Bajka terapeutyczna a niwelowanie lęków u dzieci w wieku przedszkolnym

Dziecko, które jest lękliwe bardzo cierpi. Z racji swojego wieku i umiejętności pozostaje zależne od innych, bowiem jest mniejsze, słabsze, nie posiada doświadczenia. Gdy doda się do tego lękliwość i różnego rodzaju fobie widzimy, iż dziecko ma niemały problem. Mały człowiek cierpiący na lęki staje się obiektem drwin ze strony rówieśników. Dorośli też nie rzadko zamiast pomóc dziecku szydzą z niego sądząc, że to pomoże mu przestać się bać, że dzięki temu się uodporni. Myślenie takie jednak jest błędne .
Jeżeli reakcje lękowe są silne i trwają u dziecka przez dłuższy okres czasu ma to negatywny wpływ na jego osobowość. Staje się ono niepewne, wrażliwe na bodźce lękowe, próbuje unikać nie przyjemnych dla nich sytuacji i przedmiotów, które wywołują u nich poczucie lęku .
Warto skupić się na tym jak pomóc dziecku, aby jego start w kolejne etapy życia nie był trudny.
Niezwykła rola bajki polega na tym, że z jednej strony zaspokaja potrzeby poznawcze dziecka poprzez wskazywanie celów wartości, umożliwia poznanie otaczającego świata z drugiej zaś strony wyzwala u dziecka pozytywne emocje.
Poprzez bajki dziecko ma możliwość poznania reguł, jakie rządzą otaczającym je światem. Uczy się też odróżniać fikcję od rzeczywistości. Poprzez bajkę dziecko kreuje samo siebie, upodabniając się do bohatera, przyjmując jego wzorce moralne, sposoby myślenia i działania. Jednym z ważniejszych zadań bajki jest rozwijanie wyobraźni. Bajka daje dziecku wsparcie , poczucie siły i nadzieję, ponieważ umożliwia utożsamianie się z bohaterem, przeżywanie coraz to nowych przygód i emocji. W bajkowym świecie rządzą reguły dobra i ono zawsze zwycięża. Szczęśliwe zakończenie daje dziecku, które poczuło się już bohaterem albo uczestnikiem zdarzeń, przyjemne uczucie sukcesu.
Wszystkie bajki - nawet te współczesne - mają pewne cechy wspólne, są nimi magiczna rzeczywistość widziana oczami dziecka oraz umowność zdarzeń.
Najważniejsza rola bajki tkwi w uwalnianiu od lęku poprzez oswojenie z zagrożeniem, poprzez danie wsparcia za sprawą świadomości że dobra wróżka czuwa i oto nagle może nastąpić nieoczekiwana zmiana losu.
Literatura w terapii służy przekazaniu wiedzy, ukazaniu nowych wzorów myślenia, wzbogacenia doświadczenia. Dzięki oddziaływaniu literatury pogłębia się samoobserwacja, co może przyczynić się do bardziej świadomego kierowania własną osobą .
Wszystkie bajki terapeutyczne mają stałą strukturę. Bohater przeżywa sytuacje trudne, które to wyzwalają lęk. Powoduje to, iż określa się rodzaj lęku, opisuje emocje, które ten lęk wyzwala oraz sytuacje, która to spowodowała. W efekcie dziecko nabywa nowych doświadczeń, rozwiązuje sytuację dla niego trudną oraz wyzbywa się lęku. Pomaga to również wyzwoleniu emocji potrzebnych do ograniczania strachu, takich jak: miłość, bezpieczeństwo czy zrozumienie .
Sytuacje spotykające bohatera ulubionej bajki, książki, opowiadania wzbudzają napięcie emocjonalne, które jest dla dziecka przyjemne. Dziecko wie, że bohaterowi nic nie groziło wszystko rozgrywa się w nierealnym świecie. Ważny jest moment, kiedy głównej postaci udaje się dobrze zakończyć swoje perypetie, odnieść sukces, sytuacja taka przynosi dla czytelnika ukojenie i zadowolenie. Dziecko identyfikując się z bohaterem zaspokaja liczne potrzeby m. in. miłości, przynależności, uznania, bezpieczeństwa. Tym samym buduje się dla dziecka pozytywny obraz własnej osoby .
