
Gazeciarz
Kupujcie gazety! Kupujcie gazety! Polska u progu niepodległości!

Piosenka niepodległościowa

Narrator 1
W grudniu 1917 roku przybył do Chełmży w charakterze wikarego ks. Józef Wrycza. Z jego inicjatywy Zawiązało się w Chełmży 26 grudnia 1917 roku tajne Towarzystwo Młodzieży Polskiej. Jego celem był „kult czynu narodowego na miejsce dotychczasowego bezładu i apatii w społeczeństwie polskim... wyrobienie silnego poczucia narodowej jedności i godności polskiej.” Członkowie Towarzystwa słuchali wykładów z historii Polski, z dziedzin wojskowych, uprawiali ćwiczenia sportowe, ćwiczyli śpiew i marsze.
Narrator 2
Duża aktywność polskich organizacji na polu narodowym w Chełmży oraz zdecydowana przewaga liczebna ludności polskiej sprzyjały konspiracji o charakterze zbrojnym. Powstały: Straż Bezpieczeństwa, Straż Ludowa, Towarzystwo Młodzieży Polskiej oraz Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ. Wyżej wymienione organizacje weszły w skład tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza, której działaczami stali się ks. Józef Wrycza, Stanisław Michalski i Bolesław Dzięgielewski.
Scenka 2
Rodzina siedzi przy stole, mąż czyta gazetę.
Mąż rzuca gazetę na stół, jest oburzony.
No nie, tego już za wiele!
Żona
Co się stało? Dlaczego jesteś taki oburzony?
Mąż
Wyobraź sobie... wskazuje na artykuł w gazecie... niemiecki oficer podnosi rękę na dziecko, siedmioletnie dziecko!
Żona Kręci głową z niedowierzaniem.
To niemożliwe!
Mąż
Jak to nie, posłuchaj, odczytuje fragment z gazety, niemiecki oficer zdarł z głowy chłopca rogatywkę i obił go nią...
Żona: Źle się dzieje, skoro bije się dzieci i traktuje je jak wrogów, jakie nas czasy czekają?

Muzyka Chopina

Scenka 3

Narrator 1
Początek stycznia 1919 roku przyniósł w Chełmży dalsze napięcie stosunków między Polakami a Niemcami, w tym kontekście zamiar zorganizowania przez Polaków w Chełmży w lutym 1919 roku uroczystości kościelnej, połączonej z poświęceniem sztandaru przywiezionego przez ks. Wryczę z Poznania i powitaniem powracających z wojny żołnierzy Polaków, wzbudził wśród władz niemieckich obawy, że ta uroczystość może być sygnałem do walki.
Narrator 2
Powyższa sytuacja stała się podstawą decyzji niemieckich władz wojskowych z 25 stycznia 1919 o skierowaniu do Chełmży oddziału Grenzschutzu pod wodzą Gerharda Rossbacha.
Zbierają się ludzie i rozpamiętują ostatnie wydarzenia.
Chełmżanin 1
Podobno Rossbach przybył do miasta na rozmowy z władzami.
Chełmżanin 2
To prawda, aleśmy mu powitanie zgotowali! Nieźle mu się dostało, ludzie, jak zobaczyli jego samochód, od razu rzucili się na niego. Poturbowali go i zerwali szlify oficerskie.
Chełmżanin 3
Uciekał, aż się kurzyło, tylnym wejściem. Teraz żąda oddania wszelkiej broni, bo jak nie, to zacznie ostrzeliwać miasto!
Chełmżanin 1
Na pewno tu wróci, strach myśleć, co zrobi.
Słychać wystrzały.
Narrator 1
Grupa Polaków około 20 osób zajęła pozycje na tzw. Nowym Cmentarzu, skąd spodziewano się nadejścia żołnierzy Grtenzschutzu .
Relacja uczestnika zdarzeń Jana Dejewskiego:
„Mieliśmy 2 karabiny maszynowe, oraz broń, którą wydał nam magistrat, rozlokowaliśmy się na cmentarzu i zaczęliśmy ostrzeliwanie, Niemcy odpowiedzieli nam zmasowanym ogniem, wtedy na cmentarzu pojawił się ks. Frynkowski, który z krzyżem w ręku nawoływał do zaprzestania ognia”.
Narrator 2
W tym samym czasie wyruszył z Chełmży naprzeciw zbliżającym się niemieckim oddziałom samochód z grupą uzbrojonych Polaków, którzy z broni ręcznej ostrzeliwali Niemców. W trakcie strzelaniny zginął Jan Szczypiorski – kierowca samochodu.
Słychać wystrzały
Recytator 1

Wiersz
Jan Lechoń

Polonia Resurrecta

Da Bóg nam kiedyś zasiąść w Polsce wolnej,
Od żyta złotej, od lasów szumiącej,
Da Bóg, a przyjdzie dzień nieustający
Dla srebrnych pługów udręki mozolnej.

Jeszcze oddźwiękną kamienie na młoty
I z twardym ziemia pogada lemieszem,
I z wszystkich jeszcze kamieni wykrzeszem
Iskier snop złoty.

Więc gdy wiosennym oglądam wieczorem
W mgły otuloną zagonów szarzyznę,
Ktoś w moim sercu wykuwa toporem
Moją ojczyznę.
Narrator 2
Akcja Polaków nie była w stanie powstrzymać pochodu znacznie lepiej uzbrojonego i liczniejszego oddziału Niemców. Po złamaniu zbrojnego oporu grupy Polaków, oddział dowodzony przez Rossbacha wkroczył do Chełmży 28 stycznia 1919 roku.
Recytator 2
„Wstępując do miasta z armatami, kulomiotami i miotaczami min, rozpoczęli gęstą strzelaninę w powietrze, aby ogłuszającym, silniejszym od gromów hukiem, przestraszyć miasta. W jednej sekundzie zapadły żaluzje składów, ludność znikła z ulic, kryjąc się po domach lub sieniach, a kto nie zdążył się ukryć, tego kula karabinowa kładła trupem”.

Scenka 4

Apel poległych (w tle muzyka albo trąbka)
Wchodzą kolejno osoby i zapalają znicze, odczytując nazwiska poległych:
Osoba 1
Jan Szczypiorski lat 27 kierowca
Osoba 2
Antoni Kiełbasiński lat 28 pracownik fizyczny
Osoba 3
Franciszek Rosiński lat 48 murarz
Osoba 3
Weronika Żurawska lat 19 pomoc domowa
Osoba 4
Edward Zieliński lat 28 kupiec
Osoba 5
Alfons Wiliński lat 8 uczeń
Osoba 6
Kazimierz Lewandowski lat 12 uczeń
Narrator 1
Po zajęciu miasta przez Grenzschutz rozpoczął się okres prześladowań jego mieszkańców. Dokonano licznych aresztowań. 29 stycznia 1919 roku aresztowano ks. Wryczę i lekarza Stanisława Pilatowskiego, których oskarżono o zdradę stanu. Wprowadzono godzinę policyjną, odbywano liczne rewizje w poszukiwaniu broni, zatrzymano 9 zakładników, w tym przyszłego burmistrza Bronisława Kurzętkowskiego.
Piosenka patriotyczna
Narrator 2
Podpisanie traktatu wersalskiego w dniu 28 czerwca 1919 roku, na mocy którego 2/3 terytorium Prus Zachodnich wraz z Chełmżą przyznano Polsce, otwiera nowy oddział w dziejach miasta.
Scenka 5
Wpada gazeciarz i wykrzykuje:
Gazeciarz
Chełmża wróciła do Polski!
Powrót księdza Wryczy do miasta!
Oddział Rossbacha opuszcza Chełmżę!
Narrator 2
W dniu 20 stycznia 1920 roku oddziały niemieckie opuściły Chełmżę. Z tą chwilą na ulicę miasta wyszli jego mieszkańcy, entuzjastycznie witając wojsko polskie.

Scenka 6

Wszyscy aktorzy wychodzą na scenę, niosą chorągwie biało –czerwone, kwiaty, towarzyszy im radosne oczekiwanie.
Recytator 3
„O godzinie 6 rano stawiła się przy krzyżu u wylotu Szosy Toruńskiej Rada Ludowa, duchowieństwo i poważne grono starszych obywateli miasta, a za chwilę odezwały się w zmroku porannym dźwięki hymnu „ Jeszcze Polska nie zginęła...” (słychać hymn) i wreszcie ukazują się pierwsze szeregi wojska z dowódcą p. majorem Sowińskim”.
Major Sowiński wręcza klucze miasta Bronisławowi Kurzętkowskiemu, powołując go równocześnie na stanowisko burmistrza. Ksiądz dziekan Fryntkowski wypowiedział stłumionym przez wzruszenie głosem serdeczne słowa powitania, ofiarowując dowódcy chleb i sól.
Ksiądz
Witam Was staropolskim obyczajem: chlebem i solą.
Major Sowiński
Przekazuję klucze i władze miasta w pana ręce, panie Bronisławie Kurzętkowski. Dbajcie o to polskie miasto.

Piosenka „ Boże coś Polskę...”