Bajka pozwala na obniżenie lęku u dziecka dzięki wyzwalaniu emocji takich, jakimi charakteryzują się bohaterowie utworu. Dziecko wcielając się w bohatera ma wrażenie, iż nic mu się nie stanie, ponieważ magia – dobra wróżka, czarodziej, czy inne magiczne postacie czuwają nad nim i nie pozwalają na to, aby stało mu się coś złego. Przez to czuje się ono bezpieczne a bajka daje mu nadzieje i poczucie siły.
Maria Molicka przytacza również inne bardzo istotne słowa pomagające zrozumieć, w jaki sposób bajki terapeutyczne wpływają bezpośrednio na niwelowanie lęków:
„Dziecko poznaje nieprzyjemne wydarzenia w bezpiecznej sytuacji. Oswaja się z nimi, bo je rozumie i zna strategie radzenia sobie. To, że akcja rozgrywa się w świecie umownym, bajkowym a nie realnym powoduje, że nie czuje się w żaden sposób sterowane, manipulowane”.
Dziecko oswaja się, zatem z sytuacjami lękowymi z miejsca dla niego bezpiecznego, nie przezywa ich w świecie realnym, czyli nie powoduje wzmożenia tego lęku.
Należy jednak jednoznacznie podkreślić w tym miejscu, iż świat literacki pomaga jedynie zastępczo zaspokajać potrzeby dziecka. Nie nauczy go osiągać sukcesu w realnym świecie, może jedynie pokazać różne drogi dochodzenia do owego sukcesu. Dziecko poznaje nowe sposoby zachowań, jednak musi samo nauczyć się je stosować w realnym świecie .
Literatura oferuje dziecku nowe wzory zachowań, które nie są mu jeszcze znane. Ogólnie pojęta literatura dziecięca, w tym także terapeutyczna nie ogranicza wyobraźni dziecka, tak jak to ma miejsce na przykład w czasie oglądania filmu, który narzuca dziecku konkretny sposób odbioru. Słuchając bajki dziecko ma możliwość wybrania modelu bohatera, który najbardziej jest mu w danej sytuacji potrzebny ze względu na jego niezaspokojone potrzeby .
Bajka wywiera ogromny wpływ na redukowanie lęków u dzieci. Pozwala na obniżenie negatywnych stanów emocjonalnych, Stan ten następuje ponieważ dziecko otrzymuje pozytywne wzmocnienie. Bajka pozwala na wyciszenie się, zrelaksowanie, zmniejszenie napięcia, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia lęku u dziecka.
Bajki terapeutyczne są doskonałą metodą zmniejszania i niwelowania lęku a także wzbogacania osobowości dziecka, dlatego też warto je docenić i wykorzystywać w pracy przedszkola.

BIBLIOGRAFIA:
1. Lazarus A., Wyobraźnia w psychoterapii, Gdańskie wydawnictwo psychologiczne, Gdańsk 2003.
2. Molicka M., Bajkoterapia, Wyd. Media rodzina, Poznań 2002.
3. Molicka M., Bajka terapeutyczna, „Remedium”, nr 7-8, 2002.
4. Molicka M., Bajka jako metoda redukcji lęku u dzieci, „Praca Opiekuńczo – Wychowawcza”, nr 1, 2001.
5. Molicka M., Bajki terapeutyczne cz.1, Wyd. Media Rodzina, Poznań 1999.
6. Molicka M., Bajki terapeutyczne cz.2, Wyd. Media Rodzina, Poznań 1999.
7. Tyborowska K., Wiek przedszkolny, W: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. M. Żebrowskiej, PWN, Warszawa 1972.