Scenka 7

Przewodnik
Teraz cicho. Jesteśmy w szkole.
Turysta
Stańmy z boku.
Stają z boku i przyglądają się. Wchodzi do klasy nauczyciel.
Uczniowie
Dzień dobry.
Nauczyciel
Porządkowy!
Uderza kijem w biurko. Wstaje jeden z uczniów.
Nauczyciel
Dlaczego nie zmazałeś rysunku przed lekcją?
Uczeń maże orła z tablicy.
Nauczyciel
Dzisiaj zostajesz dwie godziny w kozie.
Wstańcie.
Rozpoczyna modlitwę w języku niemieckim.
Nauczyciel
Vater unser im Himmel, Geheiligt werde Dein Name. Dein Reich komme. Dein Wille geschehe, wie im Himmel so auf Erden.
Uczniowie
Ojcze Nasz, któryś jest w niebie...
Nauczyciel
Z wściekłością.
Ruhe! Ruhe! Spokój!
Uczeń 1
Chcemy modlić się po polsku.
Uczeń 2
My mamy teraz Polskę i chcemy polskiej nauki.
Uczeń 3
Polski orzeł ma tu zawsze wisieć.

Nauczyciel
Nein, spokój, cicho!
Zrywa orła.
Uczeń 4
My też chcemy mieć radę uczniów. Chcemy, by nas uczono w języku polskim. Sami musimy stworzyć Polskę.
Przewodnik
Uczniowie nie chcieli mówić w języku niemieckim. Przeciwstawiali się zaborcy, odsiedzieli po lekcjach 103 godziny.
Chodźmy stąd.
Przewodnik i turysta przenoszą się w lata wojny i okupacji. Stają w oddali i patrzą na gazeciarza.
Gazeciarz
Dodatek nadzwyczajny! Niemcy napadły na Polskę! Ludzie, kupujcie gazety!
Przewodnik wykonuje ruch ręką, gazeciarz zastyga w bezruchu.
Przewodnik
Noc z 31 sierpnia na 1 września 1939 roku była ostatnia nocą pokoju w Europie. Oddziały niemieckie w wielu miejscach przekroczyły polską granicę. Wkrótce działania wojenne ogarnęły cały kraj.
Turysta
Wiem, czytałem o tym. Okupant wyciągał ludzi w środku nocy z ich domów i przymusowo wysyłał do obozów zagłady i obozów pracy. Jeśli ktoś został wywieziony, to już nigdy nie powrócił do domu.
Przewodnik
Chodź, zobaczysz wielkiego Polaka i chełmżanina. Dachau, 1943.
Scena w obozie, na krzesełku siedzi ks. Stefan Frelichowski i pisze:
Radosnym Panie! Nie siedzę bezczynnie
Z Chrystusa życiodajną łącząc się ofiarą,
Gdy bracia moi za Ojczyznę walczą...
Więc, że więzień za Ojczyznę walczyć może...
Radosnym , Boże!

Radosnym Panie, boś mi żyć dozwolił
W ogromnym tym przełomie wszechdziejów ludzkości
Gdy wojna wszystkich dni Słowian zawraca...
Że więźniów gromada dni te kuć pomoże,
Radosnym Boże!

Tyś nam dał łaskę, że kroplą być mamy,
Co brzegów dopełni kielicha ofiary
Polskiej lat dwustu, a największej teraz...
Że pohańbienie kroplą tą być może,
Radosnym Boże!

Przez lat dwadzieścia Wolnej Polski bytu
Dałeś wzrost nam, oświatę i decyzje mocy
A za naukę, że tylko z Chrystusem
Szczęście Ojczyzna swoje wykuć może,
Wdzięcznym Ci, Boże!

Wyżej nad niewolnika pokój ceniąc honor,
Pod dziką wroga legliśmy napaścią
Bój krwawy świata wszczynając z tyranem
Że w czterdzieści i cztery już wolności zorze
Pewnym, o Boże!

Wiem, że na chacie ojczystej swej zatkniem
Już nie męczeństwa krzyż, lecz chwały naszej, Chryste!
Bo Polski chwała z ofiar synów będzie...
Stąd gdy i ciało ofiaruję może...
Radosna ma dusza, Boże!
Przewodnik
Koniec naszej wędrówki, musisz już wrócić do swoich czasów.
Turysta przenosi się w czasy współczesne.
Turysta
Mówi w gwarze chełmińskiej o obecnych sprawach.
Prezentacja 3
Chełmża współcześnie


Maria Sawicka, Iwona Sumińska

Scenariusz powstał w oparciu o „Dzieje Chełmży”, red. Mieczysław Wojciechowski, Chełmża, 1994